มีพยาบาลหลายคน  ขอให้นำเนื้อหาของการบรรยายเรื่อง  การพยาบาลผู้ป่วยด้วยหัวใจความเป็นมนุษย์...เล่าสู่กันฟัง: การดูแลผู้ป่วยมะเร็งที่ได้รับยาเคมีบำบัด

ที่ดิฉันเคยเป็นวิทยากรมาเล่าให้ฟัง ดิฉันของลงเนื้อหาให้ใน blog นี้ก็แล้วกันนะคะ

บทนำ

อาจารย์ประเวศ วะสี กล่าวไว้ว่า ระบบบริการการแพทย์และสาธารณสุขของเราควรพัฒนาไปสู่การบริการที่เน้นมิติของความเป็นมนุษย์ (Humanized health care) หลังจากที่เราพัฒนามิติทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมานาน หลังจากที่มีโอกาสไปเข้าร่วมฟังการประชุมวิชาการ 8th HA National Forum 13-16 มีนาคม 2550  เรื่อง Humanized health care: คืนหัวใจให้ระบบสุขภาพ  

หอผู้ป่วยเคมีบำบัด 5จ งานบริการพยาบาล โรงพยาบาลศรีนครินทร์ ตระหนักถึงความสำคัญในคุณภาพของการให้บริการโดยมุ่งเน้นผู้ป่วยเป็นจุดศูนย์กลางและต้องดูแลด้วยหัวใจที่เข้าใจความเป็นมนุษย์ จึงจัดให้มีระบบการดูแลที่ต่อเนื่อง ตั้งแต่รับใหม่ ขณะได้รับการรักษาและจำหน่าย รวมทั้งการส่งต่อไปดูแลที่บ้าน

ความหมายของ การพยาบาลผู้ป่วยด้วยหัวใจความเป็นมนุษย์

Humanized health care  หมายถึง การให้บริการด้วยความเอาใจใส่ ประดุจญาติมิตร  เราร่วมกันผู้ป่วยทั้งด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ  ก่อให้เกิดความสุขใจทั้งผู้ให้และผู้รับ

แนวทางการพัฒนาการบริบาลด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์

แนวทางการพัฒนาการบริบาลด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ ของหอผู้ป่วยเคมีบำบัด 5จ สรุปได้ดังนี้

1.      ด้านบุคลากร  มีกิจกรรมที่ส่งเสริมจิตใจและความสัมพันธ์ดังต่อไปนี้

1.1 สัมพันธภาพที่ดี จัดให้มีกิจกรรมที่สร้างสัมพันธภาพเพื่อให้เจ้าหน้าที่ใหม่และเก่า ทั้งภายในหอผู้ป่วยและภายในแผนกฯ รวมทั้งในคณะแพทยศาสตร์  ได้เรียนรู้และทำความรู้จักกัน มีกิจกรรมอย่างต่อเนื่อง เพื่อวิเคราะห์บทเรียนที่ได้จากการทำกิจกรรม มีประเพณีกีฬาสี ประเพณีเลี้ยงรับส่งเจ้าหน้าที่โดยแต่ละฝ่ายเตรียมอาหารมาร่วมกัน มีของขวัญวันเกิดเจ้าหน้าที่ทุกคนภายในแผนกฯ

1.2 เอื้ออาทร มีกิจกรรมที่ส่งเสริมให้เจ้าหน้าที่มีความเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน เช่น กิจกรรมรดน้ำผู้สูงอายุในวันสงกรานต์ กิจกรรมวันขึ้นปีใหม่โดยเจ้าหน้าที่ทุกคนนำลูกหลาน ครอบครัวมาร่วมกิจกรรมของหอผู้ป่วยและแผนกฯได้ด้วย

1.3  ส่งเสริมการทำงานเป็นทีม   มีโครงการที่สามารถทำงานร่วมกันได้ทั้งพยาบาล  ผู้ช่วยพยาบาล พนักงานการแพทย์ และคนงาน เช่น โครงการอโรมาเทอราปี  โครงการสมุนไพรบำบัดและโครงการวิปัสสนาเยียวยารักษาใจ

