๑๔.ประชานิยมเชิงพุทธฯ

รัฐบาลทุกรัฐ พยายามอย่างยิ่งที่ประกาศนโยบายประชานิยมเพื่อเอาใจประชาชน แต่เมื่อ ๒,๕๐๐ ปีที่ผ่านมา พระพุทธเจ้าทรงตรัสอดีตชาติของพระองค์เกี่ยวกับการทำประชานิยมมาแล้ว ในกูฏทันตสูตร พระสูตรว่าด้วยเศรษฐศาสตร์การเมือง

     เนื่องจากส่วนนี้ต่อจากกูฏทันตสูตร : พระสูตรว่าด้วยเศรษฐศาสตร์การเมือง....เพื่อให้เกิดความเข้าใจในภาพรวมควรอ่าน ภาคแรกก่อน 

     ในประเด็นดังกล่าวนี้ หากจะถามว่า "ประชานิยมเชิงพุทธ" มีหรือไม่ ?  หากพิจารณาแล้ว ลองอ่านพระสูตรและบทวิเคราะห์ต่อไปนี้ดู...

๕.๕. คุณสมบัติของผู้ทำประชานิยม

๕.๕.๑.คุณสมบัติของผู้ปกครอง

                พราหมณ์ปุโรหิต  ได้เสนอแนะว่าถ้าจะทำการบูชามหายัญจะต้องทุ่มเททั้งกำลังกาย, กำลังใจ, กำลังพระราชทรัพย์และไม่หวั่นไหวในเวลา  ๓  เวลา  คือ       

เวลาที่หนึ่ง           ไม่ควรทำความเดือดร้อนพระทัยว่า  กองโภคสมบัติอันยิ่งใหญ่ของเราจักสิ้นเปลือง         

เวลาที่สอง            กองโภคสมบัติอันยิ่งใหญ่ของเรากำลังสิ้นเปลืองไป

เวลาที่สาม            กองโภคสมบัติอันยิ่งใหญ่ของเราได้สิ้นเปลืองไปแล้ว

 

๕.๕.๒. คุณสมบัติของผู้ใต้ปกครอง

                นอกจากนั้นแล้วพรามณ์ปุโรหิตยังได้เสนอแนะว่าก่อนที่จะทรงกระทำการบูชามหายัญให้คัดคนเป็น  ๒  ประเภทหรือพรรค  โดยเอาความบริสุทธิ์แห่งความประพฤติมาเป็นเกณฑ์กำหนด ซึ่งจะได้แยกเพื่อให้เกิดภาพชัดเจนดังนี้

ที่	พรรคมิจฉาทิฏฐิ	พรรคสัมมาทิฏฐิ	การแสดงออก
๑	พวกที่ฆ่าสัตว์	พวกที่เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์	กาย
๒	พวกที่ลักทรัพย์	พวกที่เว้นขาดจากการลักทรัพย์	กาย
๓	พวกที่ประพฤติผิดในกาม	พวกที่เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม	กาย
๔	พวกที่กล่าวคำเท็จ	พวกที่เว้นขาดจากการกล่าวคำเท็จ	วาจา
๕	พวกที่กล่าวคำส่อเสียด	พวกที่เว้นขาดจากการกล่าวคำส่อเสียด	วาจา
๖	พวกที่กล่าวคำหยาบ	พวกที่เว้นขาดจากการกล่าวคำหยาบ	วาจา
๗	พวกที่กล่าวคำเพ้อเจ้อ	พวกที่เว้นขาดจากการกล่าวคำเพ้อเจ้อ	วาจา
๘	พวกที่เพ่งเล็งอยากได้	พวกที่ไม่เพ็งเล็งอยากได้	จิต
๙	พวกที่มีจิตพยาบาท	พวกที่ไม่มีจิตพยาบาท	จิต
๑๐	พวกที่เป็นมิจฉาทิฐิ	พวกที่เป็นสัมมาทิฐิ	จิต

 

๕.๖. การปฏิรูแแนวคิดในการบูชายัญ

                เมื่อเปรียบเทียบแนวคิดดังกล่าว พอจะได้ดัชนีชี้วัดความสำเร็จของพิธีกรรม  ดังนี้

๕.๖.๑. ดัชนีชี้วัดความสำเร็จของพิธีกรรม  ๑๖  อย่าง

 

ที่/ดัชนี

ตัวผู้นำ

๑.ประชามติ /การทำ      ประชาวิจารณ์คน  ๔     กลุ่ม   ๒.คุณสมบัติผู้นำมี      จำนวน  ๒  ข้อ       ๓.สถานภาพ  ๒ ข้อ         ๔.ศรัทธา/ความเชื่อ     จำนวน  ๑ ข้อ   ๕.ความรู้/ความสามารถ จำนวน  ๓  ข้อ     ๖.คุณสมบัติ     ผู้ใต้บังคับบัญชา/     บริวาร  ๔  ข้อ

