เรียงร้อยลีลา เพื่อ สว. สุขภาพช่องปากดี (4) เครือข่ายผู้สูงอายุ ที่เมืองตรัง

 

เมื่อวันที่ 23 พค. ที่ธรรมรินทร์ธนา เมืองตรัง คุณหมออู๋ (ทพญ.อาภาพรรณี เขมวุฒิพงษ์) น้องจิรา และคณะ ได้เชิญเครือข่ายผู้สูงอายุเมืองตรัง มาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กิจกรรมเรื่อง การส่งเสริมสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุกันค่ะ โดยจะมีการเรียนรู้เรื่อง สถานการณ์ของโรคในช่องปากของผู้สูงอายุ จังหวัดตรัง โดย คุณหมอเบล (ทพ.วฐาพงศ์ พันธุมณี) การเล่าเรื่องการจัดกิจกรรม พัฒนาการเครือข่ายการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ในชมรมผู้สูงอายุ และเกณฑ์การประเมินชมรมฯ โดย ดิฉัน ประสบการณ์การดำเนินงานส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมผู้สูงอายุ โดย คุณลุงวรศักดิ์ ประธานชมรมผู้สูงอายุปะเหลียน การเรียนรู้ตามฐานกิจกรรมเพื่อให้ผู้สูงอายุได้เก็บเกี่ยวประสบการณ์ เรื่อง การส่งเสริมสุขภาพช่องปาก และตบท้ายด้วย การประชุม สรุปแนวทางการพัฒนา และขยายเครือข่าย ในปี 2551-2555

เมื่อปี 2554 ตรังมีชมรมผู้สูงอายุเข้าร่วมกิจกรรมการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก 33 ชมรม และปีนี้ได้ขยายเครือข่าย ชมรมฯ สมัครเข้าร่วมกิจกรรมเพิ่มขึ้นเป็น 50 ชมรม และวันนี้ ชมรมฯ ได้ส่งตัวแทนมาเรียนรู้กิจกรรมกันที่นี่

การประชุมครั้งนี้ มีจุดประสงค์เพื่อดำเนินการขยายเครือข่ายผู้สูงอายุในการดำเนินกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปาก และกระตุ้นให้ผู้สูงอายุเห็นความสำคัญในการดูแลสุขภาพช่องปากด้วยตนเอง - นพ.สสจ.ตรัง ... นพ.วิทูรย์ เสริมสุข เป็นประธานเปิดประชุมค่ะ

คุณหมออู๋ เล่าเรื่องเบื้องต้น ข้อมูลสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุไว้ว่า ...

"... จากข้อมูลสภาวะช่องปากทุกกลุ่มวัย ในปี 2554 พบว่า ผู้สูงอายุจังหวัดตรังมีฟันแท้ 20 ซี่ เฉลี่ย 39.9 จำนวน 14 ซี่ต่อคน มีฟันคู่สบ 4 ซี่ขึ้นไป ร้อยละ 47.9 บอกได้ว่า ผู้สูงอายุยังมีการสูญเสียฟันแท้ในอัตราที่สูง ส่งผลกระทบต่อปัญหาการบดเคี้ยวอาหาร ประกอบกับสภาวะโรคทางกายผู้สูงอายุที่เป็นโรคเรื้อรัง ก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคในช่องปากง่ายขึ้น และการรักษาในกลุ่มผู้สูงอายุยังมีความยุ่งยาก ซับซ้อน ทำให้ต้องใช้เวลาในการรักษา รวมถึงค่าใช้จ่ายที่สูง

