0853..ทำนากับเลี้ยงสัตว์

ว่าด้วยเรื่องทำนากับเลี้ยงสัตว์

ถ้าการทำนาแล้วใช้แรงงานสัตว์จะเป็นอย่างไร

การไถนาของชาวนาไทยแต่เดิมอาศัยแรงงานจากวัวควายเป็นหลัก         เช้าได้หนึ่งงานหยุดพักบ่ายได้หนึ่งงานกลับบ้าน ดังนั้นการทำนาโดยใช้แรงงานจากวัวควายจะเหมาะสมกับระบบการทำฟาร์มเพื่อเลี้ยงชีวิตเท่านั้น  การต้องผลิตในประมาณมากๆ  มีประสิทธิภาพในการไถนาสูงและใช้เวลารวดเร็วไม่สามารถทำได้   การใช้แรงงานในการลากจูง บรรทุกเทียมเกวียนก็เลิกใช้แล้ว ส่วนการนวดข้าวย่ำข้าวก็ไม่มีประสิทธิภาพเท่าเครื่องจักรในปัจจุบัน

แต่ถึงอย่างไรหน่วยงานราชการยังคงให้ความสำคัญกับวิถีชีวิตแบบดังเดิมด้วยหวังว่าชาวนาจะเป็นตัวแทนเชิงสัญลักษณ์ของวิถีแบบ  “พอเพียง”  การเกิดขึ้นของโครงการธนาคารโค-กระบือเพื่อเกษตรกรฯ การเปิดโรงเรียนสอนทำนาโดยใช้ควาย (กาฬรกสิวิทย์)  เป็นเครื่องหมายอย่างดีว่าต้องการให้อาชีพเกษตรกรอยู่ได้อย่างพอเพียงและยั่งยืน

การทำนาร่วมกับเลี้ยงสัตว์ 

นอกจากแรงงานในการไถนาการเลี้ยงวัวควายในปัจจุบันที่สามารถหลอมรวมกับระบบฟาร์มเกษตรแบบผสมผสานได้ดีก็คือ การใช้วัวควายเป็นเสมือนเครื่องตัดหญ้าและแต่งทรงพุ่ม วัวควาย 1 ตัวสามารถดูแลพื้นที่กินหญ้าหัวไร่ปลายนาได้พื้นที่ประมาณ 2 ไร่ต่อปี  หมายความว่าถ้ามีพื้นที่สวนไร่นาว่างมีหญ้าขึ้นปกคลุมก็ไม่จำเป็นต้องออกแรงตัดหรือใช้เครื่องมือ วัวควายจะกินเป็นอาหารให้แล้วตอบแทนเป็นเนื้อหรือให้ลูกหลานต่อไป

นอกจากนี้ฟางข้าวที่เหลือทิ้งจากการทำนาถ้าทิ้งไว้ในนาปริมาณมากๆ จะทำให้การไถนาไม่สะดวกชาวนานิยมเผาทิ้งเพราะเป็นวิธีที่ง่ายและประหยัดเวลา และถ้ามีประมาณมากจะก่อให้เกิดแก๊สเป็นผลเสียต่อต้นข้าว  ในวิถีชีวิตแบบดังเดิมชาวนาจะนำข้าวหลังเก็บเกี่ยวไปนวดในบริเวณบ้านฟางข้าวที่เหลือก็เป็นของวัวควาย  คงเหลือแต่ต่อซังก็ถือได้ว่าน้อยกว่า  วิถีปัจจุบันมีชาวนาหลายรายที่ขายฟางข้าวให้เจ้าของรถทำฟางอัดฟ่อนเพื่อนำไปขายให้แก่ผู้เลี้ยงวัวควายอีกต่อหนึ่ง  และบางรายใช้วิธีจ้างอัดฟ่อนเพื่อนำไปเลี้ยงวัวควายที่ยังคงเลี้ยงอยู่

