ผู้หญิงกับสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา

ทำไม ผู้หญิง สิ่งแวดล้อม และการพัฒนา ต้องเชื่อมประสานความเป็นหนึ่งเดียว

ผู้หญิงกับสิ่งแวดล้อมและการพัฒนา    โดย ดร.กาญจนา   แก้วเทพ

เรื่องสิ่งแวดล้อม ทำไมต้องเป็นผู้หญิงด้วย

                ผู้หญิงสามารถดำรงชีพอยู่ได้ โดยทั้งใช้และทำนุบำรุงรักษาสิ่งแวดล้อมให้เกิดสภาวะสมดุลและมีชีวิตยั่งยืนยาวนาน  ผลจากการปฏิวัติวิทยาศาสตร์ในยุโรป ได้ทำให้เกิดมีการเปลี่ยนแปลงทัศนะที่มนุษย์เคยมีต่อธรรมชาติอย่างขนาดใหญ่ พื้นดินถูกเปลี่ยนจากการมองว่า เป็นแผ่นดินแม่ มาเป็นเพียง แหล่งที่อยู่ของวัตถุดิบและเครื่องจักร การปฏิวัติอุสาหกรรมได้เปลี่ยนแปลงความหมายและเรื่องราวของเศรษฐกิจซึ่งแต่เดิมเคยหมายถึงการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ประโยชน์เพื่อตอบสนองความต้องการของมนุษย์ แต่หลังจากการปฎิวัติอุตสาหกรรม เศรษฐกิจก็กลายเป็นเรื่องของกระบวนการผลิตสินค้าที่มุ่งผลกำไรสูงสุดเป็นสรณะ การผลิตอุตสาหกรรมโดยมีเป้าหมายดังกล่าว ทำให้การใช้ทรัพยากรธรรมชาติเป็นไปอย่างไม่มีขีดจำกัด วิทยาศาสตร์และอุตสาหกรรมได้เปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ระหว่ามนุษย์กับธรรมชาติเสียใหม่ จากแต่เดิมที่เคยเป็นความสัมพันธ์ฉันเพื่อนที่ต่างต้องอาศัยซึ่งกันและกัน มนุษย์ได้ใช้อำนาจจากความรู้ทางวิทยาศาสตร์สถาปนาตัวเองขึ้นมาเป็นนายเหนือธรรมชาติและกดธรรมชาติลงเป็นทาส มนุษย์ ที่เรากำลังกล่าวถึงนี้เป็นมนุษย์ผู้ชายเป็นส่วนใหญ่

บทบาทของผู้หญิงชนบทในโลกที่สามนั้น   จะมีอยู่อย่างน้อย   3   บทบาท     คือ

1. บทบาทเรื่องเอาชีวิตรอดของตนเองและครอบครัว
2. บทบาทในการทำงานบ้าน
3. บทบาทในการเสริมรายได้เมือครอบครัวเกิดความต้องการ