เพื่อให้การเกิดการเสียฟันในผู้สูงอายุลดน้อยลง สสจ.ตรัง ร่วมกับโรงพยาบาล และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลดำเนินกิจกรรมส่งเสริมและป้องกันโรค โดยเน้นให้ผู้สูงอายุและญาติสามารถดูแลสุขภาพตนเองได้ จากการดำเนินการโครงการฟันเทียมพระราชทาน จัดบริการใส่ฟันเทียมทดแทนฟันที่สูญเสียไป สนับสนุนการจัดกิจกรรมป้องกันโรคในช่องปากในผู้สูงอายุตามชุดสิทธิประโยชน์ทางทันตกรรม เพื่อให้ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อโรคในช่องปากได้รับบริการ ได้รับการตรวจคัดกรองและส่งต่อในกรณีมีปัญหาเร่งด่วน รวมทั้งมีการจัดกิจกรรมในชมรมผู้สูงอายุ ซึ่งปัจจุบันมีการขยายเครือข่ายสร้างเสริมสุขภาพช่องปากในผู้สูงอายุ ครอบคลุมทุกอำเภอในจังหวัดตรัง รวม 51 ชมรม

โดยชมรมผู้สูงอายุแต่ละพื้นที่ มีรูปแบบการดำเนินงานที่หลากหลาย เช่น ผู้สูงอายุแปรงฟันร่วมกันในวันที่มาประชุม ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมด้านการดูแลสุขภาพ รวมทั้งถ่ายทอดความรู้จากผู้สูงอายุไปสู่ลูกหลานในชุมชน และมีชมรมที่เป็นต้นแบบการดูแลสุขภาพในผู้สูงอายุ 2 แห่ง คือ ชมรมผู้สูงอายุต้นสมอ และชมรมผู้สูงอายุตำบลนาหมื่นศรี เป็นแหล่งเรียนรู้ของจังหวัดตรัง ..."

นพ.วิทูรย์ กล่าวว่า "... นอกจากเรื่องสุขภาพฟันแล้ว เรื่องสุขภาพอื่นๆ ผู้สูงอายุก็ต้องอย่าให้เป็น ต้องเป็นผู้นำในครอบครัวในเรื่องสุขภาพฟัน และสุขภาพอื่นๆ ด้วยการเข้าร่วมกิจกรรมในชมรมผู้สูงอายุ

โดย ในเรื่องของสุขภาพฟัน ทุกคนก็รู้วิธีการแปรงฟัน แต่ก็ยังมีปัญหาเรื่องฟันได้เหมือนกัน วันนี้ จึงเป็นวันที่จะได้มารับความรู้ที่ถูกต้อง

จังหวัดตรัง มีเป้าหมาย เป็นเมืองแห่งความสุข ของเรา คือเรื่องสุขภาพ เราก็ต้องร่วมสร้างให้เมืองของเรา เป็นเมืองแห่งความสุข ที่ สุขภาพก็เป็นส่วนหนึ่งที่อยากให้ทุกท่านมีความสุขด้วย จึงมาร่วมกันสร้างความสุข ตั้งแต่ตัวท่านเอง ลูกๆ หลานๆ ตั้งแต่สุขภาพกายดี สุขภาพใจก็ดีด้วย ..."

คุณหมอเบล เล่าเรื่อง สถานการณ์โรคในช่องปากให้ฟังว่า

"... ประเทศเราจะกลายเป็นสังคมผู้สูงอายุในไม่ช้า สหประชาชาติก็คาดการณ์ว่า ในปี 2025 ผู้สูงอายุในโลกจะเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมาก หลายๆ องค์กรจึงพยายามบริหารจัดการให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี รวมทั้งประเทศไทย

ผู้สูงอายุร้อยละ 80 มีโรคประจำตัวอย่างน้อย 1 โรค และจำนวนมากที่มีโรคมากกว่า 1 อย่าง การมีโรคประจำตัวจะกระทบถึงคุณภาพชีวิต รวมสุขภาพช่องปากด้วย และจากการศึกษาพบว่า สุขภาพช่องปากมีความสัมพันธ์กับโรคทางระบบ ที่มีปัจจัยเสี่ยงหลายอย่าง เช่น

• การรับประทานอาหาร การรักษาความสะอาดของร่างกายและช่องปาก มีความสัมพันธ์กับความดันโลหิตสูง โรคหัวใจและหลอดเลือด
• การมีภาวะสุขภาพช่องปากไม่ดี มีผลต่อสุขภาพจิต ทำให้เราเข้าสังคมไม่ได้ ไม่มีความมั่นใจ
• การสูญเสียฟัน เมื่อใส่ฟันเทียมไม่สามารถใส่ได้ เพราะว่า หลวม เจ็บ ปรับตัวไม่ได้

