เวทีประชาคม : 1. คนตำบลบ้านฝางสุขภาพดี


กระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน จะทำความจริงให้ส่งเสริมพลังสร้างสรรค์ ไปสู่ฝันได้อย่างไร

เวทีประชาคม  : 1. คนตำบลบ้านฝางสุขภาพดี

เป็นโอกาสดีที่ร่วมเป็นคณะกรรมการบริหารโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านฝาง อำเภอสระใคร  หลังคุยกันแล้ว  เตรียมจัดเวทีประชาคมตำบลบ้านฝาง  ตัวแทนผู้นำชุมชนทั้ง  13  หมู่บ้าน  ประธานและตัวแทน อสม.แต่ละหมู่บ้าน  สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบล  13  หมู่บ้าน  ๆ ละ  2  คน  กำนัน  นายก อบต.บ้านฝาง  ผู้ทรงคุณวุฒิด้านสาธารณสุข  กรรมการบริหาร รพ.สต.บ้านฝาง

 

ถึงวันนัด  12  มกราคม  2553  ที่ห้องประชุม อบต.บ้านฝาง  ผอ.รพ.สต.บ้านฝางกล่าวต้อนรับ  ชี้แจงวัตถุประสงค์การพบปะกันวันนี้   หลังรับฟังนโยบาย รพ.สต. จากผู้อำนวยการโรงพยาบาลสระใคร  ในฐานะประธานกรรมการบริหาร รพ.สต.บ้านฝางแล้ว  ตามด้วยกรอบแนวคิด รพ.สต. จากท่าน สสอ.สระใคร  ก็ถึงช่วง Highlight ร่วมระดมความคิดจากบุคคลสำคัญ  แกนนำชุมชนคนตำบลบ้านฝาง  ที่ความฝันของท่าน ผอ.และ สสอ.จะเป็นฝันค้างหรือฝันเดียวกันกับคนตำบลบ้านฝางหรือไม่  ในการสร้างเสริมสุขภาพด้วยคนตำบลบ้านฝางเอง

 

จัดโต๊ะ  4  โต๊ะ  นั่งล้อมรอบตามใจชอบ  เกลี่ยกลุ่มละ  11 – 12  คน  พี่ตุ๊กพยาบาลคนสวยนำกระบวนการด้วยใจสงบ  อยู่กับปัจจุบัน  นอกจากหูแล้วเราจะสื่อสารรับฟังกันด้วยภาษากาย  และใจที่นิ่ง  ไม่แย้ง  ไม่ตัดสิน  ฟังให้จบ  แบ่งปันให้เพื่อนที่เสียสละเวลางานการจากสิ่งอื่น  มาใช้เวลาร่วมกันอย่างมีค่า   แนะนำวิทยากรกระบวนการเพิ่มเติม  พี่ใหญ่  หัวหน้าอนามัยคอกช้าง  เพื่อนบ้านข้างเคียงมาร่วมด้วยช่วยกัน  ผู้มีประสบการณ์ร่วมกันจากการจัดเวทีที่ตำบลคอกช้างปีที่แล้ว  ส่วนตัวเองวันนี้ตั้งใจจะประยุกต์ World Café ให้เข้ากับ AIC ที่ใช้มาหลายครั้งแล้ว

 

ระดมความคิดรอบแรก  ความฝันของผู้นำชุมชนคนตำบลบ้านฝาง  เกี่ยวกับสุขภาพคนตำบลบ้านฝางเป็นอย่างไร  ปากกาเมจิก  ดินสอสี  สีชอล์ค  ที่วางบนโต๊ะ  ใช้ประกอบการขีดเขียน  วาดรูป  ใด ๆ ก็ได้บนกระดาษปูโต๊ะ  อิดเอื้อนเงียบเล็กน้อย  โอ้ !!! แต่พอเครื่องติด  วิทยากรประจำกลุ่มต้องใช้เทคนิคส่วนตัวดึงความสนใจให้ฟังเพื่อนในกลุ่มทีละคน  ขออนุญาตนิดนึงนะคะ  เพื่อนบางคนได้ยินไม่ชัด  เราพูดครั้งละคนแล้วค่อยเปลี่ยนกันพูดดีไหมคะ  (ไม่ถึงกับต้องให้ถือสิ่งของสักสิ่งไว้ในมือแล้วค่อยพูด)  ยังสนุกสนานในการดึงเทคนิคให้เงียบ  ฟังอย่างจดจ่อ....ไม่ง่ายที่ความคุ้นชินอิสระในการพูดตามที่ตัวเองต้องการ  จะเข้ารูปเข้ารอย  ตามที่ตกลงเวลา  20  นาที  ให้เจ้าของบ้าน  2  คน อยู่บ้านเดิม  ที่เหลือแตกรังกระจายไปบ้านอื่น

