กฎ กติกา มารยาท และการนับศักด์หมากหรือศักดิ์กระดานของหมากรุกไทย

กฎกติกาและมารยาทในการเล่นหมากรุกไทย

1. การเล่นจะสลับกันเดินคนละ 1 ตา โดยฝ่ายใดเดินก่อนก็ได้แล้วแต่จะตกลง
2. มารยาทของการเดินหมากรุก ถ้าเกิดจับตัวหมากตัวใดแล้ว ต้องเดินตัวนั้น และถ้าเดินไปแล้วจะยื้อกลับเดินใหม่ไม่ได้ ถ้าเกิดยังไม่ปล่อยมือ สามารถยื้อกลับได้ แต่ต้องเดินหมากตัวที่จับเท่านั้น
3. ถ้าเกิดเราและฝ่ายตรงข้าม ต่างก็เป็นมือใหม่ เมื่อเราเดินหมากจะไปกินขุน ก็ควรจะพูดว่า “รุก” เพื่อเตือนเขาว่า ตาต่อไปเราจะกินขุนเขาแล้วนะ ให้เขาเดินหลบขุนไป ไม่ควรฉวยโอกาสกินขุน

  4. ไม่ควรเดินหมากล้อเลียน หรือเดินซ้ำไปซ้ำมาที่เดิม ถ้าไม่จำเป็น

  5. ผู้ชมที่กำลังดูผู้อื่นเล่นอื่นอยู่ ก็ไม่ควรจะบอก หรือ ชี้ทาง ให้ผู้เล่นฝ่ายหนึ่งฝ่ายใด

   6. ควรมีน้ำใจในนักกีฬา รู้จักแพ้ รู้จักชนะ รู้จักอภัย

 กฎการขอเสมอ, ศักดิ์กระดานและการนับ            

         หมากรุกไทยมีสิ่งพิเศษอยู่อย่างหนึ่งก็คือ การนับเพื่อขอเสมอ ซึ่งกติกานี้มีไว้สำหรับ ป้องกันการเล่นที่ไม่รู้จบ เพราะบางครั้งอีกฝ่ายก็อาจจะไม่สามารถไล่ขุนให้อีกฝ่ายจนได้ (คือการรุกขุนอีกฝ่ายให้หมดทางเดินได้) ซึ่งเหตุการณ์ที่จะเสมอได้มีดังนี้

1. เมื่อทั้ง 2  ฝ่ายเห็นว่าไม่สามรถเอาชนะกันได้แล้ว จึงตกลงพร้อมใจ ขอเสมอเอง
2. ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง เดินล้อเลียน เดินซ้ำไปซ้ำมาอยู่ที่เดิม กับหมากตัวเดิม เกิน 3 ครั้ง จะเสมอทันที
3. ฝ่ายที่เสียเปรียบสามารถนับตาเดินจนครบตามกำหนด ถือว่าเกมนั้นเสมอไป
4. ฝ่ายใดฝ่ายหนี่ง นำหมากของตัวเองไปขัดขุนไว้ จนทำให้อีกฝ่ายไม่สามารถเดินได้ เรียกว่า “อับ” เกมนั้นจะเสมอทันที

การนับตามศักดิ์กระดาน

            การจะนับตามศักดิ์กระดานนั้น จะทำได้ก็ต่อเมื่อฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเหลือ ขุนเพียงตัวเดียว และอีกฝ่ายต้องไม่เหลือเบี้ยอยู่ในกระดาน หรือเป็นเบี้ยหงายหมดแล้ว ฝ่ายที่เหลือขุนเพียงตัวเดียวจึงจะนับได้ เพื่อขอเสมอ ซึ่งจะนับมากหรือนับน้อยนั้น ก็ขึ้นอยู่กับหมากของฝ่ายตรงข้าม ยิ่งฝ่ายตรงข้ามเหลือหมากที่ที่ทรงอานุภาพในการเดินมากเท่าไร ก็จะยิ่งนับน้อยลงเท่านั้น

  เรือ

                เรือ 2 ตัว จะนับ 8 ตา ถ้ามีเรือตัวเดียวจะนับ 16

โคน

                โคน 2 ตัว จะนับ 22 ตา โคน 1 ตัว นับ 44 ตา

  ม้า

                ม้า 2 ตัว นับ 32 ตา ม้า 1 ตัว นับ 64 ตา

  เบี้ยหงาย และเม็ด

                ไม่ว่าจะมีเบี้ยหงายและเม็ด กี่ตัวก็ตาม จะนับ 64 ตา ทุกครั้ง

 ตัวอย่างการนับตามศักดิ์กระดาน

              ตัวอย่างกระดานนี้ ฝ่ายดำเหลือขุนเพียงตัวเดียวแล้ว จะเริ่มนับตามศักดิ์กระดานได้แล้ว โดยนับ

                44 ตา ซึ่งนับตามโคนเพราะจะนับตามศักดิ์ของหมากที่ทำให้นับน้อยที่สุด แต่จะไม่เริ่มนับตั้งแต่ 1

                แต่จะเริ่มนับตั้งแต่ 5 เนื่องจากทั้งกระดาน มีหมากทั้งหมด 4 ตัว ตาต่อไปฝ่ายดำ จึงเริ่ม นับ 5 แล้ว

                นับต่อไปทุกครั้งที่ตัวเองเดิน จนถึงตาที่ 44 เมื่อไหร่ ฝ่ายขาวไม่สามรถรุกดำให้จนได้ เกมนี้ก็เสมอ 

การนับเพื่อขอเสมอ

            เมื่อเล่นเกมไปได้สักพักแล้วปรากฏว่า ทั้งกระดานไม่เหลือเบี้ยคว่ำแล้ว เมื่อฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเสียเปรียบ สามารถนับเพื่อขอเสมอได้ โดยฝ่ายที่เสียเปรียบจะนับ 64 เท่านั้น ไม่ว่าฝ่ายตรงข้ามจะมีหมากอะไร โดยจะเริ่มนับ ตั้งแต่ 1 แต่ถ้าในขณะที่นับ หมากของเราถูกกินจนฝ่ายเราเหลือ ขุน เพียงตัวเดียว ต้องเริ่มนับใหม่ ตามศักดิ์กระดาน

                ถ้าหากเราเป็นฝ่ายนับเพื่อขอเสมออยู่นั้น เกิดเล่นไปสักพัก เราเกิดได้เปรียบ มีหนทางชนะขึ้นมา ต้องหยุดนับ ถ้าจะนับใหม่ต้องเริ่มนับตั้งแต่ 1 ใหม่    ขอเสมอได้แล้ว โดยจะเริ่มนับตั้งแต่ 1 ไปจนถึง  64 เมื่อนับครบแล้ว ฝ่ายขาวไม่สามารถรุกดำให้  จนได้ เกมก็จะเสมอทันที