ปัญหาการเป็นโรคในช่องปาก ได้แก่ ฟันผุ รากฟันผุ โรคปริทันต์

ปัญหาที่เริ่มมีมากขึ้นเรื่อยๆ คือ การเป็นมะเร็ง ภาวะน้ำลายแห้ง และฟันสึก

ประเทศไทยพบว่า ผู้สูงอายุร้อยละ 92 มีประสบการณ์การสูญเสียฟัน และร้อยละ 82 เป็นการสูญเสียฟันทั้งปาก ต้องพึ่งฟันเทียมทั้งปาก ทำให้บางคนที่ใส่ฟันไม่ได้ ก็ไม่มีฟันที่จะบดเคี้ยว

การสูญเสียฟัน และมีฟันเหลือน้อยมีผลเสียคือ อย่างแรก การเคี้ยวอาหาร ทานอาหารแข็งๆ ไม่ได้ ลดประสิทธิภาพในการเคี้ยวอาหาร ทำให้ต้องกินอาหารที่ย่อยง่าย เคี้ยวง่าย ซึ่งมีแป้งสูง เกิดผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม อาจเป็นปัญหาไขมันสูง หรือคอเลสเตอรอลตามมาได้ บางท่านที่ทานไม่ได้ ทำให้มีน้ำหนักลดลง เกิดภาวะทุโภชนาการ

ท่านที่มีประสบการณ์การปวดฟัน เป็นประสบการณ์ที่มีผลกับคุณภาพชีวิต เช่น คนไข้มีฟันแตก บาดลิ้น กับแก้ม กินข้าวไม่ได้ นอนไม่หลับ ถึงขั้นเข้าโรงพยาบาลได้ และผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องการเคี้ยวอาหาร มีโอกาสที่จะเกิดน้ำหนักตัวน้อยกว่าปกติ 3 เท่าของผู้ที่ไม่มีปัญหา และสุขภาพฟัน สัมพันธ์กับความสุข และประสิทธิภาพในการเคี้ยวอาหาร ความมั่นใจ ... ฟันมีความสัมพันธ์กับการเข้าสังคม

จากภาวะสุขภาพของผู้สูงอายุ 4 ด้าน คือ ทางกาย จิต สังคม และจิตวิญญาณ การมีสุขภาวะที่ดี ขึ้นอยู่กับการมีสุขภาพดี สุขภาพจิตดี สังคมดี ซึ่งการมีสังคมที่ดีก็ต้องมีการเข้าสังคมที่ดี การมีสุขภาพที่ดีก็เกิดจากสุขภาพช่องปาก ที่เป็นประตูแห่งสุขภาพ

นิยามสุขภาพช่องปากดี ก็คือ ผู้สูงอายุควรจะเคี้ยวอาหารได้อย่างเหมาะสม ไม่ว่าฟันแท้ ฟันเทียม ไม่มีโรคในช่องปาก หรือว่ามีโรค ก็ควรได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม และมีพฤติกรรมดูแลสุขภาพที่เหมาะสมด้วย

แนวคิดของการจัดระบบดูแลผู้สูงอายุจังหวัดตรัง เราเน้นการเข้าถึงบริการ อย่างแรกที่เราจะทำให้เกิดในเร็ววัน ก็คือ การบริการผู้สูงอายุโดยไม่มีคิว ให้ผู้สูงอายุเป็น priority แรก อย่างที่สอง คือ การรับบริการใกล้บ้าน จาก เจ้าหน้าที่ทันตฯ ที่ รพ.สต. และการเข้าไปเยี่ยมบ้านร่วมกับแพทย์ เภสัช พยาบาล กายภาพบำบัด เน้นการดูแลอย่างต่อเนื่อง โดย ถ้ามีโรค ก็พยายามลดโรคให้หาย ถ้าไม่มีโรค ก็พยายามหลีกเลี่ยง ป้องกัน ถ้ามีโรคและมีการเสียอวัยวะไปแล้ว ก็พยายามที่จะฟื้นฟู และเน้นการดูแลแบบองค์รวม คือ ดูทั้งภาวะจิตใจ และร่างกาย

