ปี๋ใหม่เมือง

“ปี๋ใหม่เมืองเฮาก่อมาแห๋มแล้วน้อ ดำหัวแม่ ป้อ ป้า ลุง อุ้ยเฮาดีกว่า ประเพณีบ่าเก่าของเฮาสืบมา เข้าวัดเข้าวา ตักบาตรทำบุญ...”

          เสียงเพลงที่สำนักงานเทศบาลตำบลอุ้มผางเปิดก่อนจะสู่ข่าวประชาสัมพันธ์ทุกเช้าในช่วงนี้ ทำให้ผู้เขียนนึกขึ้นได้ว่า ใกล้เทศกาลปี๋ใหม่เมืองหรือสงกรานต์เต็มทีแล้ว

เทศกาลสงกรานต์เป็นประเพณีเก่าแก่ของไทย อันหมายถึงการส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ ปัจจุบันสงกรานต์กลายเป็นเทศกาลเดินทางกลับบ้านเกิด เพื่อร่วมรดน้ำขอพรจากผู้ใหญ่ รำลึกและแสดงความกตัญญูต่อบรรพชนผู้ล่วงลับ เป็นวันครอบครัวเพราะลูกหลานต่างพากันนัดหมายมาโดยพร้อมเพรียงกัน หลายแห่งจัดให้มีพิธีสรงน้ำพระเพื่อความเป็นสิริมงคลให้การเริ่มต้นปีใหม่มีความสุข

อาหารการกินของคนเหนือในช่วงเทศกาลสงกรานต์หรือปี๋ใหม่เมืองจึงมีความพิเศษ ซึ่งคนที่รอคอยจะตระเตรียมอาหารพื้นเมืองไว้รอรับการกลับบ้านของลูก ๆ หลาน ๆ ตลอดจนเขยหรือสะใภ้ที่อาจเป็นคนต่างถิ่น ของกินเล่น ๆ ที่พบเจอได้เสมอ ๆ ได้แก่ ข้าวแคบ ข้าวควบ และข้าวแต๋น

          ผู้เขียนรู้จักทั้งข้าวแคบ ข้าวควบและข้าวแต๋นมาตั้งแต่เด็ก ๆ หากด้วยความที่เติบโตอยู่ในตัวเมืองเชียงใหม่ ผู้เขียนจึงกินเป็นอย่างเดียวโดยไม่ทราบถึงวิธีการทำของกินเล่นทั้งสามชนิด โชคดีที่หลังจากแต่งงานและย้ายมาใช้ชีวิตอยู่ที่อำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก ย่าของลูกชายยังคงสืบสานการทำของกินทั้งสามชนิดเอาไว้ พอใกล้ถึงวันสงกรานต์ ย่าและผองเพื่อนก็จะพากันทำข้าวแคบ ข้าวควบและข้าวแต๋นเพื่อไปทำบุญที่วัด ไปรดน้ำดำหัวคนเฒ่าคนแก่ และใช้รับรองแขกที่มารดน้ำดำหัวปู่กับย่า

          ข้าวแคบ เป็นของกินที่สามารถใช้กินเล่นหรือทำเป็นกับข้าวได้มีลักษณะเป็นแผ่นกลมบาง ๆ คล้ายแผ่นแป้งห่อปอเปียะ ทำได้โดยใช้ข้าวเหนียว 2 ส่วน ข้าวเจ้า 1 ส่วน แช่น้ำไว้ 1 คืน นำมาใส่น้ำปั่นจนเป็นแป้งละเอียด เติมงาและเกลือตามชอบ จากนั้นใช้ผ้าขึงกับปากหม้อใหญ่ (เหมือนการทำข้าวเกรียบปากหม้อ) หยอดแป้งและละเลงให้เป็นแผ่นบาง ใช้ไม้บาง ๆ ตักวางบนตับหญ้าคา นำไปตากจนแห้งสนิท เก็บในถุงที่แห้งแขวนไว้

          เวลาจะกินข้าวแคบเป็นของกินเล่นก็นำมาปิ้งไฟหรือทอดกินได้เลย หรือนำมายำใส่ใบมะขาม กุ้ง กระเทียมเจียว กะปิทอด พริกทอด หรือใช้ข้าวแคบที่ยังไม่ปิ้งชุบน้ำแทนใบเมี่ยงห่อไส้ต่าง ๆ ตามชอบ