๑.      เจ้าผู้ครองเมือง  ๒. อำมาตย์ราชบริพาร  ๓. พราหมณ์มหาศาล        ๔.     คหบดีผู้มั่งคั่ง          ๑.ทรงเป็นกษัตริย์โดยกำเนิดบริสุทธิ์ทั้งฝ่ายพระชนกและฝ่าย            พระชนนี      ๒.มีพระรูปงดงาม  น่าดู  น่าเลื่อมใส  ฉวีวรรณผุดผ่องดุจพรหม        ๑.เป็นกษัตริย์ผู้มั่งคั่ง  มีทรัพย์สินมาก  มีโภคะมาก มีพืชพันธุ์          ธัญญาหารมาก      ๒.มีกองทัพที่เข้มแข็ง อยู่ในระเบียบวินัยที่ดี เป็นผู้ทรงมีกองทัพที่          เกรียงไกร         ๑. ทรงมีศรัทธา  ทรงเป็นทายกเป็นทานบดี          ๑.ทรงรอบรู้เรื่องราวที่ถ่ายทอดสืบต่อกันมานั้น ๆ         ไว้เป็นจำนวนมาก      ๒.ทรงทราบความหมายแห่งภาษิตที่ได้ศึกษามา      ๓.ทรงเป็นบัณฑิต เฉียบแหลมและปรีชาสามารถ        ๑.พราหมณ์ปุโรหิตบริสุทธิ์ทั้งฝ่ายบิดาและมารดา      ๒.พราหมณ์ปุโรหิตเป็นผู้คงแก่เรียนทรงจำมนต์  รู้จบไตรเพท      ๓.พราหมณ์ปุโรหิตเป็นผู้มีศีลและมีศีลที่เจริญ      ๔.พราหมณ์ปุโรหิตเป็นบัณฑิตผู้เฉลียวฉลาดมีปัญญาลำดับที่๑           หรือ  ๒  ในบรรดาพราหมณ์ผู้รับการบูชา

 

๕.๖.๒. ปฏิรูปแนวคิดและวิธีการในการบูชายัญ

                คนในยุคนั้น  นิยมนำสัตว์ต่าง ๆ เช่นแพะ  แกะ  ไก่  เป็นต้นมาบูชายัญ  โดยเฉพาะมนุษย์มีบางยุคเมื่อปรารถนาจะได้อานิสงส์สูงสุดต้องนำบุตรธิดาภรรยามาบูชายัญก็มีแต่พราหมณ์ปุโรหิตโพธิสัตว์ได้นำแนวคิดการไม่เบียดเบียนชีวิตสัตว์มาปฏิรูปใหม่โดยนำเอาเพียงของที่ไม่มีชีวิตมาปฏิรูปใหม่เป็นองค์ประกอบในพิธีการเท่านั้นส่วนองค์ประกอบหลักคือคุณสมบัติของผู้ที่ทำการบูชายัญและคนผู้เป็นบริวารในพระไตรปิฎกใช้คำว่า

                “  ในยัญนั้นไม่ต้องฆ่าโค  แพะ  แกะ  ไก่  สุกร  และสัตว์นานาชนิด ไม่ต้องตัดต้นไม้มาทำหลักบูชายัญไม่ต้องเกี่ยวหญ้าคาเพื่อเบียดเบียนสัตว์อื่น  แม้เหล่าชนที่เป็นทาส  คนรับใช้  กรรมกรของพระเจ้ามหาวิชิตราชก็ไม่ถูกลงอาชญาไม่มีภัยคุกคามไม่ต้องร้องไห้ฟูมฟายทำบริกรรม แท้จริงคนที่ปรารถนาจะทำจึงได้ทำ ที่ไม่ปรารถนาก็ไม่ต้องทำ 

ทำแต่สิ่งที่ปรารถนาเท่านั้น  สิ่งที่ไม่ปรารถนาไม่ต้องทำ  ยัญพิธีนั้น

สำเร็จลงเพียงเพราะเนยใส  น้ำมัน  เนยข้น  นมเปรียว  นำผึ้ง  และน้ำอ้อยเท่านั้น  [1]