ในส่วนของพัฒนาการของชมรมผู้สูงอายุด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปากนั้น ดิฉันได้นำไปเล่าไว้ว่า

"... ชมรมผู้สูงอายุด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก มีการทำกิจกรรมกันจริงจังมาตั้งแต่ปี 2548 โดยอิงผู้สูงอายุที่มีศักยภาพ สามารถเข้าร่วมกิจกรรมที่ทำคุณประโยชน์ได้ โดยที่ผู้สูงอายุที่มีสุขภาพแข็งแรง สามารถเป็นแบบอย่าง เป็นกำลังใจให้กับลูกหลานได้ดี

การก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุของประเทศไทย ทำให้ผู้สูงอายุต้องมีความแข็งแรง ดูแลตัวเองได้มากขึ้น และดูแลกลุ่มอื่นๆ ได้ด้วย ตั้งแต่เด็กเล็ก เพื่อนผู้สูงอายุ และประชากรในชุมชน

การดำเนินงานในเรื่องสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุที่ผ่านมา มีการใส่ฟันเทียมให้กับผู้สูงอายุที่ไม่มีฟันทั้งปาก ในโครงการฟันเทียมพระราชทาน การเพิ่มคุณภาพชีวิต ด้วยการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ ที่ไม่ใช่ดูแลแค่เหงือกและฟัน แต่เป็นการดูแลเพื่อสุขภาพ และสุขภาพชีวิตด้วย ด้วยการดูแลแบบผสมผสาน ทั้งการส่งเสริมให้สุขภาพช่องปากดี ป้องกันในโรคที่เป็นความเสี่ยง รักษาโรคในช่องปากที่เป็นแล้ว และการฟื้นฟูสภาพช่องปากด้วยการใส่ฟันเทียมทดแทน รวมทั้งบูรณาการเรื่องการส่งเสริมสุขภาพไปด้วย ให้ครอบคลุมทุกปัญหาของสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุ โดยตั้งเป้าหมายที่ ... ผู้สูงอายุสามารถดูแลสุขภาพช่องปากตัวเองได้ เข้าถึงบริการทันตสุขภาพจากภาครัฐตามความจำเป็น มีฟันใช้เคี้ยวอาหารที่มีประโยชน์ ส่งผลให้มีภาวะโภชนาการที่ดี กับมีคุณภาพชีวิตที่ดีด้วย

เก็ณฑ์สำหรับการจัดกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมผู้สูงอายุ ประกอบด้วย 4 ด้าน ได้แก่

• ด้านแรก - โครงสร้างของชมรม
• ด้านทีสอง - การบริหารจัดการ เป็นการส่งมอบเพื่อให้เกิดกิจกรรม
• ด้านที่สาม - กิจกรรมที่เกิดจากการทำร่วมกัน
• ด้านที่สี่ - การเรียนรู้ ที่ทำให้เกิดการพัฒนาการดำเนินงานต่อยอด

คะแนน พอใช้ คือ คะแนนที่ผ่าน สรุปได้ว่า เป็นชมรมผู้สูงอายุทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากแล้ว แต่มีคะแนนท้าทาย ก็คือ ดี หรือดีเด่น ใช้ในการวัดการทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมฯ ที่ก้าวหน้าขึ้น

เกณฑ์บริการส่งเสริมป้องกันในระดับตำบล สำหรับการดูแลผู้สูงอายุที่บ้าน (LTC) ประกอบด้วย 2 กิจกรรม คือ การสนับสนุนชมรมผู้สูงอายุให้จัดกิจกรรมด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก และจัดบริการทันตกรรมป้องกันตามชุดสิทธิประโยชน์

คุณลุงวรศักดิ์ ประธานชมรมผู้สูงอายุปะเหลียน เล่าถึงกิจกรรมของชมรมผู้สูงอายุโรงพยาบาลปะเหลียน ว่า

ชมรมมีจุดประสงค์ที่จะดูแลสุขภาพผู้สูงอายุที่มีปัญหาทางด้านสุขภาพ ทั้งร่างกาย จิตใจ สังคม และช่วยเหลือสภาพปัญหาต่างๆ แบบบูรณาการ

ชมรมฯ มีข้อมูล ก็คือ ในพื้นที่มีผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป 918 ครัวเรือน เป็นสมาชิกชมรมผู้สูงอายุ 1,048 คน ชมรมฯ วางแผนทำกิจกรรม ปีละ 2 ครั้ง ได้รับงบประมาณสนับสนุนจาก อบต.

