จิตวิทยาการเรียนรู้ที่เกียวกับการออกแบบคอมพิวเตอร์ช่วยสอน

       แนวความคิดด้านจิตวิทยาพุทธิพิสัย  ได้แก่  ความสนใจและการรับรู้อย่างถูกต้อง  การจดจำ  ความเข้าใจ  ความกระตือรือร้น  แรงจูงใจ  การควบคุมการเรียน  การถ่ายโอนการเรียนรู้  การตอบสนองความแตกต่างรายบุคคล (Alessi  and  Trollip, 1991. )

       1. ความสนใจและการรับรู้อย่างถูกต้อง (Attention  and  Perception)  การเรียนรู้ของมนุษย์เกิดจากการที่มนุษย์ให้ความสนใจสิ่งเร้า (Stimuli) และรับรู้(Perception) สิ่งเร้าต่าง ๆ นั้นอย่างถูกต้อง  คอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่ดี  ต้องออกแบบให้เกิดการรับรู้ที่ง่ายดาย  และเที่ยงตรงที่สุด  การที่จะให้ผู้เรียนเกิดความสนใจกับสิ่งเร้าต่าง ๆ นั้นอย่างถูกต้อง  ต้องออกแบบบทเรียนโดยคำนึงถึงปัจจัยต่าง ๆ เช่น  รายละเอียดและความเหมือนจริงของบทเรียน  การใช้สื่อประสม  และการใช้เทคนิคพิเศษทางภาพ (Visual  effects) เข้ามาเสริมบทเรียนเพื่อกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิดความสนใจ  ไม่ว่าจะเป็นการใช้ภาพนิ่ง  ใช้เสียง ภาพเคลื่อนไหว  นอกจากนี้ยังต้องพิจารณาถึงการออกแบบหน้าจอ  การวางตำแหน่งของสื่อต่าง ๆ บนหน้าจอ  การเลือกชนิดและขนาดของตัวอักษร  การเลือกสีที่ใช้ในบทเรียนอีกด้วย  นอกจากนี้ผู้สร้างยังต้องคำนึงถึงปัจจัยอื่น ๆ ที่มีผลต่อการรับรู้ได้แก่  คุณลักษณะต่าง ๆ ของผู้เรียน  ระดับผู้เรียน  ความสนใจ  ความรู้พื้นฐาน  ความยากง่ายของบทเรียน  ความคุ้นเคยกับคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  ความเร็วช้าของการเรียน ฯลฯ การรับรู้และการให้ความสนใจของผู้เรียนมีความสำคัญมาก  จะเป็นสิ่งที่ชี้นำการออกแบบหน้าจอ  รูปแบบการปฏิสัมพันธ์และการสร้างแรงจูงใจต่าง ๆ

         สิ่งที่มนุษย์รับรู้จะถูกเก็บเอาไว้  และเรียกกลับมาใช้ภายหลัง  มนุษย์จะสามารถจดจำเรื่อง ๆ ได้มาก  แต่การที่จะแน่ใจว่าสิ่งต่าง ๆ ที่รับรู้ได้ถูกจัดเก็บไว้เป็นระเบียบและพร้อมที่จะนำมาใช้ภายหลังนั้นเป็นสิ่ง
ที่ยากจะควบคุม  โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อสิ่งที่รับรู้นั้นมีอยู่เป็นจำนวนมาก  ดังนั้นเทคนิคการเรียนที่จะช่วยในการจัดเก็บหรือจดจำสิ่งต่าง ๆ นั้นจึงเป็นสิ่งจำเป็น  ผู้สร้างบทเรียนต้องออกแบบบทเรียนโดยคำนึงถึงหลักเกณฑ์สำคัญที่ช่วยในการจดจำได้ดี  2  ประการ  คือ  หลักในการจัดระเบียบหรือโครงสร้างเนื้อหา (Organization) หลักในการทำซ้ำ (Repetition) วิธีการจัดโครงสร้างเนื้อหาให้เป็นระเบียบและแสดงให้ผู้เรียนดูเป็นสิ่งที่ง่ายและมีประสิทธิภาพมากกว่าวิธีการให้ผู้เรียนทำซ้ำ ๆ เพราะการจัดโครงสร้างเนื้อหาให้เป็นระเบียบ  จะช่วยในการดึงข้อมูลความรู้นั้นกลับมาใช้ภายหลัง  หรือเรียกว่าการระลึกได้  การจัดระบบเนื้อหาออกเป็น  3  ลักษณะ  คือ  ลักษณะเชิงเส้นตรง  ลักษณะสาขา  และลักษณะสื่อหลายมิติ
         3. ความเข้าใจ (Comprehension)