ผู้หญิง สิ่งแวดล้อม การพัฒนาเศรษฐกิจ 

1. ความหมายที่แท้จริงของการพัฒนาเศรษฐกิจ  Rosa  Luxemburg  คือ กระบวนการที่ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติทุกแห่งกลายเป็นสินค้า   (ที่ดิน ภูเขา แม่น้ำ สัตว์ป่า ถูกถามด้วยคำถามเดียวกันหมด คือ ทั้งหมดนี้ราคาเท่าไร 
2. เศรษฐกิจเป็นเรื่องของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ
3. การก้าวเข้ามาของระบบเศรษฐกิจอุตสาหกรรม        เพราะเป็นเศรษฐกิจที่วามรูปแบบความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติในลักษณะที่จะขุดคุ้ยทุกอย่างจากธรรมชาติออกมาให้หมด        มนุษย์ผู้เป็นนายจะใช้ทรัพยากรอย่างล้นเหลือ และจะใช้ธรรมชาติอย่างผิดทาง
4. เบื้องหน้าเบื้องหลังของการพัฒนาเศรษฐกิจ คือ (เบื้องหน้า)    การพัฒนาแบบนี้เน้นในเรื่องวัตถุ และไม่ให้ความสำคัญกับด้านจิตวิญญาณ การพัฒนาแบบนี้เน้นการสร้างวัตถุให้เป็นสินค้ามากกว่าจะสร้างวัตถุเพื่อมาตอบสนองความต้องการของมนุษย์       (ส่วนเบื้องหลัง) การพัฒนาเศรษฐกิจแบบทุนนิยมของอุตสาหกรรมนั้น      อคติที่มีต่อผู้หญิง ธรรมชาติ ละคนชนชาติอื่น ๆ ที่ไม่ใช่ชาวตะวันตก   มีลักษณะด้อยพัฒนาและต้องการการพัฒนา
5. กลไกการเบียดขับผู้หญิงออกไปจากการพัฒนาเศรษฐกิจ          การพัฒนาเศรษฐกิจนี้มีลักษณะที่ละเลยต่อเรื่องเพศ เป็นการพัฒนาที่ให้ผลดีแก่เพศชาย และสร้างผลเสียให้แก่เพศหญิง ไม่มีที่ว่างสำหรับผู้หญิงในงานพัฒนา และที่ ที่ผู้หญิงเคยยืนอยู่ในสังคมก็กับถูกการพัฒนาเศรษฐกิจเบียดขับผู้หญิงออกไปจากสังคมและกลไกลจากวิธีการต่าง ๆ เช่น  การลดคุณค่างานที่ผู้หญิงทำ,  การลดอำนาจของผู้หญิง,  การทำลายองค์ความรู้และองค์กรของผู้หญิง 
6. ผลกระทบจากการพัฒนาเศรษฐกิจที่มีต่อผู้หญิง เมื่อมีการขยายเศรษฐกิจจากการปลูกพืชเพื่อยังชีพมาเป็นการปลูกพืชเศรษฐกิจเพื่อขาย  เนื่องจากเศรษฐกิจแบบค้าขายไม่ได้ให้หลักประกันแก่ชาวชนบทเลย ราคาต่ำของสินค้าเกษตร การขาดกลุ่มต่อรอง สร้างความยากจนอย่างมหาศาลให้แก่ชาวชนบท สตรีที่ถูกปล่อยให้ทำงานหนักอยู่ตามลำพังกับลูก ๆ ในชนบท สามีต้องอพยพไปทำงานในเมือง  หรือเพราะสูญเสียที่ดิน มีจำนวนเพิ่มขึ้นทุกที  การพัฒนาเศรษฐกิจ ทำให้โครงสร้างครอบครัวเปลี่ยนไปเป็นครอบครัวเดียวมากขึ้น ละเท่ากับว่า ผู้หญิงถูกปล่อยให้เผชิญกับชะตากรรมที่จะต้องพึ่งพาสามีอยู่ผู้เดียวโดยไม่มีทางเลือกอื่น
7. ผลกระทบจาการพัฒนาที่มีต่อสิ่งแวดล้อม ปัจจุบันนี้เข้าใจว่าและความสำนึกถึงความสูญเสียของระบบผดุงชีวิตของมนุษย์กลายเป็นสิ่งที่มนุษย์ทั่วโลกรับรู้กันแล้ว ความแตกต่างดูจะมีเหมือนว่า ใครจะวิเคราะห์ว่าอะไรเป็นสาเหตุของความเสียหายนั้น และสตรีมีข้อเสนอแนะวิธีแก้ปัญหาอย่างไร ส่วนหนึ่งคงเกิดจากผลประโยชน์ของคนที่วิเคราะห์นั้นเอง

ข้อเสนอสำหรับเรื่องผู้หญิงกับสิ่งแวดล้อม

1.  เรื่องการพัฒนาเศรษฐกิจนั้นจะต้องควบคู่ไปกับเรื่องพัฒนาสิ่งแวดล้อมอยู่เสมอ การพัฒนาแบบยั่งยืนนี้มีองค์ประกอบ  3  ตัว ที่ต้องคำนึงถึงคือ เรื่องสิ่งแวดล้อม   ผู้หญิง และประชากร

2.  สำหรับการวางแผนเศรษฐกิจ ที่มีลักษณะเชิดชูมนุษย์และธรรมชาติ บทบาทที่สามารถส่งเสริมผู้หญิงให้รื้อฟื้น และส่งเสริมความแข็งแกร่งให้ระเศรษฐกิจแบบยั่งยืนจะต้องควบคุมทุกมิติของชีวิต เช่น การรณรงค์ให้มีการปลูกพืชผักสวนครัว การปลูกต้นไม้ตามหัวไร่ปลายนาเพื่อใช้เป็นเชื้อเพลิงในบ้าน

3.    การมีส่วนร่วมและการเสริมสร้างอำนาจของผู้หญิง

4.    การจัดตั้งองค์กรสตรี

            ข้อสรุปสำคัญ ๆ เกี่ยวกับเรื่องผู้หญิงและสิ่งแวดล้อม กล่าวว่า “หากที่ใดไม่มีผู้หญิงร่วมด้วย ที่นั่นก็ไม่มีการพัฒนาที่แท้จริง”   “หากที่ใดไม่มีผู้หญิงร่วมอยู่ด้วย ที่นั่นการถนอมรักษาธรรมชาติแวดล้อมก็ไม่มีทางเป็นจริงไปได้”