นิพพาน เป็นไฉน

ความหมายของคำว่า  นิพพาน

     ความหมายของคำว่านิพพานนี้   อ้างอิงมาจาก   นิพพานธรรม ที่เจ้าประคุณสมเด็จพระวันรัต  (ทับ พุทฺธสิริ)  อดีตเจ้าอาวาสวัดโสมนัสวิหาร  ได้รวบรวมแสดงไว้โดยย่อดีมาก  รวมทั้งได้นำคำวิสัชนาเรื่องพระนิพพานที่พระราชาคณะในยุคของท่าน  แปลถวายพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่  ๕ มารวมไว้ในที่นี้ด้วย  นับเป็นการแก้อธิบายเรื่องพระนิพพานที่น่าฟังและชัดเจนดีมาก   ควรแก่การศึกษาเป็นอย่างยิ่ง  (ฐิตวณฺโณ)

บัดนี้จักแสดงนิพพานธรรม โดยสังเขป

 

     นิพพานนั้น  คือ  ความดับไม่เหลือแห่งอวิชาและตัณหา  ความที่อวิชาและตัณหาดับไม่เหลือ  จนขันธ์ทั้งห้าไม่มีไม่เป็นต่อไป  ด้วยอริยมรรค  สมุจเฉทปะหาน  นี้แลชื่อว่านิพพาน

 

     หม่อมเจ้าธรรมมุณหิตธาดา  รับพระราชทานแปลศัพท์  นิพฺพานํ ถวายโดยพระราชประสงค์  คำว่า  นิพฺพานํ  นั้น  คือ  เป็นเครื่องดับเพลิงกิเลสและเพลิงทุกข์ทั้งสิ้น  และสรรพสังขารทั้งหมดดับสนิทสิ้นเชื้อหาเศษมิได้  แปลตามสติปัญญาโดยสังเขปแต่เท่านี้  ขอถวายพระพร

     นิพพาน  แปลว่า  ดับเหตุเกิดทุกข์  ดับทุกข์เสียหมดจริง  เป็นสุขอย่างยิ่ง  ผู้ใดทำให้แจ้งนิพพานด้วยความรู้เห็นเองแล้ว  ผู้นั้นก็ดับทุกข์สิ้นหมด  แปลนิพพานนี้ไม่ยากดอก  แต่ความทำให้แจ้งด้วยความรู้  ความเห็นความจริงนี้ยากนักเทียว  ผู้ที่หลงงมอยู่ไม่รู้จักทุกข์แล้วไม่ชอบ  ไม่อยากได้นิพพานเลย   แม้จะพูดถึงนิพพาน  เขาก็ไม่เห็นจริง  เหมือนกับคนที่มีจักษุบอดแต่กำเนิด  ไม่รู้ไม่เห็นอะไร  ก็พูดไปตามเขาที่พูดกัน  ฉันนั่นแล  นี้ของพระพิมลธรรม

     อาตมภาพ   พระศาสนโสภณ   รับพระราชทานแปลนิพพานศัพท์ว่าดับ   คือดับเครื่องร้อน   เครื่องเผาเสีย   ท่านผู้ทำเครื่องร้อน   เครื่องเผาเสีย   ท่านผู้ทำเครื่องร้อน   ให้ดับได้แล้ว   เป็นนิพฺพุโต    สีติภูโต   ผู้ดับแล้วเป็นผู้เย็นแล้ว    อนึ่งท่านแยกออกเป็นสอง  นิ ๑   วานะ ๑   นิ  ว่า  ออก  ว่า  ไม่มี   วานะ   ว่าผู้ร้อยไว้   ผู้เย็บไว้   คือตัณหา.   อาเทศ   ว   เป็น   พ   สำเร็จรูปเป็น   นิพฺพานํ   ประกอบ ความว่า   นิพฺพานํ   ออกจากวานะ   คือ   ตัณหาแล้ว   นิพฺพานํ   ไม่มีแล้ว.   นิพฺพานํ   เหตุเป็นเครื่องไม่มีวานะ   คือตัณหา   ดังนี้   เป็นนัยวิธีหนึ่ง   ก็แต่นัยว่า   นิพพานดับ   คือดับร้อนเครื่องเผา   ได้ยุติว่า   นัยที่แยกเป็นสอง   คือ   นิ ๑   วานะ ๑   ขอถวายพระพร