         การจะนำความรู้ไปใช้ในชีวิตประจำวันได้  มนุษย์ต้องผ่านขั้นตอนในการนำสิ่งที่มนุษย์รับรู้นั้นมาตีความและบูรณาการให้เข้ากับประสบการณ์และความรู้ในโลกปัจจุบันของมนุษย์เอง  การเรียนที่ถูกต้องนั้นใช่เพียงแต่การจำและการเรียกสิ่งที่เราจำนั้นกลับคืนมา  หากรวมไปถึงความสามารถที่จะอธิบาย  เปรียบเทียบ  แยกแยะ  และประยุกต์ใช้ความรู้นั้นในสถานการณ์ที่เหมาะสม  เป็นต้น  หลักการเกี่ยวกับการได้มาซึ่งแนวความคิด (Concept Acquisition) และการประยุกต์ใช้กฎต่าง ๆ (Rule application) ซึ่งเกี่ยวข้องโดยตรงกับแนวคิดในการออกแบบคอมพิวเตอร์ช่วยสอนเกี่ยวกับการประเมินความรู้ก่อนการใช้บทเรียน การให้คำนิยามต่าง ๆ การแทรกตัวอย่าง การประยุกต์กฎ และการให้ผู้เรียนเขียนอธิบาย โดยใช้ความคิดของตนโดยมีวัตถุประสงค์ของการเรียนเป็นตัวกำหนดรูปแบบการนำเสนอของบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน และกิจกรรมต่าง ๆ ในบทเรียน
        4.  ความกระตือรือร้นในการเรียน (Active  Learning)
การเรียนรู้ของมนุษย์ไม่ใช่เพียงแค่การสังเกตหากรวมไปถึงการปฏิบัติด้วย  การมีปฏิสัมพันธ์
ไม่เพียงแต่คงความสนใจได้เท่านั้น  หากยังช่วยทำให้เกิดความรู้และทักษะใหม่ ๆ ในผู้เรียน  ข้อได้เปรียบสำคัญของคอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่มีเหนือสื่อการสอนอื่น ๆ ก็คือความสามารถในเชิงโต้ตอบกับผู้เรียน  แม้ว่าจะมีการเน้นความสำคัญในส่วนของปฏิสัมพันธ์มาก  พบว่าคอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่ที่ผลิตออกมานั้นมีปฏิสัมพันธ์ภายในบทเรียนน้อย  ทำให้เกิดบทเรียนที่น่าเบื่อหน่าย  บทเรียนที่ทำให้เกิดความกระตือรือร้นในการเรียน  จะต้องออกแบบให้ผู้เรียนใช้ปฏิสัมพันธ์กับบทเรียนอย่างสม่ำเสมอ 
และปฏิสัมพันธ์นั้น ๆ ต้องเกี่ยวข้องกับเนื้อหาและเอื้ออำนวยต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน
         5.แรงจูงใจ (Motivation)
แรงจูงใจที่เหมาะสมเป็นสิ่งสำคัญต่อการเรียนรู้คอมพิวเตอร์ช่วยสอนประเภทการจำลองและ
เกม  เป็นบทเรียนที่มีประสิทธิภาพสูงในการสร้างแรงจูงใจ  มีทฤษฎีที่เกี่ยวกับแรงจูงใจที่ได้อธิบายเทคนิคต่าง ๆ ในการออกแบบบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่ทำให้เกิดแรงจูงใจในการเรียน  ได้แก่
        5.1 ทฤษฎีแรงจูงใจภายในและแรงจูงใจภายนอก (Intrinsic  and  Motivation)
        5.2     ทฤษฎีการสร้างแรงจูงใจของมาโลน (Malone,T. 1981.    ปัจจัย  4  ประการที่ทำให้เกิดรงจูงใจตามทฤษฎีนี้
              5.2.1           ความท้าทาย (Challenge) 
              5.2.2           จินตนาการ (Fantasy) 
              5.2.3           ความอยากรู้อยากเห็น (Curiosity) 
              5.2.4           ความรู้สึกที่ได้ควบคุม (Control)
        5.3     ทฤษฎีแบบจำลองของอาร์คส (ARCS  Model) ได้แก่  การเร้าความสนใจ  ความรู้สึกกี่ยวพันธ์กับเนื้อหา  ความมั่นใจ  และความพึงพอใจของผู้เรียน
        สรุปได้ว่า  แรงจูงใจเป็นปัจจัยสำคัญมากในการออกแบบบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  สามารถที่จะประยุกต์ใช้ทฤษฎีที่ได้อ้างถึงในบทเรียน อย่างไรก็ตามควรที่จะมีการนำไปใช้อย่างเหมาะสมและในระดับที่พอดี  ตัวอย่างเช่น  การให้ผู้เรียนมีโอกาสในการควบคุมบทเรียนนั้นสามารถจูงใจผู้เรียนได้  แต่หากมากเกินไปจะทำให้เกิดผลเสียแทน
         6. การควบคุมบทเรียน (Learner  Control)
การออกแบบการควบคุมบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอนได้แก่  การควบคุมระดับการเรียน 
เนื้อหา  ประเภทของบทเรียน ฯลฯ การควบคุมบทเรียนมีอยู่  3  ลักษณะด้วยกัน  คือ  การให้โปรแกรมเป็นผู้ควบคุม (Program  Control) การให้ผู้เรียนเป็นผู้ควบคุม (Learner  Control) และการผสมผสานระหว่างโปรแกรมและผู้เรียน (Combination)นการออกแบบนั้นควรพิจารณาการผสมผสาน (Combination) ระหว่างการให้ผู้เรียนและโปรแกรมเป็นผู้ควบคุมบทเรียน  และบทเรียนจะมีประสิทธิภาพอย่างไรนั้นขึ้นอยู่กับความเหมาะสมในการออกแบบการควบคุมของทั้ง  2 ฝ่าย
       7. การถ่ายโอนความรู้ (Transfer  of  Learning)
การเรียนรู้จากคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  เป็นการเรียนรู้ในขั้นแรกก่อนนำไปประยุกต์ใช้จริง  การ
นำความรู้จากการเรียนในบทเรียน  และการขัดเกลาแล้วไปประยุกต์โช้จริงก็คือ  การถ่ายโอนการเรียนรู้นั่นเอง  สิ่งที่มีอิทธิพลต่อความสามารถของมนุษย์ในการถ่ายโอนการเรียนรู้ได้แก่  ความเหมือนจริง (fidelity) ของบทเรียน  ประเภท  ปริมาณและความหลากหลายของปฏิสัมพันธ์และประเภทของบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  ในการฝึกอบรมใด ๆ การถ่ายโอนความการเรียนรู้ถือเป็นผลการเรียนรู้ที่พึงปรารถนาที่สุด
        8.ความแตกต่างรายบุคคล (Individual  Difference)
ผู้เรียนมีความเร็วช้าในการเรียนรู้ที่แตกต่างกันไป  ผู้เรียนบางคนจะเรียนได้ดีจากประเภท
ของบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  การออกแบบให้บทเรียนมีความยืดหยุ่นเพื่อที่จะตอบสนองความสามารถทางการเรียนของผู้เรียนแต่ละคนได้เป็นสิ่งสำคัญ  แม้ว่าการตอบสนองความแตกต่างรายบุคคลถือเป็นข้อได้เปรียบของคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  บทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่ได้รับการพัฒนาออกมาเป็นจำนวนมากกลับไม่ได้คำนึงถึงข้อได้เปรียบนี้เท่าที่ควร  ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้นั้นมนุษย์มีความแตกต่างกันไปทั้งในด้านบุคลิกภาพ  สติปัญญา  วิธีการเรียนรู้และลำดับของการเรียนรู้  ดังนั้นการออกแบบบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอนนั้น  ผู้ออกแบบต้องคำนึงถึงความแตกต่างเหล่านี้  และออกแบบให้ตอบสนองความแตกต่างของแต่ละบุคคลให้มากที่สุด  รวมถึงการจัดให้มีการประเมินก่อนเรียนทั้งนี้จะได้ทราบว่าผู้เรียนคนใดที่จัดเป็นนักเรียนที่เรียนอ่อน  และจะได้จัดหาการให้คำแนะนำในการเรียนอย่างสม่ำเสมอ  เป็นต้น
          สรุปได้ว่า ในการออกแบบคอมพิวเตอร์ช่วยสอนให้มีประสิทธิสภาพ  ผู้ออกแบบต้องคำนึงถึง  หลักเกณฑ์การออกแบบคอมพิวเตอร์ช่วยสอน  ทฤษฎีการเรียนรู้ของมนุษย์  และหลักจิตวิทยาการเรียนรู้ของมนุษย์  โดยผู้ออกแบบจะต้องผสมผสานแนวคิดและรูปแบบต่าง ๆ ให้เหมาะสมกับเนื้อหา  โครงสร้างของความรู้ในสาขาวิชาที่จะสร้างเป็นบทเรียนคอมพิวเตอร์  โดยไม่ยึดแนวคิด  ทฤษฎีหรือรูปแบบ  หลักเกณฑ์แบบใดเพียงอย่างเดียว  การผสมผสาน  ประยุกต์และดัดแปลง จะทำให้บทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอนที่ได้มีประสิทธิภาพตามวัตถุประสงค์การสร้าง