1.4  ใส่ใจสิ่งแวดล้อม  สิ่งแวดล้อมที่เป็นโครงสร้างและด้านจิตใจ เรามีการสร้างจิตสำนึกว่าที่ทำงานเหมือนบ้านหลังที่สองที่พวกเราอยู่ร่วมกัน  ดังนั้นเราต้องใส่ใจดูแลที่ทำงานให้เหมือนบ้านของเราเอง ดูแลให้สิ่งแวดล้อมสะอาด ปลอดภัย  เราถือว่าเรามีกิจกรรม Cleaning Day ทุกวัน

1.5 มีรางวัลตอบแทนผู้ที่ทำความดี  ในแต่ละเดือนเราตกลงกันว่า เราดูแลผู้ป่วยด้านจิตใจและจิตวิญญาณกันทุกวัน แต่จะทำให้คนอื่นเห็นลำบากและพยาบาล   หลายคนก็มีปัญหาว่า เราจะดูแลผู้ป่วยมะเร็งที่มารับยาเคมีบำบัดทางด้านจิตใจและจิตวิญญาณอย่างไรให้มีประสิทธิภาพ  เราคิดกันว่า น่าจะมีการเขียนเรื่องเล่า ที่เรามีความรู้สึกว่าอยากเล่าเรื่องดีดีที่เราได้ดูแลผู้ป่วยให้คนอื่นฟังทุกเดือนๆละ 1 เรื่อง  เรื่องของใครถูกใจ คณะกรรมการฯ ก็จะได้รับรางวัล

ตัวอย่างเรื่องเล่าที่สมาชิกร่วมให้รางวัลแก่  นางสาวดุจดาว กันพล คือ เรื่อง คำปลอบใจ…ในยามที่อ่อนแอ

นางสาวดุจดาว กันพล เล่าว่า.....

 เมื่อวันที่ 30เมษายน 2550   “คนไข้ของฉัน… ซึ่งป่วยเป็นมะเร็งปอด กำลังให้ยาเคมีบำบัดวันแรก   เมื่อมีเสียงโทรศัพท์ดังขึ้น ญาติของคนไข้โทรมา ฉันจึงตามมารับสาย   เมื่อคนไข้ของฉันพูดคุยอยู่พักหนึ่ง  เมื่อวางสายลงแล้วเริ่มร้องไห้สักพัก แล้วถามฉันว่า ฉันจะได้ยาเคมีครบเมื่อไหร่ วันไหน เวลาใด เมื่อเสร็จจะได้กลับบ้านเลยไหม  ฉันเห็นผู้ป่วยร้องไห้ ฉันจึงใช้มือสัมผัสที่แขนคนไข้เบาๆและถามว่า   มีอะไรจะให้ช่วยไหมคะ  คนไข้ เล่าว่า ญาติโทรมาบอกว่าพี่สาวของฉันเสียชีวิตแล้ว อายุแค่ 40  ปี เป็นมะเร็งปอดเหมือนฉัน จะเผาศพวันพรุ่งนี้   ฉันได้อธิบายต่อ... ยาเคมีบำบัดจะต้องให้อีก 3 วัน   วันสุดท้ายจะครบ 6 โมงเย็น และน่าจะได้กลับบ้าน  ถ้าไม่มีปัญหาใดๆ   คนไข้บอกต่อว่า ฉันคงกลับไม่ทันเผาศพพี่สาวและร้องไห้…ต่ออีก..  ฉันปล่อยให้คนไข้นั่งสงบสติอารมณ์สักพัก   ฉันจึง...ปลอบใจว่า.. ทำใจให้สบายนะคะ ลองคิดดูซิคะว่าพี่สาว เราคงพ้นทุกข์พ้นโศกและไปสบายแล้ว...ไม่ต้องเจ็บปวดและทุกข์ทรมานอีกต่อไป สำหรับเราที่ยังอยู่จะต้องสู้ต่อไปและต้องอยู่อย่างมีกำลังใจ   และเรามาทำบุญอุทิศส่วนกุศลไปให้พี่สาวที่จากไปดีไหมคะ หลังจากนั้นฉันก็แนะนำวิธีอุทิศส่วนกุศลที่พระอาจารย์บันดล ได้นำคำสอนพระอาจารย์เกษม มาสอนต่อให้คนไข้ฟังจะได้นำไปใช้อย่างถูกวิธี  โดยช่วยกันอธิษฐาน”

“ด้วยอำนาจของพระพุทธเจ้า ด้วยอำนาจของพระธรรม  ด้วยอำนาจของพระสงฆ์ จงบันดาล  ให้บุญของข้าพเจ้าถึงแก่  ...(ชื่อพี่สาวผู้ป่วย) ให้ไปสู่สุขคติด้วยเถิด” ฉันสังเกตเห็นว่า....สีหน้าคนไข้ฉันคลายความวิตกลงบ้าง... ดูท่าทางสงบลงฉันจึงแตะแขนคนไข้เบาๆ....และให้นอนพักผ่อนต่อ...  