ที่นี่ผู้สูงอายุ ผู้พิการ ผู้ป่วยหลังคลอด และโรคกลุ่มเสี่ยง ยาเสพติด จะได้รับการดูแลอย่างต่อเนื่อง เป็นองค์รวม ครบวงจร

กิจกรรมที่ทำ ได้แก่

• การประชาสัมพันธ์เวลาทำกิจกรรม โดย รถติดไวนิล ชื่อโครงการ จักรยานยนต์ ของ อสม. เป็นคาราวาน
• ให้กำลังใจแก่เพื่อนสมาชิก
• มีข้อมูลการเจ็บป่วย
• มีการดูแลเรื่องสุขภาพ วัดรอบเอว แนะนำการใช้ยา
• แนะนำการดูแลเหงือก และฟัน โดยทันตบุคลากร
• แกนนำผู้สูงอายุแนะนำ เรื่อง การใช้น้ำยาบ้วนปาก

นอกจากนั้น ชมรมฯ มีการจัดกิจกรรมการออกกำลังกาย ทีมรักษ์สุขภาพ มีทีมรักนกปะเหลียน

และเข้าสู่เวทีของการเรียนรู้ เรื่อง การดูแลสุขภาพช่องปาก ด้วยการจัดฐานให้ความรู้ 9 ฐาน โดยทีมทันตบุคลากร ได้แก่ รพ.กันตัง รพ.สิเกา รพ.ห้วยยอด รพ.ปะเหลียน รพ.วังวิเศษ ระ.รัษฎา รพ.นาโยง รพ.ตรัง และ รพ.ย่านตาขาว มีฐานกิจกรรม

1. การแปรงฟัน / ฝึกแปรงฟัน
2. โรคในช่องปาก - โรคฟันผุ
3. โรคในช่องปาก - โรคปริทันต์
4. ความสำคัญของฟัน
5. การอ่านฉลากโภชนาการ
6. การตรวจฟันด้วยตนเอง
7. การเลือกซื้อแปรงสีฟัน และเครื่องมือทำความสะอาดฟันแบบต่างๆ
8. การบริโภคอาหารหวาน
9. การบริการด้านทันตกรรม

 

[ขจิต ฝอยทอง]

โอโหแม่หมอหายไปนาน ไปตรังนี่เอง เชียร์ทีมทันตฯ ตรังครับ

[วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--]

เรียน อาจารย์ หมอนนท์

วันนี้ลงพื้นที่ติดตามแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับ ชมรมผู้สูงอายุ สุขภาพช่องปากของ อำเภอศรีบรรพต

ได้ความรู้เรื่องสมุนไพร ในการรักษาความเจ็บปวด เบื้องต้นหลายเรื่อง จะได้นำมาเรียนรู้ ในGotoKnow กันต่อไป

[เพื่อนร่วมทาง]

• 
• ไม่ได้หายไปไหนดอก พ่อลูกชาย
• วนเวียนไปมาแถวนี้ละ
• กะ เมากะข้อมูล จ้า

[เพื่อนร่วมทาง]

• 
• ชื่นชมท่าน วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei-- จริงๆ
• เชื่อมโยงเครือข่ายตลอดเลย
• ขอบคุณนะค๊า

[ging]

เรียน อาจารย์หมอนนทลี วีรชัย ค่ะ หนูเป็นนักศึกษาเอกสาธารนสุข หนูต้องการข้อมูลการประชุมการส่งเสริมสุขโลกครั้งที่5 ณ เม็กซิโกค่ะ อาจารย์พอจะมีข้อมูล เว็ป แนะนำหนังสือ ให้หนูไหมค่ะ ขอบคุณมากๆค่ะ