      อาตมภาพ พระพรหมมุนี   ถวายคำแปล   นิพฺพานํ   คือ   ธรรมชาติเป็นที่ไม่มีแห่ง วานะ   (คือตัณหา)   ขอถวายพระพร

 

      อาตมภาพ   พระอริยมุนี   แปลคำว่า   นิพฺพานํ   นั้น   ก็คำว่า   นิพฺพานํ   นี้มีมาก   เมื่อประสงค์อสังขตธรรม   วิสังขารซึ่งไม่มีสังขตธรรมลักษณะ   คือ   ความเกิดขึ้น   ดับไป   ตั้งอยู่   แปรไป   และไม่มีตัวอย่างที่จะแสดงให้เห็นชัดแล้ว   นิพฺพานํ   แปลว่า    ธรรมเป็นที่ดับเพลิงกิเลส เพลิงทุกข์   หรือแปลว่าธรรมไม่มีวานะ ของร้อยรัด   คือตัณหา   ขอถวายพระพร

     อาตมภาพ   พระสุคุณคณาภรณ์    ถวายคำแปลในนิพพานศัพท์ คือ   นิพฺพานํ   แปลว่า   ธรรมชาติเป็นที่ออกจากตัณหาและกิเลสทั้งปวง   ขอถวายพระพร

     หม่อมเจ้าพระญาณวราภรณ์    นิพพานนั้นแปลว่า   สิ้นราคะ   โทสะ   โมหะทั้งปวง   สมด้วยเนื้อความในชมพูขาทกสูตร   พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรแสดงเทศนาแก่ภิกษุทั้งปวงว่า   สิ้นราคะ   โทสะ   โมหะ   ได้ชื่อว่านิพพานประการหนึ่ง   นิพพานนั้น   แปลว่า   ธรรมเป็นที่ดับทุกข์ทั้งปวง   สมด้วยถ้อยคำที่สมเด็จพระผู้มีพระภาคตรัสพระธรรมเทศนาในสัจจวิภังค์   ว่า   ดับซึ่งตัณหาด้วยอริยมรรคทั้ง   ๔   มีโสดาปัตติมรรคเป็นต้น   มีอรหัตตมรรคเป็นที่สุด   ไม่เศษ   ได้ชื่อว่านิพพาน   เป็นที่ดับทุกข์ทั้งปวงประการหนึ่ง   นิพพานนั้น   แปลว่า   ธรรมชาติออกจากตัณหา   สมด้วยบทวิเคราะห์ว่า   ธรรมชาติอันใด   ออกจากตัณหาเป็นเครื่องผูกพันไว้ในไตรภพทั้ง   ๓   ธรรมชาตินั้น   ชื่อว่านิพพาน   นักปราชญ์พึงสันนิษฐานเห็นว่า   นิพพานนั้น  แปลได้สามประการ   คือ   แปลว่า   สิ้นราคะ   โทสะ   โมหะหนึ่ง   แปลว่าดับทุกข์ทั้งปวงหนึ่ง   แปลว่าออกจากตัณหา   เป็นเครื่องผูกพันไว้ในไตรภพทั้ง   ๓   คือ   กามภพ,   รูปภพ,   อรูปภพหนึ่ง   ๆ   รวมเป็น  ๓   ประการฉะนี้

     หม่อมเจ้าพระพุทธุปบาทปิลันท์ ว่า   วานโต   นิกฺขนฺตํ   นิพฺพานํ อถวา   วานสงฺขาตาย   ตณฺหาย   นิกฺขนฺตํ   นิพฺพานํ   นิพฺพาติ   เอเตนาติ   นิพฺพานํ   แปลว่า   ธรรมชาติออกจากธรรมร้อยไว้ซึ่งสัตว์   ชื่อว่านิพพาน   นัยหนึ่งธรรมชาติออกจากตัณหา   กล่าวคือ   วานะ   อีกนัยหนึ่ง   นิพพาน   แปลว่า   ธรรมเป็นเครื่องดับเพลิงกิเลส   มีราคะเป็นต้น   เพลิงทุกข์มีชาติ   เป็นต้น