 

รอบ  2  เจ้าของบ้านช่วยกันเล่าก่อนว่าความฝันมีอะไรบ้าง  แล้วแขกผู้มา “ย่าม” (เยี่ยมเยียน)  ค่อยเล่าเพิ่มจากกลุ่มเดิมจากที่ตัวเองมา  เขียนเพิ่มเติมที่ผ้าปูโต๊ะได้ตามสบาย  เช่นเดิม  20  นาที  เจ้าของบ้าน  2  คนเฝ้าบ้าน  จะไม่ใช่  2  คนเดิมจากรอบแรกก็ได้  แล้วแต่กลุ่ม  สมาชิกที่เหลือก็แตกรังต่อ

 

รอบ  3  เชื่อมโยงต่อยอดจากสิ่งที่เราเป็น  สิ่งที่เรามีแล้วใน  3  ส่วนอย่างไร  ส่วนที่  1  ชาวตำบลบ้านฝางทั่วไป  ซึ่งไม่ต้องกังวลในการลงรายละเอียดมาก  เพราะควรจะมีการออกจัดเวทีประชาคมหมู่บ้าน  ในการสร้างเสริมสุขภาพแต่ละหมู่บ้าน  ส่วนที่  2  กลุ่มพวกเราผู้นำชุมชนคนตำบลบ้านฝางนี่แหละ  จะมีบทบาทอย่างไร  ในการสร้างเสริมสุขภาพคนตำบลบ้านฝาง  ส่วนที่  3  จะต่อยอดการพัฒนา รพ.สต.บ้านฝางอย่างไร  เพิ่มเติมจากที่ผู้บริหารสูงสุดของภาครัฐ คือ ผอ.รพ.สระใครและ สสอ.สระใคร  ในฐานะประธานและรองประธานคณะกรรมการบริหาร รพ.สต.บ้านฝาง  ได้นำเสนอไปแล้วช่วงแรก  ในส่วนที่ท่านต้องทำ

 

รอบผสมเกสรทางความคิดนี้สนุกมาก....ไม่มีใครรู้จักคนตำบลบ้านฝางเท่ากับคนตำบลบ้านฝางเอง  ศักยภาพ  ภูมิปัญญา  ภาวะผู้นำจะเด่นชัดช่วงที่ให้กลุ่มคัดเลือกกันเอง  (“รู้ว่าไผเป็นไผ”)  ตัวแทนกลุ่ม  เสียงดัง  ฟังชัด  ออกมานำเสนอสรุปบทบาทของกลุ่มผู้นำชุมชนคนตำบลบ้านฝาง  ไม่ว่าจะเป็น นายก อบต.บ้านฝาง (ผู้หญิงคนแรก)  กำนันตำบลบ้านฝาง  ผู้ทรงคุณวุฒิด้านสาธารณสุข  และ อสม.  สิ่งที่กลุ่มท่านเสนอจะทำก็สอดคล้องกับบทบาทที่ท่านดำรงฐานะอย่างเป็นทางการและบทบาททางสังคมอื่น ๆ......เอ้า !!! ถึงเวลาเปลี่ยนกลุ่มกันแล้วนะคะ  ครบ  4  รอบ  ไปเยี่ยมให้ครบทุกบ้าน  เดี๋ยวเพื่อนเราจะน้อยใจถ้าไปไม่ครบ

 

รอบสุดท้ายก่อนที่จะได้กินข้าวเที่ยง  ให้กลุ่มคัดเลือกและนำเสนอกิจกรรมที่เราจะทำร่วมกัน  เพื่อทำแผนสร้างเสริมสุขภาพคนตำบลบ้านฝาง  สรุปดังนี้  