ฟางข้าวเป็นอาหารหลักของวัวควายประเทศไทย แม้ฟางข้าวเป็นอาหารที่มีโภชนะต่ำมาก การย่อยได้ก็น้อยเนื่องจากเยื่อใยสูง  แต่ก็นับว่ายังคงมีประโยชน์และมีราคาถูก  ฟางข้าวเมื่อนำมาราดด้วยยูเรียจะให้โปรตีนเพิ่มขึ้น หรือนำมาหมักในบ่อหมักจะทำให้การย่อยได้ของโภชนะเพิ่มขึ้น

การทำนาโดยใช้ปุ๋ยมูลสัตว์

ปุ๋ยมูลสัตว์เป็นวัสดุที่มีความมีคนสนใจและนำมาใช้กันมากขึ้นเมื่อความสำคัญของปุ๋ยเคมีลดลงปุ๋ยจากมูลสัตว์นอกจากมีธาตุอาหารที่พืชต้องการแล้วยังสามารถปรับสภาพดินให้มีความร่วนซุยได้ดีกว่าการใช้สารอินทรีย์ชีวภาพอื่น  เนื่องจากมูลสัตว์ยังคงมีเยื่อใยจากพืชที่ผสมรวมกับดินแล้วทำให้อากาศแทรกตัวอยู่ได้  และยังคงปลดปล่อยธาตุอาหารให้แก่พืชจนกว่าสารอินทรีย์เหล่านั้นจะถูกย่อยสลายหมดไป

 ปัญหาหญ้าขึ้นในนาเกิดจากปุ๋ยมูลสัตว์  ถ้าการเลี้ยงวัวควายโดยให้กินฟางเป็นอาหารอย่างเดียวคงตอบได้ทันทีว่าปัญหานี้ไม่เกิดขึ้นอย่างแน่นอน  การหลีกเลี่ยงการใช้ปุ๋ยจากวัวควายในการทำนาถือว่าเป็นความเสียโอกาสย่างยิ่งเนื่องจากวัวควายจะกินพืชตระกูลหญ้าเป็นหลักซึ่งก็หมายความว่าพืชที่กินนั้นมีธาตุอาหารที่เหมาะสมต่อการปลูกข้าวซึ่งเป็นพืชตระกูลหญ้าด้วย  ดังนั้นถ้ากลัวปัญหาหญ้าจากมูลวัวควายควรให้มีการหมักมูลก่อนจนกว่าจะหมดความร้อนจากการหมักแล้ว  ก็จะใช้เวลาพอสมควรถ้ามีเมล็ดหญ้าก็คงจะงอกหรือสลายไปจากการหมักแล้ว   หรือใช้ประโยชน์จากการหมักมูลวัวควายโดยเก็บแก๊สที่เกิดขึ้นทั้งหมดเป็นเชื้อเพลิงในการหุงต้มในครัวเรือนแทนแก๊สจากปิโตเลี่ยมก็สามารถลดรายจ่ายลงได้

การใช้ประโยชน์จากข้าวเปลือกและปลายข้าว แกลบ

หลักการเก็บเกี่ยวมักมีข้าวเปลือกหลงเหลืออยู่ในนาชาวนาสามารถนำมาเลี้ยงไก่เป็ดหรือทำเป็นไก่เป็ดอินทรีย์  เพื่อให้ผลผลิตที่ได้เกิดประโยชน์คุ้มค่า  ชาวนาบางคนเก็บข้าวเปลือกไว้สีกินเองก็จะมีแกลบ รำแกลบ ปลายข้าวสามารถใช้เป็นอาหารเลี้ยงไก่เป็ดหมูได้ แกลบนำมาปูพื้นคอกสัตว์ หรือคอกหมูหลุมได้เมื่อระยะเวลาผ่านไปสามารถนำกลับมาเป็นปุ๋ยนาได้อย่างดี

การเลี้ยงเป็ดในนาข้าว หรือเป็ดไล่ทุ่ง

หลายปีที่ผ่านมามีการหลอมรวมของการเลี้ยงเป็ดในนาข้าวที่เรียกกันว่า “เป็ดไล่ทุ่ง” เป็ดไล่ทุ่งมาโด่งดังจากการตกเป็นจำเลยในปัญหาการระบาดของโรคไข้หวัดนก  ทั้งที่ครั้งหนึ่งประเทศไทยเคยมีปัญหาระบาดของหอยเชอรี่ในนาข้าว  แต่เมื่อวิถีการเลี้ยงเป็ดไล่ทุ่งเข้ามา การระบาดของหอยเชอรี่ลดลงและเงียบหายไปในที่สุด  การกินข้าวเปลือกที่ตกหล่นจากการเก็บเกี่ยวเป็นประโยชน์หนึ่งของเป็ดในการลดปัญหาข้าววัชพืช  มูลของเป็ดที่ถูกล้อมวงเลี้ยงอยู่ในนาก็จะกลับไปเป็นประโยชน์ให้แก่ชาวนารวมแล้วชาวนาได้ประโยชน์หลายอย่างเช่น ค่าเช่าที่เลี้ยง ลดวัชพืช ลดศัตรูข้าว ได้ปุ๋ยจากมูลเป็ด วิถีนี้เคยถูกปฏิเสธจากผู้รู้ในครั้งนั้น  แต่คงผ่านอุปสรรคมาได้ด้วยความลงตัวของระบบและเป็นตัวอย่างที่ดี

การใช้เวลาว่างจากการทำนา

เกษตรกรเลี้ยงสัตว์หลายคนที่มีอาชีพหลักทำนา  หรือการกรเลี้ยงสัตว์หลายคนที่มีอาชีพรองทำนาแสดงให้เห็นว่าการทำนายังสามารถประกอบอาชีพอื่นๆควบคู่กันได้ด้วย  ตัวอย่างเกษตรกรเลี้ยงโคนมจากอำเภอหนองหญ้าไซ  มีรายได้หลักจากการเลี้ยงโคนม 45 ตัว ด้วยกำลังของ 2 คนสามีภรรยาสามารถทำนาได้อีกร้อยกว่าไร่ ฟางที่ได้เป็นอาหารหลักของโคนม  หรือเกษตรกรเลี้ยงแพะร้อยกว่าตัวในอำเภออู่ทองสามารถทำควบคู่กับการทำนาโดยใช้ปุ๋ยจากการหมักมูลแพะเช่นกัน

สรุปท้ายเรื่อง

การทำนาเป็นอาชีพที่สามารถผสมผสานกับอาชีพอื่นได้  โดยเฉพาะปศุสัตว์  ผลผลิตหรือผลพลอยได้ของการทำนาเป็นอาหารหลักของสัตว์หลายชนิด  เมื่อผืนนาว่างสามารถเลี้ยงสัตว์ได้  และสัตว์ยังสามารถลดศัตรูและวัชพืชให้การทำนาได้บ้าง ถ้ามีเวลาว่างจากการทำนา ก็สามารถใช้เวลานั้นเลี้ยงสัตว์ ถ้าเกษตรกรให้เวลาเอาใจใส่ไม่ว่ากิจกรรมพืชหรือสัตว์ มีความละเอียด มีข้อมูลความรู้ ก็จะสามารถประสบความสำเร็จได้ 

 

[ขจิต ฝอยทอง]

• ที่บ้านทำนาครับ
• แต่เลี้ยงวัว
• ไม่ได้เลี้ยงเอง
• ใช้น้องหมาเลี้ยง
• มาเขียนบ่อยๆๆนะครับ
• 

[นาย วัลลภ ตังคณานุรักษ์ (ครูหยุย)]

มูลนิธิสร้างสรรค์เด็ก มีบ้านเด็กเปิดอยู่ที่คลองสาม ปทุมธานี กำลังพึ่งตนเอง เลี้ยงไก่ไข ปลา เป็ด ไก่ ห่าน แพะ โรงเห็ด ส่วนปลูกผักไม่ได้ผล (ดินเปรี้ยวจัด) ไปได้ดีครับ โยเฉพาะไข่และปลาที่เป็นอาหารเด็กๆ ได้ดี