     อาตมภาพ   สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์   รับพระราชทานแปลบทนิพพานถวายตามปัญญาพิจารณาเห็น   นิพพานแปลว่า   ออกจากตัณหา   ตัณหานั้นคือความอยากได้   ความปรารถนา   วิญญาณดวงใดไม่มีความอยากได้   ความปรารถนา   เป็นวิญญาณบริสุทธิ์   ดุจอากาศไม่มีสิ่งใดเกี่ยวดองติดค้างอยู่ได้   วิญญาณดวงนั้นแลเป็นนิพพาน    เพราะเป็นวิญญาณสะอาดไม่ติดด้วยมลทินโทษสิ่งใด   ก็จะพ้นจากความเกิด   ความตาย   ทุกข์ภัยทั้งปวง   รับพระราชทานพิจารณาเห็นอย่างนี้   ควรมิควรสุดแต่ทรงพิจารณาโปรด   ขอถวายพระพร

     ข้อถามว่า   นิพพานศัพท์   แปลว่ากระไรนั้น   อาตมภาพ   ทราบว่า   เดิมเป็นนิวานะ   ครั้นวิปริยาย   เอา   ว   เป็น   พ   แล้วทำ   เวภาพเป็นสอง   สำเร็จรูปเป็นนิพพาน   แปลว่า   ธรรมเป็นที่เข้าไประงับสิ้นไม่เหลือ   นี้แต่สมเด็จพระวันรัต   วัดพระเชตุพน

     อาตมภาพ   พระธรรมไตรโลก   ขอรับพระราชทานแปล   คำว่า   นิพฺพานํ   นั้น   ตามพยัญชนะ ออกจากตัณหาเป็นเครื่องเย็บร้อยไว้อย่างหนึ่ง   แปลว่า   ดับ   คือเป็นธรรมดับเพลิงกิเลส   คือ   ราคะ  โทสะ    โมหะ    แม้นถ้อยคำพระสารีบุตรกล่าวว่า   ความสิ้นราคะ   โทสะ   โมหะ  ชื่อว่า   นิพพาน   ขอถวายพระพร

     อาตมภาพ   พระเทพโมลี   รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระนิพพาน   ตามนัยแห่งพระอรรถกถา   สัตตมสูตร   วรรคที่สี่   คัมภีร์อิติวุตตกะ    วานํ   วุจฺจติ   ตณฺหา   ความว่าตัณหา   พระผู้มีพระภาคตรัสว่า   วานะ   บทวิเคราะห์ว่า   นิกฺขนฺตํ   วานโต   นตฺถิ   เอตฺถ   วานํ อิมสฺมึ   วา   อธิคโต   วานสฺส   อภาโวติ   นิพฺพานํ   แปลว่า   ธรรมชาติอันใดออกจากตัณหา   ชื่อว่า   วานะ   เพราะฉะนั้นธรรมชาตินั้นชื่อว่านิพพาน   อีกนัยหนึ่ง   ตัณหา   ชื่อว่า   วานะ   ไม่มีธรรมชาตินี้   เพราะฉะนั้น   ธรรมชาตินั้นชื่อว่านิพพาน

 

     อีกนัยหนึ่ง   ในเมื่อธรรมชาตินี้บุคคลได้แล้ว   ความที่หามิได้แห่งตัณหา   ชื่อว่าวานะ ปรากฏ   เพราะฉะนั้น   ธรรมชาตินั้นชื่อว่านิพพาน   ธรรมชาติที่ออกจากตัณหาชื่อว่าวานะ นั้น   คือพระอรหัตตผล ขอถวายพระพร

     อาตมภาพ   พระเทพมุนี    รับพระราชทานถวายในบทคือ   นิพพานนั้นว่า   ดับไม่เหลือ   ขอถวายพระพร