1.      ผ้าป่า  สมทบการพัฒนา รพ.สต.บ้านฝาง

2.      พัฒนาความรู้และทักษะกลุ่มผู้นำชุมชนคนตำบลบ้านฝาง  ด้านสุขภาพ         

        (เพื่อเป็นแบบอย่างที่ดี)

3.      จัดเวทีประชาคมสุขภาพตำบลบ้านฝางต่อเนื่อง

4.      สร้างผู้นำออกกำลังกาย  ตำบลบ้านฝาง

5.      สวนสุขภาพ

 

แล้วเราก็สัญญาว่าจะมาพบกันอีกในครั้งที่สอง  เพื่อสานฝันต่อจนคนตำบลบ้านฝางสุขภาพแข็งแรง   ใช้หลักคุณธรรมดำเนินชีวิต  ลดเหล้า  บุหรี่.....ต้องติดตามต่อไป  จะสนุกสนานแค่ไหน  จะทำความจริงให้ส่งเสริมพลังสร้างสรรค์ที่จะไปสู่ฝันอย่างไร    ทีมวิทยากรกระบวนการเองคุยกันแล้ว  วันนี้ได้เรียนรู้อะไรบ้าง  ควรทำอะไรอีกเพิ่มเติม

 

1.      ควรจะมีคนที่ทำหน้าที่ผลัดกันสังเกตบรรยากาศโดยรวมด้วย  หากมีจุดที่สมาชิกนิ่ง ๆ ไม่ค่อยแสดงความคิดเห็น  วิทยากรต้องสะกิดบอกกัน  หรือช่วยแก้ไขสถานการณ์ตอนนั้น  แต่อย่างอื่นดีแล้ว เช่น ช่วยกันยกเก้าอี้ออกให้พอดีจำนวนคนนั่ง  เพื่อใกล้ชิด  ไม่มีที่ว่างคั่น   พี่ตุ๊กสร้างบรรยากาศกัลยาณมิตร  ผ่อนคลาย  สบาย ๆ ดีแล้ว

2.      ที่สำคัญต้องฝึก Coaching ผู้ที่จะมาเป็นสมาชิกทีมวิทยากรกระบวนการด้วย  เพื่อเพิ่มสมาชิกรุ่นต่อไปที่จะมาช่วยกันทำหน้าที่ในการจัดเวทีประชาคมหมู่บ้าน  การบันทึกเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น (Note taker)  และสิ่งที่ได้เรียนรู้

3.      คำว่า “เชื่อมโยง”  ไม่รู้จะเริ่มอย่างไร  ไม่เห็นภาพ   ใช้ “ต่อยอด”  ผู้ร่วมเวทีเข้าใจง่าย  สังเกตจากการแสดงความเห็นในกลุ่ม  และมีกลุ่มหนึ่งเขียนเป็น Flow chart  โยงออกจาก  3  ส่วนตามประเด็นรอบ 3.....เข้าใจได้ง่ายจริง

4.      เตรียมคุยกันก่อนจัดเวที  วันนี้การบรรยายช่วงแรก  ผู้บริหารภาครัฐชี้นำความคิดเกินไป  กังวลเกินไปกับการที่ต้องทำตามนโยบายหน่วยเหนือ  เป็นเรื่องท้าทายมากกกกกก....ที่ต้องปรับกระบวนทัศน์ผู้บริหาร  บัวไม่ให้ช้ำ  น้ำไม่ให้ขุ่น  จุดมุ่งหมายเวทีประชาคมก็เพื่อร่วมคิดตั้งแต่แรก  แล้วต้องมีผลกิจกรรมที่ตัดสินใจจะทำร่วมกัน  ซึ่งเน้นไปแล้วว่า  เป็นกิจกรรมที่เราจะเรียนรู้ร่วมกัน  ทำไปด้วยกัน  หรือจัดลำดับไว้  จะทำอะไรก่อนหลัง  (ถ้าเพียงผู้บริหารภาครัฐคิดมาแล้วว่าจะทำอะไรแล้วมาแจ้ง.....เพื่อทราบและทำตาม  ไม่ใช่เวทีประชาคมแล้ว  ก็แค่เชิญมารับฟังพอเป็นพิธี  ซึ่งนั่นคือการทำงานแบบเดิม ๆ  ล้าหลังไป  10  ปี  อันนี้คิดเองนะคะ  ยังไม่ได้พูดกับใคร)