          ข้าวควบ เป็นขนมแผ่นกลมขนาดใหญ่ มีลักษณะเนื้อฟูกว่าข้าวแคบ ใช้กินเล่น มีวิธีทำ คือ ใช้ข้าวเหนียวอย่างเดียว (ข้าวเหนียวชนิดที่อ่อนนิ่ม ส่วนมากย่ามักใช้ข้าวเหนียวของคน ปกาเกอญอ) แช่ไว้ 1 คืน นำมานึ่งจนสุก แล้วตำโดยใช้น้ำแช่ข้าวพรมไม่ให้ติดครกและสาก จนละเอียดไม่เป็นเม็ดข้าว เคี่ยวน้ำอ้อยจนเหนียวใส่ลงในแป้งที่ตำไว้ แล้วตำให้เข้ากันใส่งาตามชอบ นำมาปั้นเป็นก้อนขนาดเท่าไข่ไก่ วางบนพลาสติกแข็งหรือใบตอง ชุบด้วยน้ำมันพืชผสมไข่ไก่ ใช้ท่อนไม้ไผ่รวก คลึงจนเป็นแผ่นบาง วางบนตับหญ้าคา ตากให้พอหมาด ๆ เมื่อนำไปปิ้งไฟจะได้ขนมที่ทั้งกรอบ เหลือง หอม อร่อย

          ส่วน ข้าวแต๋น เป็นขนมที่ทำง่ายที่สุดในบรรดาสามชนิดและสามารถทำได้ตามลำพังคนเดียว เพราะไม่ต้องตำแป้ง แต่ใช้วิธีนึ่งข้าวเหนียวจนสุก หากชอบหวานให้คลุกน้ำอ้อยลงไปเลย แล้วนำมาปั้นเป็นแผ่นกลม ๆ เล็ก ๆ ตากบนตับหญ้าคาจนแห้งสนิท นำไปทอดกินได้เลย บางคนใช้วิธีเคี่ยวน้ำอ้อยหยอดเป็นหน้าขนม

          ย่าบอกว่าเห็นคนเฒ่าคนแก่ทำข้าวแคบ ข้าวควบและข้าวแต๋นมาตั้งแต่จำความได้ สมัยก่อนเมื่อถึงฤดูกาลที่จะทำของกินเหล่านี้ ผู้คนจะคึกคักกันมาก เพราะการทำข้าวแคบและข้าวควบจะใช้วิธีลงแขก สลับสับเปลี่ยนแรงงานกัน โดยเฉพาะข้าวควบต้องตำแป้งให้ละเอียดด้วยครกมองหรือครกกระเดื่อง ซึ่งไม่ได้มีอยู่ทุกบ้าน อีกทั้งกระบวนการทำแป้งให้เป็นแผ่น การตาก การเก็บต้องอาศัยคนหลายคนช่วยกัน ปัจจุบันคนอุ้มผางทำข้าวแคบและข้าวควบน้อยลง คนหนุ่มสาวทำกันไม่เป็นแล้ว ย่าตั้งข้อสังเกตว่า ที่การทำข้าวควบลดจำนวนลงจนเกือบไม่มีคนทำแล้ว อาจเป็นเพราะในขั้นตอนการตำแป้งให้ละเอียดต้องใช้ครกมอง ซึ่งทุกวันนี้ ในเขตเทศบาลตำบลอุ้มผาง น่าจะเหลือเพียง 3 แห่ง คือ ที่บ้านของย่าเอง บ้านพี่สาวของย่า และอีกแห่งแถวคุ้มบ้านใต้

          น่าเสียดายที่ยุคสมัยของความรีบเร่ง ผู้คนต่างคนต่างทำมาหาเลี้ยงชีพ ข้าวแคบ ข้าวควบ ข้าวแต๋น ก็สามารถซื้อหามากินได้ การลงแขกเอาแรงโดยไม่พึ่งพาเงินทองกลายเป็นภาพที่หายากและอาจลบเลือนไปในอนาคต

 

[ลูกหมูเต้นระบำ]

ป๋าเวณีปีใหม่เมืองเราครับ ... ข้าวควบข้าวแคบ เป็นของอร่อยจริงๆ สวัสดีปีใหม่เมืองครับพี่แมว ขอสระเกล้าดำหัวโตยครับ 

[จันทราภา นนทวาสี จินดาทอง]

ขอบคุณจ๊าดนักคร้าบบบ