KM ชุมชน กับโครงการของหน่วยราชการ

KM ชุมชน กับโครงการของหน่วยราชการ

       หมู่นี้ภรรยาเขาชม ว่าผมเอาใจเขามากขึ้น    ลดการตะลอนๆ เดินทางไปร่วมกิจกรรมต่างจังหวัดในวันหยุด    ทำให้เขาไม่ต้องเหงาอยู่กับบ้านคนเดียวอย่างที่เป็นมานาน    การได้รับคำชมจากภรรยาทำให้หัวใจเบิกบาน ความคิดสร้างสรรค์ผุด    ผมจึงบันทึกความคิดนี้ในวันอาทิตย์ที่ ๑๐ กย. ๔๘   ถ้าบันทึกนี้จะก่อผลต่อเนื่องเกิดคุณประโยชน์แก่สังคม    ขอให้ความดีนี้ตกแก่ ศ. พญ. อมรา พานิช ภรรยาผมนะครับ    นี่เป็นนวัตกรรมในการเขียน บล็อก คือมีการอนุโมทนาบุญกุศล

        การไปเยี่ยมชุมชนแพรกหนามแดง และได้ฟังการบรรยายสรุปโดยคุณสุรจิต ชิรเวทย์, คุณปัญญา โตกทอง และผู้นำชุมชนท่านอื่นๆ เมื่อวันที่ ๑๐ กย. ๔๘   ทำให้ผมเกิดแรงบันดาลใจเขียนบันทึกนี้     เป็นการเขียนด้วยเจตนาสร้างสรรค์    เพื่อลดปัญหาอุปสรรคในการพัฒนาชุมชนในรูปแบบเน้นการพึ่งตนเอง    ชาวบ้านรวมตัวกันเรียนรู้เพื่อพัฒนาความเป็นอยู่แบบพอเพียง
ฟันธงลงไปเลยว่าผู้นำชุมชนที่เข้มแข็งมองว่าวิธีทำงานเข้าไปดำเนินการในชุมชนของหน่วยราชการต่างๆ ในหลายกรณี   ไม่เหมาะสม ด้วยเหตุผลต่อไปนี้  
1.       หน่วยราชการต่างๆ ลงชุมชนแบบต่างหน่วยต่างลง     ทำงานแบบแยกส่วน    ไม่ประสานกันเป็นเนื้อเดียว    ไม่รู้กันว่าหน่วยไหนลงไปทำอะไรบ้าง     ชุมชนที่เข้มแข็งอยากให้ทางราชการตกลงกันเสียก่อนว่าจะเข้าไปทำอะไรที่ชุมชนบ้าง     แล้วลงชุมชนแบบเป็นหน่วยเดียวกัน
2.       หน่วยราชการต่างก็เรียกประชุมกันแบบจ้าละหวั่น    ทำให้ผู้นำชุมชนโดนเชิญประชุมมากจนไม่มีเวลาทำมาหากิน    ถ้าไม่ไปร่วมก็จะโดนต่อว่า ว่าไม่ให้ความร่วมมือ
3.       หน่วยราชการเรียกประชุมแบบด่วน    ชาวบ้านบอกว่าหนังสือของราชการแจ้งเชิญประชุมมี ๒ แบบเท่านั้น    คือด่วนมาก กับด่วนที่สุด    ชาวบ้านตั้งตัวไม่ทัน   เพราะชาวบ้านก็มีกำหนดการทำงานของตนเหมือนกัน    อันนี้ผมว่าสะท้อนการทำงานแบบไร้แผน    หรือทำแบบลุกรี้ลุกลน    ที่ไม่ใช่เกิดต่อชาวบ้านเท่านั้น    ตัวผมเองก็เห็นอยู่เกือบจะทุกวัน    หนังสือเชิญเข้าร่วมประชุมจากหน่วยราชการเชิญแบบ “ไม่มี KM” คือไม่ทำความเข้าใจตัวผู้รับเชิญ ว่าเขามีธุระยุ่งแค่ไหน     ก็จะไม่ได้ตัวคนที่ตนต้องการเข้าร่วมให้ข้อคิดเห็น    หรือมิฉะนั้นก็เป็นการเชิญแบบเหวี่ยงแห    หรือไม่ได้ต้องการความเห็น แต่ต้องการจำนวนคนเข้าร่วม    ผมมองว่า กพร. น่าจะหาคนทำวิจัยวิธีเชิญประชุมของหน่วยราชการต่างๆ ก็จะใช้เป็นดัชนีบอกคุณภาพของหน่วยราชการได้อย่างหนึ่ง
4.       หน่วยราชการลงชุมชนแบบเร่งทำผลงาน    ทำงานเป็นชิ้นๆ ไม่ต่อเนื่อง    ชาวบ้านไม่เห็นความจริงจังของหน่วยราชการ