 

เอาละ......กำลังใจยังกล้าแข็ง  ในสิ่งที่คิดแล้วว่าถูกต้อง  โอกาสเปิด.....ที่เรามีส่วนในกระบวนการที่คนบ้านเราต้องใช้จินตนาการ  พลังสร้างสรรค์  กระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน  ทำความจริงให้ส่งเสริมพลังสร้างสรรค์ไปสู่ฝัน   กำหนดชะตาชีวิตตัวเอง.....เริ่มวันนี้  อีก  10  ปี  ก็รอได้

                           ธิรัมภา

หมายเลขบันทึก: 328838เขียนเมื่อ 17 มกราคม 2010 23:33 น. ()แก้ไขเมื่อ 11 มิถุนายน 2012 19:17 น. ()สัญญาอนุญาต: สงวนสิทธิ์ทุกประการจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (12)

-ขอสนับสนุนแนวทางครับ ที่ทุกฝ่ายควรจะมีส่วนร่วม (ชุมชน โรงเรียน สอ.ฯ)

-ตำบลบ้านฝาง เยาวชนมีใจรักทางด้านกีฬาเป็นทุนอยู่แล้ว แต่ขาดการสนับสนุนในลักษณะกีฬาเพื่อสุขภาพครับ

-ในระยะยาวควรกำหนดแผนสำหรับเด็กและเยาวชน ผ่านสถานศึกษาและชุมชนด้วยครับ

ขอบคุณนะคะคุณคนไกลบ้าน 

เป็นตำบลที่ "ดอกฝางเกมส์" เป็นตัวอย่างหนึ่งของการมีส่วนร่วมทุกภาคส่วนค่ะ 

นี่แหละคือ...เจ้าของสุขภาพที่แท้จริง  ได้ตัดสินใจเอง...ตรงความต้องการ 

สิ่งดี ๆ ตามมาอีกมากหลาย  ลานกีฬา คือ รูปธรรม  ส่วนสิ่งแวดล้อมทางสังคมก็ต้องทำกันต่อค่ะ 

ยังไงก็ยึดหลัก "ส่วนร่วม" และ "เสริมพลัง" ในการเดินทางร่วมกันให้ถึงจุดหมาย ทั้งใกล้ ๆ และไกล ๆ....ปลูกพืชผักสวนครัวได้กินเร็ว  ปลูกข้าวได้กินปีต่อปี  ปลูกมะนาว มะกรูด  มะพร้าว  มะม่วง  ไม้ผล....ไม้ยืนต้น  อดทนฟูมฟัก.....รอเห็นผล

ขอบคุณสำหรับคำแนะนำนะคะ.....สถานศึกษาเป็นสถาบันขัดเกลาทางสังคมที่ขาดไม่ได้  ในการวางแผนเพื่อเด็กและเยาวชน...เห็นด้วยค่ะ  ไม่ลืมแน่นอน  ส่วนชุมชนนั้นเป็นหลักอยู่แล้ว

ไกลบ้านแต่ยังติดตามข่าวคราว....เสนอแนะ  จะพยายามรายงานความคืบหน้า  แวะมาเยี่ยมอีกนะคะ