         การปฏิรูปแนวคิดดังกล่าวนี้เองส่งผลให้เกิดแนวคิดการบูชายัญตามแบบพุทธขึ้น เพราะหากเป็นแบบพราหมณ์  ย่อมเคารพนับถือปฏิบัติตามพิธีกรรม  ประเพณีและความเชื่อแบบศาสนาพราหมณ์ทั้งหมด  แต่นี้ผู้นำที่เป็นธรรมราชาแนวพระพุทธศาสนาย่อมปฏิบัติตนแตกต่างออกไป

๕.๖.๓.การมีส่วนร่วมของประชาชน (Political   Participation)

                เมื่อผู้นำ หรือผู้บริหารปกครองมีความชอบธรรม ผู้ตามก็พร้อมที่จะปฏิบัติตามนโยบายที่ผู้นำตั้งเอาไว้  ในกูฏทันตสูตรนี้คน  ๔  จำพวกคือ

               ๑.เจ้าผู้ครองเมืองที่อยู่ในนิคมและอยู่ในชนบท  ถ้าเทียบเมืองไทยในปัจจุบันก็คือเจ้าเมือง หรือผู้ว่าและนายอำเภอ หรือจะแยกย่อยลงไปถึงระดับกำนัน,ผู้ใหญ่บ้าน,นายกเทศมนตรี,นายกองค์การบริหารส่วนตำบล  เป็นต้นได้มีส่วนร่วม

                ๒.พวกอำมาตย์ราชบริพารที่อยู่ในนิคมและอยู่ในชนบท  หมายถึงข้าราชการทั้งฝ่ายพลเรือนและทหารตำรวจ

                ๓.พวกพราหมณ์มหาศาลที่อยู่ในนิคมและอยู่ในชนบทก็คือพวกผู้อยู่ในสายวิชาการ  วัฒนธรรมและผู้นำจิตวิญญาณอาจหมายถึงพระผู้ใหญ่ทุกระดับชั้น หรือครูอาจารย์ในสถาบันการศึกษาต่าง ๆ แม้กระทั้งครูภูมิปัญญาท้องถิ่นนั้น ๆ

                ๔.พวกคหบดีผู้มั่งคั่งที่อยู่ในนิคมและอยู่ในชนบท  หมายถึงพ่อค้าประชาชนทั่ว ๆ ไปต่างพากันมาร่วมกิจกรรมและได้นำทรัพย์สินส่วนตนถวาย  แต่กลับถูกพระเจ้ามหาวิชิตราชทรงห้ามไว้ไม่รับและยังบอกให้ผู้ใต้บังคับบัญชาให้นำทรัพย์ของพระองค์ไปใช้ได้ด้วย

                เมื่อถูกกษัตริย์ปฏิเสธคนเหล่านั้นจึงปรึกษากันจะไม่นำทรัพย์สินของตัวเองที่ตั้งใจไว้กลับไป  จึงปรึกษากันว่าจะร่วมกันทำการบูชามหายัญโดยการตั้งโรงทานเอาไว้ใน  ๔  ทิศบริเวณโดยรอบมณฑลพิธี โดยมีกลุ่มต่าง ๆ จับจองสถานที่ ดังนี้ 

                 ผู้ครองนคร  เริ่มบำเพ็ญทานทางทิศตะวันออกแห่งหลุมยัญ

                 พวกอำมาตย์ราชบริพาร  เริ่มบำเพ็ญทานทางทิศใต้แห่งหลุมยัญ

                พวกพราหมณ์  เริ่มบำเพ็ญทานทางทิศตะวันตกแห่งหลุมพิธี 

                พวกคหบดี  เริ่มบำเพ็ญทานทางทิศเหนือแห่งหลุมพิธี

 

๕.๖.๔.อานิสงส์และลำดับของการบูชายัญ

ระดับที่  ๑              เมื่อพระเจ้ามหาวิชิตราช  ทรงทำการบูชามหายัญแล้วทำให้บ้านเมืองเจริญรุ่งเรืองและน่าอยู่ ประชาชนมีความสุขสบายถ้วนหน้าแล้วนั้น  พราหมณ์กูฏทันตะทูลถามถึงวิธีการที่ได้อานิสงส์มากกว่า แต่ใช้ทุนน้อยกว่ายัญสมบัติ  ๓  ประการอันมีองค์ประกอบ  ๑๖

ระดับที่  ๒            พระพุทธองค์ทรงตรัสว่า “ นิตยทานที่ทำสืบกันมาถวายเจาะจงบรรพชิตผู้มีศีลเป็นยัญใช้ทุนทรัพย์และการตระเตรียมน้อยกว่า แต่มีผลานิสงส์มากกว่า ”

ระดับที่  ๓             การสร้างวิหารถวายพระสงฆ์ผู้มาจากทั่วสารทิศจะใช้ทุนทรัพย์และการตระเตรียมน้อยกว่าแต่มีผลานิสงส์มากกว่านิยทาน