5.       หน่วยราชการลงพื้นที่แบบเอาโครงการสำเร็จรูปมาลง    ให้ชุมชนดำเนินการ    แล้วหน่วยราชการเก็บเกี่ยวผลงาน    หลายโครงการไม่ก่อผลยั่งยืนต่อชุมชน   หรือบางโครงการเป็นผลลบด้วยซ้ำ    มีหลายชุมชนที่เข้มแข็งมากทำความตกลงกันในชุมชนว่าจะไม่รับโครงการจากหน่วยราชการก่อนจะหารือกันในกลุ่มแกนนำชุมชนเสียก่อน ว่าเป็นโครงการที่ชุมชนควรเข้าร่วมหรือไม่    คือชาวบ้านจะไม่ร่วมมือกับหน่วยราชการแบบตัวใครตัวมัน    แต่จะร่วมมือแบบกลุ่ม   และกลุ่มจะไม่ผลีผลามรับความช่วยเหลือจากหน่วยราชการ    จะร่วมกันพิจารณาไตร่ตรองเสียก่อน   และอาจร่วมมือโดยขอปรับปรุงโครงการให้เหมาะต่อชุมชน    ถ้าเจรจาต่อรองกันไม่สำเร็จ ชุมชนก็ปฏิเสธโครงการ    ตัวอย่างของชุมชนที่เก่งถึงขนาดนี้คือชุมชนไม้เรียง จ. นครศรีธรรมราช ที่นำโดยผู้นำระดับรางวัลแมกไซไซ ประยงค์ รณรงค์    กับชุมชนบ้านผารังหมี  อ. เนินมะปราง   จ. พิษณุโลก
6.       หน่วยราชการเข้าไปด้วยวิธีคิดและความเชื่อแบบเศรษฐกิจแข่งขัน    เน้นพัฒนาแบบทุนนิยม วัตถุนิยม กระตุ้นการจับจ่ายใช้สอย เพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ ตามนโยบายรัฐบาล    ในขณะที่ชุมชนที่เข้มแข็งเน้นความเป็นอยู่แบบพอเพียง    ซึ่งตรงกันข้ามกับเศรษฐกิจสังคมแข่งขัน    กล่าวแรงๆ ก็คือ หน่วยราชการเน้นพัฒนาโดยใช้กิเลสนำ    แต่ชุมชนที่เข้มแข็งมุ่งพัฒนาโดยใช้ปัญญานำ
7.       หน่วยราชการ โดยเฉพาะผู้ว่าฯ ซีอีโอ ต้องสนองนโยบายรัฐบาล    ต้องทำงานเพื่อให้โดนใจต้องตาคณะรัฐมนตรี/นายกรัฐมนตรี เป็นสำคัญ    ไม่ได้ทำงานเพื่อสนองความต้องการของชาวบ้านและชุมชน เป็นเป้าหมายหลัก
8.       หลายโครงการใช้เงินมากเกินจำเป็น จนชาวบ้านมองว่าเป็นโครงการคอรัปชั่น    ชาวบ้านที่แพรกหนามแดงเรียกว่า “โครงการกินน้ำข้าว”    หมายถึงสุนัขกินน้ำข้าว    เป็นการเรียกแบบดูถูกคนโกงว่าเป็นเหมือนสุนัข    เรื่องความระแวงว่าโครงการมีขึ้นเพื่อเป็นช่องทางหาเงินเข้ากระเป๋าตนเองและพวกพ้องนี้มีอยู่ทั่วไปหมด    บางจังหวัดชาวบ้านเล่าให้ฟังว่า สส. ฝ่ายรัฐบาลจะเข้าไปจัดการงบก่อสร้างใหญ่ๆ ทั้งหมดในจังหวัด  เพื่อหาประโยชน์เอาเงินเข้ากระเป๋า ๒๐ – ๓๐% ของงบทั้งหมด     ผมไม่ทราบว่าจริงหรือเท็จ แต่ความไม่เชื่อถือในความซื่อสัตย์สุจริตของผู้มีอำนาจในบ้านเมืองจะบั่นทอนความสามัคคีและความเจริญของบ้านเมืองของเราอย่างน่าวิตก
9.       โครงการใหม่ๆ ของรัฐบาลผุดขึ้นเป็นดอกเห็ด    มีผลให้หน่วยราชการทำงานสนองนโยบายแบบฉาบฉวย    แต่ผู้รับผลร้ายจากความฉาบฉวยคือชาวบ้าน