       ธิรัมภา

สวัสดีครับหมอ มีระดับหมอมาร่วมทำประชาคมตั้งแต่เริ่ม

กระดุมเม็ดต่อไปก็ติดไม่ผิดแล้วครับ

สวัสดีครับ ขอเป้นกำลังใจให้ไปสู่ความสำเร็จโดยเร็ว คงไม่ถึง 10 ปีหรอก น้ำหยดลงหินทุกวันหินยังสึกกร่อน สู้สู้..ต่อไป พี่เพิ่งไปร่วมประชุมทันตแพทย์พี่เลี้ยง เพื่อทำแผนพัฒนาทันตแพทย์ผุ้นำปี 53 กลุ่มทพ.ผู้นำเฉพาะอีสานจะจัดอบรมพัฒนาทักษะการจัดกระบวนการเรียนรู้อย่างมีส่วนร่วม ในดือนพฤษภาคม(10-12) เป้าหมายรุ่นหมออ้อ 20 คน ส่วนคอร์สพิเศษสำหรับพัฒนาเป็นพี่เลี้ยงเพิ่มเติมเสริมทีมพี่พี่(มีอ้อและพี่จิน น้องนุก น้องแบงค์ น้องเอ๋ น้องหนิง ญาณีและน้องจุ๋ม)ตัวแทนแต่ละภาคที่ส่วนกลางจะจัดเป็นช่วงปลายเดือนมีนาคมนี้ วันที่เท่าไหร่พี่บุญเอื้อจะแจ้งอีกที ส่วนวงแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของภาคอีสานจะทำหลังจากพัฒนาทักษะทั้ง 2 คอร์สเสร็จแล้ว โดยยุบรวมเหลือ 2 Node คือ Community based และ Hospital based โดยวงแรกเจ้าภาพคือ กลุ่มบ้านฝาง+สระใคร+หนองบัว ส่วนวงที่สองเจ้าภาพคือเดชอุดมและโพนทอง ครับ แล้วจะมีมหกรรมการแลกเปลี่ยนเรียนรู้แบบมีชีวิตชีวา(ไม่แห้ง)ของระดับภาคหลังจากจัดวงเล็กเสร็จแล้วในช่วงเดือนตุลาคมครับ โดยทีมภาคกลางขอยกทีมมาแจมด้วย รู้สึกว่าตนเองมีคุณค่าเพิ่มขึ้นที่งานที่เรามีส่วนร่วมสามารถขับเคลื่อนต่อได้อีหนึ่งรอบวง ยังไงอ้อก็เตรียมเป็นเจ้าร่วมด้วยนะครับในการจัดวงเรียนรู้ในปีที่ 2 นี้

ขอบคุณนะคะท่านวอญ่า-ผู้เฒ่า ที่แวะมาให้กำลังใจ

กระดุมเม็ดแรกติดไม่ผิด...เกรงแต่ทำ ๆ ไปเสื้อจะหลวม  เพราะ BMI น้อยลง ๆ....ขำ ๆ ค่ะ  นี่ไงคะ.....กำลังพยายามตัดเสื้อใส่เอง

ตามท่านวอญ่า-ไม่เห็นจะเฒ่าเลย  ไปเข้าทำเนียบด้วยนะคะ.....ชื่นชมค่ะชื่นชม  กว่าจะถึงวันนี้   เริ่มหายเหนื่อยแล้วใช่ไหมคะ ?

สวัสดีวันตรุษจีนและวันแห่งความรักค่ะ

พลังทวีคูณจากทีมและเครือข่าย....ชุบ  ชุ่ม  ชื่น  ชื้นนนน....ใจ

อยากให้ถึง...มหกรรม ลปรร. แบบมีชีวิตชีวา ไวไว

อยากรู้ว่าจะเป็นอย่างไร

ว่าแต่....เป็นเจ้าร่วม..เนี่ย  เป็นไงคะพี่ล่า ?

ซินเจียยู่อี่ซินนี่ฮวดไช้และสุขสันต์วันแห่งความรักค่ะ

หวัดดีครับ คุณหมอ

แอบเห็นบอรด์ สร้างสรรค์ดีจริงๆยินดีด้วยครับ ขอให้สำเร็จเร็วๆคับ

สวัสดีค่ะ ภก.ตาต้า

  • แอบเห็นจากช่องทางไหนล่ะคะ
  • ไม่ต้องแอบค่ะ  ไม่ต้องแอบ  เราเป็นทีมเสริมพลังชุมชนด้วยกันแล้ว (Community Team)  ที่ผ่านมาทำด้วยใจรัก  วันนี้รู้หรือไม่...ภก.ตาต้าถูกแต่งตั้งเป็นทางการแล้ว
  • อิอิ...ต่อไปก๊อมาร่วมทำ  ร่วมทำงานกับชุมชน  ร่วมเป็นวิทยากรกระบวนการ....เสริมพลังชุมชนที่มีอยู่แล้ว...ให้มีความเข้มแข็งด้านสุขภาพ...เข้าใจชุมชนตัวเอง  เห็นพลังด้านบวกที่จะนำมาใช้ดูแลพี่น้องเราด้วยกันเอง...ต่อไปก็ได้ออกชุมชนด้วยกันบ่อย ๆ แล้วซิ