ระดับที่  ๔             ผู้มีจิตใจเลื่อมใสพระรัตนตรัยเป็นยัญที่มีทุนทรัพย์และการตระเตรียมน้อยกว่า  แต่มีผลานิสงส์มากกว่าวิหารทาน

ระดับที่  ๕             ผู้มีจิตเลื่อมใสสมาทานศีล  ๕  เป็นยัญมีทุนทรัพย์และการตระเตรียมน้อยกว่า  แต่มีผลานิสงส์มากกว่าผู้มีจิตเลื่อมใสนับถือในไตรสรณคมณ์

ระดับที่  ๖              ผู้ที่บรรลุมรรคผล(นิพพาน)เป็นยัญมีทุนทรัพย์และการตระเตรียมน้อยกว่า แต่มีผลานิสงส์มากกว่าผู้สมทานเบญจศีล

                ถ้าจะพูดแล้วพระพุทธองค์ทรงเน้น  ความสำคัญถึง  ๖  ระดับสำหรับคน  ๖  ประเภทที่ยังสลัดทิฐิเดิมของตนยังไม่ได้เหมือนผู้นำในระดับต่าง ๆ กันคือผู้นำบางคนใช้

ระดับที่  ๑  ผู้ยังติดยึดรูปแบบเดิม ๆ ยังไม่พัฒนายังติดอยู่ในรูปแบบและองค์ประกอบที่จับต้องได้เป็นรูปธรรมมากกว่านามธรรม

ระดับที่  ๒  ทรงเน้นถึงการเสียสละส่วนตนเพื่อส่วนรวมคือการบริจาค หรือให้ทุน

ระดับที่  ๓  การการะทำเพื่อสังคมคนหมู่มาก  เช่นสังคมสงฆ์ที่ปฏิบัติดี  ปฏิบัติชอบ

ระดับที่  ๔  ทรงเน้นที่ศรัทธา  ความเชื่อมั่นในพระรัตนตรัย  คือสิ่งที่ดีงาม

ระดับที่  ๕  ทรงเน้นเรื่องของการปฏิบัติ  คือการลงมือทำของมนุษย์

ระดับที่ ๖ ทรงเน้นผลสำเร็จของงานโดยเฉพาะอย่างยิ่งเป้าหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา คือนิพพาน

 

๕.๗.นโยบายของพระพุทธเจ้า

                นโยบายของพระพุทธเจ้าที่ทรงประกาศเอาไว้ในวันเพ็ญเดือน  ๓  หรือวันมาฆบูชา ว่า

สพฺพปาปสฺส  อกรณํ

กุสลสฺสูปสมฺปทา

สจิตฺตปริโยทปนํ

เอตํ     พุทฺธสาสนํ  [2]

                นั้นก็สะท้อนให้เห็นถึงการที่พระพุทธเจ้าทรงประกาศต่อต้านการกระทำบาปทั้งปวง  (สพฺพปาปสฺส  อกรณํ)  โดยเฉพาะการบูชายัญที่มีชีวิตของสัตว์เป็นเดิมพัน  ในแนวนโยบายดังกล่าวนี้  พระองค์ยังได้ส่งเสริมกิจกรรมที่ตรงกันข้ามอีก  ๒  ประการคือ การทำความดีทุกรูปแบบ (กุสลสฺสูปสมฺปทา) และการทำจิตใจให้ผ่องใส  (สจิตฺตปริโยทปนํ)  อย่างแข็งขัน  จนสรุปและยืนยันชัดเจนว่านี้คือพระพุทธศาสนา  ( เอตํ  พุทธสาสนํ) 

 

๕.๗.๑. พุทโธบายทางการสื่อสาร

                กลยุทธ์ในการสื่อสาร หรือการพูดของพระพุทธเจ้าที่สามารถโน้มน้าวให้ผู้คนหันมาคิดใหม่-ทำใหม่ จากวัฒนธรรมดั่งเดิมที่นิยมการฆ่าเพื่อบูชายัญ  มาเป็นการให้ชีวิตเพื่อบูชายัญ  จากการนำชีวิตสัตว์มาบูชายัญกลายเป็นพืชผักธัญญาหารมาบูชายัญแทน ก็เพราะพระพุทธเจ้าทรงใช้หลักธรรม  ๔  ประการ คือ

                ๑. ชี้แจงให้เห็นชัด (สันทัสนา)

                ๒. ชักชวนให้อยากรับเอาไปปฏิบัติ  (สมาทปนา)