     อาตมภาพ   พระเทพกวี   รับพระราชทานแปล   คำว่า   นิพฺพานํ นั้น   โดยพยัญชนะว่า   ออกจากตัณหาเป็นเครื่องเย็บร้อยไว้   อย่างหนึ่งแปลว่าดับ   คือ   เป็นธรรมดับเพลิงราคะ   โทสะ   โมหะ   สมตามคำพระสารีบุตรว่า   วามสิ้นราคะ   โทสะ   โมหะ   ชื่อว่านิพพาน   ขอถวายพระพร

     นิพพานศัพท์มีเนื้อความ   หลายวิภาคหลายอย่างนัก   ถ้าจะแปลสั้น ๆ   อาตมภาพ พระโพธิวงษ์   เห็นว่า   นิพพาน   แปลว่า   ของเป็นที่ดับกิเลส   เท่านี้   จึงจะสรุปความได้มากกว่าอย่างอื่น   ขอถวายพระพร

     อาตมภาพ   พระราชมุนี   วัดราชบูรณะ   รับพระราชทานแปลนิพพานศัพท์สนองพระเดชพระคุณ   คำว่า   นิพพานที่พระโคดมสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรรเสริญว่า   เลิศกว่าธรรมทั้งหลายนั้น   คำว่า หมดพยัญชนะประเภท    ตามสังเกตในพระปริยัติธรรมว่า   นิพพานดังนี้   นิพพานนั้น   คือนามธรรมอย่างหนึ่งชื่ออสังขตธาตุ อสังขตธรรม   เป็นสภาวธรรมอันทรงปรกติของตน   อวิชชาและตัณหาเป็นต้น   ซึ่งเป็นปัจจัยธรรมไม่ประชุมไม่ปรุงแต่งได้    กล่าวโดยปริยายยักเยื้องแยกเป็นสอง   คือ   สอุปาทิเสสนิพพาน   และอนุปาทิเสสนิพพาน   ขอถวายพระพร

     พระบาลีนิพพานสูตรว่า   โย  โข  ราคกฺขโย  โทสกฺขโย  โมหกฺขโย  อิทํ  วจฺจติ  นิพฺพานํ  ธรรมสิ่งใดที่ให้ราคะ  โทสะ  โมหะ  สิ้นไป ธรรมสิ่งนั้น  ชื่อว่า  นิพพาน.

ข้อมูลอ้างอิงจากหนังสือธรรมะวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร (รายละเอียดหนังสือจักนำมาไว้อีกที) 

[รัชดาวัลย์ วงษ์ชื่น(อิงจันทร์)]

นมัสการพระคุณเจ้า

• พระคุณเจ้าแสดงความหมายของคำว่า "นิพพาน" ไว้หลายความหมาย
• ครูอิงอ่านแล้วขอเลือกจดจำความหมายนี้ เพราะตรงกับต้นทุนความรู้เดิมที่มีอย่ค่ะ

นิพพานแปลว่า   ออกจากตัณหา   ตัณหานั้นคือความอยากได้   ความปรารถนา   วิญญาณดวงใดไม่มีความอยากได้   ความปรารถนา   เป็นวิญญาณบริสุทธิ์   ดุจอากาศไม่มีสิ่งใดเกี่ยวดองติดค้างอยู่ได้   วิญญาณดวงนั้นแลเป็นนิพพาน    เพราะเป็นวิญญาณสะอาดไม่ติดด้วยมลทินโทษสิ่งใด   ก็จะพ้นจากความเกิด   ความตาย   ทุกข์ภัยทั้งปวง  

[พระมหาวินัย ภูริปญฺโญ ..]

ขอบคุณที่คุณครูมาเยี่ยมชม    ว่าโดยสรุป นิพพาน ก็คือภาวะที่ดับกิเลส ปราศจากสิ่งร้อยรัด

[ณัฐรดา]

นมัสการเจ้าค่ะ

ได้ความรู้มากมายเจ้าค่ะ ขอบพระคุณ

นมัสการลา

[พระมหาวินัย ภูริปญฺโญ ..]

ขอบคุณคุณโยม ณัฐรดาที่มาเยี่ยมชม