หมอครับ บาวทำงานที่อำเภอยางตลลาด จังหวัดกาฬสินธุ์ ที่ รพ.สต ดอนยานาง

....สระใครตอนนี้เป็นยังไงบ้างครับ หมอสบายดีมั้ยครับ ได้ยินข่าวว่าพี่แดงย้ายไปที่อื่นแล้ว หมอคงเหนื่อน่าดู แต่ ก้อดีครับมีน้องใหม่ย้ายมาช่วยหมอ เพื่อนพวกบาวเองครับ หมอครับคิดถึงหมอมากเลย โครงการทุกอย่างที่นี่ทำงานอยากมากเลยครับ

จังหวัดบาว ไม่มีกองสำหรับทันตะใน สสจ. โดยตรง การทำงานเขาไม่เน้นเลยเกี่ยวกับสุขภาพช่องปาก เพราะไมมีคนพาทำพลักดันต่างๆ งบอะรัยก้อเหลือเยอะแยะ เพราะไม่มีไครเขียนโครงการไปเอาตังมาทำครับ มาทำงานทันตะที่นี้ก็เลยถูกกลืนให้ไปทำงานอย่างอื่นโดย ปริยายครับ

ยังไงก้อฝากความคิดถึง พี่ๆๆ ทุกคน เจ้าหน้าที่ ทุกฝ่าย ครับ โดยฉพาะ ห้องฟันทุกคนครับ

ขอให้หมอ สุขภาพร่างกายแข็งแรง มีความสุขกับการทำงานครับ

" ยังมีคนอีกมากมายที่ต้องการเห็นสุขภาพช่องปากของเด็กที่ไม่มีฟันผุ ครับ เป็นกำลังใจอีกหนึ่ง กำลังใจ ให้หมอครับ"

สวัสดีค่ะ คุณหมอคนใหม่...น้องบาว

  • จะฝากความคิดถึงหาทุก ๆ คนที่นี่นะคะ
  • ขอบคุณสำหรับกำลังใจและคำอวยพรนะคะ
  • กลืน...แล้วให้สนิท  ใส่งานสร้างเสริม  เสริมพลังทุก ๆ กลุ่มให้เขาดูแลตัวเองได้  แปรงฟันเป็น  มีทักษะเลือกอาหารเป็น
  • เริ่มจุดไหนก็ได้  จุดเล็ก ๆ ก็เป็นจุดเริ่มที่สำคัญนะคะ
  • ลองทำดูก่อน...ขอเพียงใส่ใจ
  • ความสำเร็จเล็ก ๆ แม้แค่  1  เรื่อง  จะนำความชุ่มชื้นในหัวใจมาให้เรา
  • แล้ว....เมื่อทำต่อ ๆ ไป  ความสุขจะหลั่งไหลรินมาเป็นสาย
  • ไม่เว้นว่างวาย  ทวีสุข  ทวีสุข
  • เป็นกำลังใจให้บาวเช่นกัน
  • ฝากคิดถึงเพื่อน ๆ ด้วยนะคะ 

สุดยอดคุณหมอ...นักชุมชนเลยค่ะ..คุณหมออ้อเก่งมากๆ..เรื่องของการทำงานในชุมชน...พร.เราโชคดีมากๆที่มีคุณหมออยู่ด้วย..^^

สวัสดีค่ะ คุณน้อง HIDEKO

และ พร. อิอิ รพ.เราใช่ไหมคะ ก็โชคดีที่มีคุณ HIDEKO มาทำให้แผนการบูรณาการการออกสร้างเสริมสุขภาพด้วยการมีส่วนร่วม (จริง ๆ) ปี 2555 - 2559 นี้...จะเป็นจริงไปถึงฝัน...ที่ชาวบ้านต้องรู้ข้อมูลตัวเอง รับรู้ในมุมมองที่ชาวบ้านเข้าใจ...และลุกขึ้นมาตัดสินใจทำอะไร ๆ ด้วยตนเอง

ฝันให้ไกล...และเราจะไปให้ถึงด้วยกันพร้อมกับชาวบ้าน

ขอบคุณมากนะคะ

พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท