น้ำหมักชีวภาพเพื่อการเกษตร

น้ำหมักชีวภาพ เทคโนโลยีภูมิปัญญาชาวบ้านเพื่อเศรษฐกิจพอเพียงสู่นวัตกรรมเพื่อการเกษตรที่ยั่งยืน

น้ำหมักชีวภาพเพื่อการเกษตร (22-23 / 9 / 2552)

น้ำหมักชีวภาพ

เริ่มแรกที่แพร่หลายเข้ามาในประเทศไทยนั้น ได้ถูกนำมาใช้ประโยชน์ในการเกษตรอินทรีย์เพื่อทดแทนสารเคมีในปุ๋ย ยากำจัดศัตรูพืช ฮอร์โมนบำรุงพืช ฯลฯ รวมถึงการจัดการย่อยสลายสิ่งปฏิกูล ลดความเน่าเสีย กลิ่นเหม็น ในระบบบำบัดน้ำเสีย การกำจัดขยะอินทรีย์ เป็นต้น ต่อมาได้เริ่มถูกดัดแปลงเป็นผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดในครัวเรือน ได้แก่ น้ำยาถูบ้าน น้ำยาขัดส้วม น้ำยาซักผ้า น้ำยาล้างจาน และน้ำยาล้างผักผลไม้ แต่ในยุคแรก ๆ ได้มีชื่อเรียกต่าง ๆ ตามกลุ่มองค์กรที่ส่งเริมการใช้ประโยชน์ เช่น น้ำจุลินทรีย์ หรือน้ำหมักเปรี้ยว หรือน้ำสกัดชีวภาพ ฯลฯ

น้ำหมักชีวภาพหรือน้ำสกัดชีวภาพ (Bioextract : BE)

เป็นวิธีการสกัดน้ำเลี้ยงจากเซลพืชและเซลสัตว์ซึ่งประกอบด้วยสารประกอบอินทรีย์โดย ใช้น้ำตาลหรือกากน้ำตาล(Molasses) ใส่ลงไปจะได้น้ำเลี้ยงที่สกัดออกมาเป็นสีน้ำตาล โดยขบวนการ พลาสโมไลซีส (plasmolysis) และน้ำเลี้ยงที่ได้จะถูกจุลินทรีย์ในธรรมชาติและที่ติดมากับวัสดุที่นำมาหมัก ดำเนินกระบวนการหมักต่อไปโดยใช้กากน้ำตาลและสารประกอบอินทรีย์จากวัสดุเหล่านั้นเป็นแหล่งอาหารและพลังงาน โดยจุลินทรีย์แต่ละชนิดจะทำการย่อยสลายวัสดุอินทรีย์ให้มีโมเลกุลเล็กลงตามลำดับ ของเหลวหรือน้ำหมักที่ได้นี้จะมีทั้งจุลินทรีย์ธรรมชาติที่เกิดขึ้นหลากหลาย ชนิด รวมทั้งมีสารประกอบที่สกัดได้จากเซลพืชและเซลสัตว์ชนิดต่างๆ ได้แก่ สารพวกคาร์โบไฮเดรท โปรตีน กรดอมิโน ฮอร์โมน เอนไซม์ และอื่น ๆ น้ำสกัดชีวภาพจะเกิดขึ้นมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับปริมาณน้ำเลี้ยงในต้นพืช โดยปกติน้ำเลี้ยงในต้นพืชสดจะมีอยู่ประมาณ 90-98% ถ้าส่วนของพืชมีน้ำมาก น้ำสกัดก็จะเกิดขึ้นมาก ภายในระยะเวลาเพียง 2-3 วัน แต่เนื่องจากขบวนการทำในระยะแรกเกี่ยวข้องกับขบวนการสกัดน้ำเลี้ยงจากเซลทางชีวภาพ (bioextract) และในช่วงหลัง เกี่ยวข้องกับขบวนการหมัก ดังนั้นนักวิชาการบางกลุ่มจึงเรียกน้ำสกัดชีวภาพว่า น้ำหมักชีวภาพ

ประโยชน์น้ำหมักชีวภาพ

น้ำหมักชีวภาพเพื่อการปศุสัตว์

การผลิตสัตว์ในระบบเกษตรธรรมชาติและเกษตรอินทรีย์จะมีการนำจุลินทรีย์จากการหมัก น้ำหมักชีวภาพที่มีประโยชน์หลายชนิดมาใช้ในกระบวนการผลิต ดังนี้

1. การเพิ่มประสิทธิภาพในการย่อยอาหาร สัตว์ปีกและสุกรเป็นสัตว์กระเพาะเดี่ยว ไม่สามารถย่อยหญ้าได้ดีเท่าสัตว์เคี้ยวเอื้อง เช่น วัว ควาย การใช้น้ำหมักชีวภาพเจือจางให้สัตว์ปีกและสุกรกินในอัตรา 1 ส่วนต่อน้ำ 1,000 ส่วน จะทำให้สัตว์ย่อยหญ้าสดหรือพืชสดได้ดีขึ้น เป็นการประหยัดอาหารเลี้ยงสัตว์ได้ถึง 30%

2. การเพิ่มความต้านทานโรคแก่สัตว์ การใช้น้ำหมักชีวภาพแบบเจือจางแก่สัตว์ทั้งทางน้ำหรือาหารในอัตรา 1 ส่วน ต่อน้ำ 1,000 ส่วนอย่างสม่ำเสมอ จะทำให้สัตว์แข็งแรง มีภูมิต้านทานโรคดีขึ้น อุจจาระไม่เหม็น ลูกดก ไข่ดก ช่วยลดความเครียดจากการเปลี่ยนอาหารระยะต่าง ๆ ลดความเครียดจากการขนย้ายสัตว์และการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศได้ดี

3. การกำจัดกลิ่นเหม็นในคอกสัตว์ ในการเลี้ยงสัตว์ มูลสัตว์นับเป็นปัญหาสำคัญต่อสภาพแวดล้อมในฟาร์มและบริเวณใกล้เคียง การผสมน้ำหมักชีวภาพในอัตรา 1 ส่วนต่อน้ำ 1,000 ส่วนให้สัตว์กินทุกวัน จะช่วยลดกลิ่นเหม็นของมูลสัตว์ได้มากจนเกือบไม่มีเลย และคอกสัตว์โดยเฉพาะสุกรและโคนมที่ได้รับการฉีดล้างด้วยน้ำหมักชีวภาพที่เจือจางด้วยอัตราส่วน 1 ส่วนต่อน้ำ 100 - 300 ส่วนเป็นประจำ จะไม่มีกลิ่นเหม็น สำหรับน้ำที่ได้จากการล้างคอก ถ้ากำจัดอย่างถูกวิธีจะสามารถนำไปรดน้ำต้นไม้หรือปล่อยลงแม่น้ำลำคลองโดยไม่เป็นปัญหาต่อสิ่งแวดล้อม

4. การลดปัญหาเรื่องแมลงวันและยุง บริเวณคอกสัตว์ที่ได้รับการฉีดพ่นด้วยน้ำหมักชีวภาพในอัตรา 1 ส่วนต่อน้ำ 300 ส่วนเป็นประจำ จะลดปัญหาเรื่องแมลงวันลงจนเกือบไม่มีเลย รวมทั้งยุงจะลดน้อยลงด้วย

น้ำหมักชีวภาพเพื่อสิ่งแวดล้อม

ปัญหาสิ่งแวดล้อมเป็นปัญหาที่มีความสำคัญและทวีความรุนแรงควบคู่ไปกับความเจริญก้าวหน้าทางเทคโนโลยีถือเป็นปัญหาคู่ขนานร่วมกันของทุกประเทศรวมถึงประเทศไทย ดังนั้นจึงได้มีการนำน้ำหมักชีวภาพมาประยุกต์ใช้ในด้านสิ่งแวดล้อมเพื่อทดแทนสารเคมีต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นปุ๋ยเคมี ยาฆ่าแมลง น้ำยาดับกลิ่น น้ำยาทำความสะอาด และอื่น ๆ ซึ่งเคมีภัณฑ์เหล่านี้ล้วนแล้วแต่สามารถตกค้างอยู่ในธรรมชาติ และทำลายสมดุลสิ่งแวดล้อมทั้งสิ้น ดังนั้นการใช้น้ำหมักชีวภาพเพื่อทดแทนสารเคมีจึงเป็นส่วนหนึ่งในการช่วยดูแลเอาใจใส่สิ่งแวดล้อมที่มากยิ่งขึ้น

1. การทำความสะอาดโรงเลี้ยงสัตว์ นำน้ำหมักชีวภาพมาผสมกับน้ำสะอาดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำสะอาด 200 ส่วน ใช้ราดพื้นบริเวณโรงเรือนและรอบ ๆ โรงเรือน สามารถช่วยในการทำความสะอาด ไล่แมลง และขจัดกลิ่นเหม็นในโรงเลี้ยงสัตว์ได้

2. ดับกลิ่นท่อระบายน้ำ นำน้ำหมักชีวภาพผสมกับน้ำสะอาดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำสะอาด 200 ส่วน ใช้เทลงท่อระบายน้ำเพื่อดับกลิ่นเหม็น

3. ทำความสะอาดตลาดสด นำน้ำหมักชีวภาพผสมกับน้ำสะอาดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำสะอาด 200 ส่วน ใช้ราดพื้นตลาดเพื่อทำความสะอาด ไล่แมลง และขจัดกลิ่นเหม็น

4. รดน้ำสนามหญ้า นำน้ำหมักชีวภาพผสมกับน้ำสะอาดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำสะอาด 1,000 ส่วน ใช้รดน้ำสนามหญ้า

5. การบำบัดน้ำเสีย นำน้ำหมักชีวภาพเทใส่ในบ่อน้ำที่จะทำการบำบัดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำที่จะทำการบำบัด 500 ส่วน สามารถช่วยบำบัดน้ำเสียได้

6. ดับกลิ่นและลดการอุดตันของห้องน้ำ นำน้ำหมักชีวภาพผสมกับน้ำสะอาดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วนต่อน้ำสะอาด 500 ส่วน ใช้ราดพื้นห้องน้ำและโถสุขภัณฑ์

น้ำหมักชีวภาพกับการใช้ในครัวเรือน

1. ใช้เป็นน้ำยาซักล้าง เช่น

1.1 อาบน้ำ ล้างหน้า ช่วยดับกลิ่นตัว รักษาโรคผิวหนัง แก้สิวฝ้า โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 30 ส่วน ใช้ผ้าชุบเช็ดให้ทั่วตัว

1.2 สระผม ช่วยกำจัดรังแค แก้คันศีรษะ ผมจะนุ่ม สะอาด โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 10 ส่วนหมักผมไว้สักครู่ สระแล้วล้างออกด้วยน้ำสะอาด ถ้าหากใช้น้ำหมักชีวภาพจากส้มป่อย ใบหมี่ จะทำให้ผมนุ่มสลวยเป็นเงางาม

1.3 ซักผ้า ช่วยให้เนื้อผ้านุ่มและคงทน ดับกลิ่นอับ ฆ่าเชื้อโรค โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 5 ส่วน แช่ผ้าทิ้งไว้ 10 นาที ขยี้แล้วซักด้วยน้ำสะอาดอีกครั้ง กรณีสกปรกมาก ให้ใช้น้ำยาซักผ้าซักคราบสกปรกออกก่อน

1.4 แปรงฟัน ช่วยป้องกันฟันผุ ขจัดคราบหินปูน ดับกลิ่นปาก ลดอาการเสียวฟัน ใช้แปรงสีฟันเปียกจุ่มน้ำหมักเพียงเล็กน้อย แล้วแปรงฟันจนสะอาด บ้วนน้ำล้างปากให้สะอาด ข้อควรระวังคือไม่ควรใช้น้ำหมักชีวภาพแปรงฟันในเด็กเนื่องจากฟลูออไรด์ที่เคลือบฟันอาจถูกสลายได้จากความเป็นกรดของน้ำหมักชีวภาพชนิดเข้มข้น

1.5 น้ำยาบ้วนปาก มีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียและเชื้อราในช่องปากได้ โดยการนำน้ำหมักชีวภาพผสมเข้าในตำรับน้ำยาบ้วนปากในอัตราส่วนที่เหมาะสม

1.6 ล้างจาน ช่วยดับกลิ่นคาว ฆ่าเชื้อโรคและเชื้อรา มือนุ่นขึ้น โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 20 ส่วน กรณีมีคราบไขมันมากให้ใช้ร่วมกับน้ำยาล้างจานก่อนถ้าหากใช้น้ำหมักชีวภาพจากมะกรูดหรือมะนาวจะยิ่งช่วยให้น้ำยาล้างจานที่ได้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

1.7 ล้างสารพิษตกค้างในผักและผลไม้ ช่วยให้กรอบขึ้น และเก็บได้นานโดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่ำน้ำ 100 ส่วน แช่ไว้ 45 นาที หรือแช่ไว้ในน้ำหมักชีวภาพเข้มข้น 20 นาที แล้วล้างด้วยน้ำสะอาดอีกครั้ง

1.8 ล้างห้องน้ำ ถูพื้น ช่วยขจัดคราบสกปรก กำจัดกลิ่นเหม็น ฆ่าเชื้อโรคโดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 10 ส่วน ราดทิ้งไว้ 5 – 10 นาทีก่อนขัดถู

1.9 เช็ดกระจก ล้างรถ ช่วยขจัดคราบสกปรก ใสสะอาด ฝุ่นเกาะน้อยลงโดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 10 ส่วน ใช้ผ้าชุบน้ำเช็ดคราบสกปรกออกให้หมด แล้วใช้ผ้าแห้งเช็ดตามทันทีอีกครั้งจนใสสะอาด

1.10 ไล่แมลงวัน มด ยุง แมลงสาบในบ้าน ทำให้แมลงแสบตายและค่อย ๆลดจำนวนลง อากาศดีขึ้น โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 10 ส่วน ฉีดพ่นทุกห้อง ทุกซอกมุมทั่วบ้าน

1.11 กำจัดกลิ่นเหม็นในห้องน้ำหรือท่อระบายน้ำ ช่วยลดการอุดตันของท่อระบายน้ำ โดยใช้น้ำหมักชีวภาพราดทุกวัน 500 มิลลิเมตร (ครึ่งลิตร) นอกจากนี้ยังสามารถขจัดคราบหินปูนที่สะสมบนพื้นและผนังห้องน้ำได้อีกด้วย โดยใช้น้ำหมักชีวภาพเข้มข้นเทตรงรอยคราบทิ้งไว้ก่อนเช็ดถู

1.12 กำจัดและบำบัดน้ำเสียในครัวเรือนก่อนปล่อยทิ้ง โดยนำน้ำหมักชีวภาพเทใส่ใสบ่อน้ำที่จะทำการบำบัดในอัตราส่วนน้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำที่จะทำการบำบัด 500 ส่วน

1.13 ใช้ทำความสะอาดอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ และขจัดคราบสนิมได้อีกด้วย

1.14 ใช้ขัดทำความสะอาดเครื่องใช้เซรามิก เครื่องเงิน ทอง อัญมณี และเครื่องประดับต่าง ๆ โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ส่วน ต่อน้ำ 100 ส่วน

น้ำหมักชีวภาพเพื่อการเกษตร

1. ช่วยปรับสภาพของดินให้ดีขึ้น ทำให้ดินโปร่ง ช่วยในการย่อยสลายอินทรีย์สารได้เร็วขึ้น และลดการเสื่อมสภาพของดิน เป็นปุ๋ยธรรมชาติได้ดีกว่าปุ๋ยเคมี เพราะจุลินทรีย์จากการทำน้ำหมักชีวภาพจะลงสู่ดิน ทำให้มีการย่อยอินทรีย์สารในดินได้ดีขึ้น พืชจึงได้รับสารอาหารและออกซิเจนได้มากขึ้น ช่วยลดค่าใช้จ่ายในการเกษตรได้ดี และเป็นเกษตรธรรมชาติที่ยั่งยืนเมื่อเทียบกับการใช้ปุ๋ยเคมี

2. ช่วยป้องกันแมลงและโรคระบาดที่เป็นศัตรูพืช พืชที่นิยมนำมาหมักเพื่อเป็นสารขับไล่แมลงศัตรูพืช เช่น สะเดา สาบเสือ ขิง ข่า หางไหล ตะไคร้หอม บอระเพ็ด เป็นต้น โดยการผสมน้ำหมักที่ได้จากพืชต่าง ๆ กับน้ำในอัตรา น้ำหมัก 1 ส่วน ต่อน้ำ 500 ส่วน ฉีดพ่นต้นพืชให้เปียกทั่ว ควรเริ่มใช้หลังต้นพืชงอก ก่อนที่แมลงจะมารบกวน และควรทำในตอนเช้าหรือหลังจากฝนตกหนัก และให้อย่างสม่ำเสมอนอกจากมีผลในการป้องกันแมลงและโรคระบาดที่เป็นศัตรูพืชแล้ว ยังช่วยปรับสภาพให้พืชมีภูมิคุ้มกันดีขึ้นด้วย

3. ช่วยสร้างฮอร์โมนพืชและเร่งการเจริญเติบโตของพืช โดยส่วนประกอบที่นิยมนำมาใช้ เช่น น้ำมะพร้าวที่สามารถหาได้จากการคั้นกะทิ หรือเปลือกสับปะรดจากร้านขายผลไม้ สำหรับฮอร์โมนเร่งการเจริญเติบโตของผลนั้นต้องฉีดพ่นให้ทั่วผล มิเช่นนั้นจะทำให้ด้านที่ได้รับน้ำหมักฮอร์โมนจะโตมากกว่าปกติ ทำให้ผลของพืชที่พ่นน้ำหมักฮอร์โมนจะโตมากกว่าปกติ ทำให้ผลของพืชที่พ่นน้ำหมักฮอร์โมนมีรูปร่างผิดปกติ

4. ช่วยลดค่าใช้จ่ายในการกำจัดชิ้นส่วนพืชที่เหลือทิ้งทางการเกษตร และยังสามารถนำกลับมาใช้ประโยชน์ทางการเกษตรได้อีกด้วย โดยการแปรรูปเป็นน้ำหมักชีวภาพเพื่อการเกษตร ปศุสัตว์ สิ่งแวดล้อม และการบริโภค กระตุ้นการทำงานของเอนไซม์บางชนิด ในน้ำหมักจากพืชพบ 0.05 - 0.49 % และน้ำหมักจากปลาและหอยพบ 0.29 - 1.0%
5. ใช้ป้องกันน้ำเน่าเสียในบ่อเลี้ยงสัตว์น้ำ โดยใช้น้ำหมักชีวภาพ 1 ลิตร ต่อน้ำ 10 ลูกบาศก์เมตร ใส่บ่อทุก 7 วัน แล้วแต่สภาพน้ำและความหนาแน่นของสัตว์เลี้ยง และช่วยลดการถ่ายน้ำบ่อย ๆ หรืออาจจะไม่ต้องถ่ายน้ำเลยจนกว่าจะโตเต็มที่

ดังนั้น น้ำหมักชีวภาพจึงเป็นทางเลือกหนึ่งในการปรับปรุงบำรุงดินเพื่อลดต้นทุนการใช้ปุ๋ยเคมี โดยการใช้วัสดุเหลือใช้ในท้องถิ่นให้เกิดประโยชน์สูงสุดเช่น ขยะสดจากตลาด จากครัวเรือน เศษวัสดุจากโรงงานแปรรูปอาหาร โรงงานปลากระป๋อง เศษปลาจากตลาด หอยเชอรี่

น้ำหมักชีวภาพจะมีธาตุอาหารหลัก อาหารรอง จุลธาตุ กรดอะมิโนและอื่น ๆ ขึ้นอยู่กับวัตถุดินที่ใช้ในการหมักซึ่งมีสูตรมาตรฐานชัดเจนขึ้นอยู่กับความสะดวกในการหาแหล่งที่เหมาะสม นอกจากนั้นจะต้องเข้าใจในการจัดการพื้นฐาน คือ การใส่ธาตุอาหารหลัก N-P-K กับการจัดการธาตุอาหารรอง และจุลธาตุ รวมทั้งสมดุลของคุณสมบัติดินทั้งกายภาพและเคมีอย่างเหมาะสม การผลิตใช้เองเกิดประโยชน์ในด้านลดต้นทุน แต่ต้องไม่ทำให้เกิดผลเสียทั้งปริมาณและคุณภาพผลผลิตในระยะยาว