                ๓. เร้าใจให้อาจหาญแกล้วกล้า  (สมุตเตชนา)

                ๔. ปลอบชะโลมใจให้สดชื่นร่าเริงด้วยธรรมกถา  (สัมปหังสนา)

                หลักธรรมทั้ง  ๔  ประการนี้เองเป็นเครื่องมือสำคัญที่ส่งผลให้ระบบความคิดเรื่องการบูชายัญของกูฏทันตพราหมณ์เปลี่ยนไปในทิศทางที่ดีงาม

 

๕.๗.๒.ผลของการปฏิรูปแนวคิด  (Reform)

                เมื่อพระพุทธองค์ทรงตรัสพระสูตรแล้ว กูฏทันตพราหมณ์ได้ประกาศตนเป็นพุทธมามกะโดยการยอมรับนับถือในพระรัตนตรัย พร้อมประกาศปล่อยชีวิตสัตว์ต่าง ๆ ให้เป็นไทตามพุทธมติ จนเกิดผลดีที่ตามมาอีกหลายประการคือ

๑.การเข้าใจถึงที่มาที่ไปและความหมายของการบูชายัญ

๒.วิธีการบูชายัญที่แท้จริงคือการส่งเสริมอาชีพของผู้ใต้ปกครอง

๓.การไม่ต้องบูชายัญด้วยเลือดเนื้อชีวิตของสัตว์ทั้งหลายอีกต่อไป

 

 ๕.๗.๒.๑. พราหมณ์ประกาศล้มเลิกพิธีกรรม

ลำดับนั้นพระพุทธองค์จึงตรัสอนุปุพพีกถา  คือทรงประกาศเรื่องที่ง่าย   ๆ  ไปหายาก หรือจากรูปธรรมสู่นามธรรมมีทาน, ศีล, สวรรค์, โทษ-ความต่ำทราม-ความเศร้าหมองแห่งกามและอานิสงส์ในการออกบวชตามลำดับ  จนกูฏทันตพราหมณ์บรรลุธรรมและได้กราบทูลพระพุทธองค์ฉันภัตตาหารเช้าในวันรุ่งขึ้น

 

๕.๗.๒.๒.ปรับโรงพิธีบูชายัญเป็นที่เลี้ยงภัตตาหาร

                ตอนเช้า  พระพุทธองค์ได้เสร็จไปบิณฑบาตพร้อมด้วยหมู่สงฆ์  ฉันภัตตาหาร  ณ  โรงพิธีบูชามหายัญของพราหมณ์ โดยพื้นฐานแล้วกูฏทันตพราหมณ์  ยอมรับในแนวความคิดของพระผู้มีพระภาคเจ้าอยู่แล้ว  เมื่อพระพุทธเจ้าทรงชี้แจงเหตุผลต่าง ๆ ให้ฟังจึงยอมรับโดยดุษฎียภาพ

            พระสูตรนี้  ได้ชี้ให้เห็นถึงเศรษฐกิจ  ที่ผูกโยงกับการเมืองการปกครองอย่างที่แยกแทบไม่ออก  แนวคิดคนอินเดียโบราณที่ต้องการให้ความอุดมสมบูรณ์ของบ้านเมืองคงอยู่ตลอดไปด้วยการบูชายัญที่ต้องมีการฆ่าสัตว์เพื่อปรารถนาและอ้อนวอน  แต่พระพุทธเจ้าปฏิรูปแนวคิดดังกล่าวมาเป็นการให้ทุนด้านการเกษตร, จัดตั้งกองทุนด้านพาณิชย์กรรม และการเพิ่มขั้นเงินเดือนให้กับข้าราชการ  ซึ่งการดำเนินการดังกล่าวนอกจากจะทำให้

๑.      โจรผู้ร้ายไม่มี

๒.    ถูกหลักการด้านศีลธรรมที่ไม่มีการเข่นฆ่า

๓.     เป็นการพัฒนาสังคมเศรษฐกิจและการเมืองที่ยั่งยืน  และ

๔.     เพิ่มผลผลิต และภาษีเงินได้อีกเข้าคลังหลวง 

นับว่าเป็นการแก้ไขปัญหาอย่างถูกจุดและมีประสิทธิภาพเป็นอย่างยิ่ง

---

[1] ที.สี. ๙ / ๓๔๕ /  ๑๔๔.

[2] สำนักงานคณะกรรมการการวัฒนธรรมแห่งชาติ. ข้อมูลวันสำคัญ โครงการปีรณรงค์วัฒนธรรมไทยและแนวทางในการจัดกิจกรรม. พิมพ์ครั้งที่  ๒. (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, ๒๕๓๗). หน้า  ๓๗.