       ความเห็นเหล่านี้ผมเก็บมาจากการลงพื้นที่และพูดคุยหลากหลายพื้นที่ หลากหลายกลุ่ม    แต่ไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีหน่วยราชการและข้าราชการดีๆ ที่ไม่เป็นตามนี้นะครับ    หน่วยราชการดีๆ ข้าราชการดีๆ ตามความคิดเห็นของชาวบ้าน/ชุมชนก็มี      และ กพร. น่าจะจัดโครงการเสาะหาหน่วยราชการขวัญใจชุมชนเข้มแข็ง    ให้ชุมชนที่เข้มแข็งช่วยกันบอกว่ามีกิจกรรม/หน่วยงาน/โครงการ ใดบ้างที่ทำงานแบบ “คุณอำนวย” เป็นขวัญใจชุมชน ไม่ทำงานแบบ “คุณอำนาจ”     กพร. ก็จะได้ตัวอย่างหน่วยงานที่ เปลี่ยนกระบวนทัศน์ ตามที่ กพร. อยากได้ เอามา ลปรร. เพื่อขยายผลไปสู่หน่วยราชการอื่นๆ ต่อไป

       จะเห็นว่าในหลายกรณี ต้นเหตุของความอ่อนแอของชุมชน ก็คือโครงการที่เขียนหรืออ้างกันว่ามีเป้าหมายพัฒนาชุมชนนั้นเอง    ทำอย่างไรเราจะช่วยกันขจัด “ผลร้ายจากความปรารถนาดี” เหล่านี้ได้     ผมมีคำตอบว่า ต้องใช้ KM    เอาตัวอย่างวิธีที่ชาวบ้านดำเนินการสร้าง “ผลดีจากความปรารถนาดี” ออกสู่สังคม    เอา ความรู้ปฏิบัติ ของชาวบ้าน มา ลปรร. กันในสังคม  
ขอย้ำนะครับ ว่าผมเสนอให้พุ่งไปที่ความสำเร็จของชาวบ้าน/ชุมชน    ไม่ใช่ความสำเร็จของหน่วยราชการ    แล้วให้ชาวบ้านช่วยกันบอกว่าความสำเร็จของเขาเกิดจากหน่วยงานราชการใดทำหน้าที่ “คุณอำนวย”    เราก็จะได้หน่วยราชการขวัญใจชาวบ้าน    วิธีทำงานของหน่วยราชการขวัญใจชุมชน    นี่คือนวัตกรรมของ KM หน่วยราชการนะครับ

        ขอสื่อถึงคุณตุ่ม น้ำ และแขกว่า โปรดพิจารณา สื่อสารความคิดนี้ไปสู่สื่อมวลชนด้วยนะครับ    เป็นเรื่องสำคัญเพื่อบ้านเมืองของเราและขอให้คุณอ้อช่วยบอกให้ผู้ประสานงานกับ สคส. ที่ กพร. ได้พิจารณาเอาความเห็นนี้เสนอผู้ใหญ่ใน กพร. ด้วยครับ

วิจารณ์ พานิช
๑๓ กย. ๔๘