ดังนั้น คำปลอบใจ  ในยามที่อ่อนแอ...  จะเป็นพลังอันยิ่งใหญ่ที่ทำให้เราพร้อมจะสู้ต่อไป จากสิ่งดีดีที่น้องเล่า ทำให้พยาบาลได้เห็นถึงวิธีการดูแลด้านจิตใจผู้ป่วยและวิธีการพยาบาลที่ให้กับคนที่มีความทุกข์ทรมานอยู่แล้ว..ยังมีสิ่งที่มากระตุ้นให้เกิดภาวะเครียดอย่างรุนแรงอีก   การให้เวลาเพื่อปลอบใจผู้ป่วยเป็นสิ่งที่ต้องทำและต้องให้เวลา

1.6  ถ่ายทอดความรู้ให้กันฟัง  บุคลากรที่ได้มีโอกาสเข้าร่วมประชุมวิชาการ จะมาบอกต่อให้สมาชิกในหอผู้ป่วยฟังในที่ประชุมประจำเดือน เพื่อจุดประกายความรู้ไปใช้ในการดูแลผู้ป่วย

2.      ด้านผู้ป่วยและญาติ

          2.1 ให้โอกาสญาติดูแลใกล้ชิด  กรณีผู้ป่วยที่ช่วยเหลือตัวเองได้น้อย ผู้สูงอายุ เด็กวัยรุ่นที่พิการถูกตัดขา  ผู้มีปัญหาด้านจิตใจและผู้ป่วยระยะสุดท้าย จัดให้ญาติได้มีโอกาสเฝ้าดูแลภายในหอผู้ป่วยตามความต้องการ

          2.2  จัดให้ผู้ป่วยและญาติได้มีโอกาสรับฟังความรู้ในการดูแลตนเองเมื่อมารับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด และเข้ากลุ่มการแนะนำการปฏิบัติตัวในหอผู้ป่วย รวมทั้งกลุ่มเพื่อนช่วยเพื่อน

          2.3  จัดให้ผู้ป่วยและญาติ เข้ากลุ่มวิปัสสนาเยียวยารักษาใจ ทุกวันพุธบ่าย จะมีพระอาจารย์จากสำนักปฏิบัติธรรมเวฬุวันมาสอนการทำสมาธิ การเดินจงกรม การทำวิปัสสนา แต่ละครั้งที่มีการทำกิจกรรมนี้จะมีบุคลากร  ประกอบด้วย พยาบาล ผู้ช่วยพยาบาล พนักงานการแพทย์ เข้าร่วมฝึกปฏิบัติธรรมและดูแลผู้ป่วยและญาติด้วย ในบางวันจะมีแพทย์ และเภสัชกร เข้าร่วมด้วย

3. ระบบการดูแลผู้ป่วย

          3.1  ระบบการดูแลผู้ป่วยแบบเน้นผู้ป่วยเป็นศูนย์กลางและมีความเอื้ออาทรประดุจญาติมิตร  หอผู้ป่วยมีการจัดระบบการดูแลที่เอื้อต่อความสะดวก รวดเร็วและปลอดภัย  ตั้งแต่ระบบรับใหม่ ผู้ป่วยเก่าที่เคยมารับยาเคมีบำบัดที่หอผู้ป่วยเคมีบำบัด 5จ มาก่อน  ไม่ต้องไปรอตรวจที่ห้องตรวจ จะเจาะเลือด  ตรวจพิเศษและพิมพ์ใบนอนโรงพยาบาลแล้วขึ้นมารับการรักษาที่หอผู้ป่วยได้เลย ตอนเย็นแพทย์มาตรวจเยี่ยมผู้ป่วย ถ้าสภาพร่างกายผู้ป่วยและผลตรวจทางห้องปฏิบัติการดีก็จะได้รับยาเคมีบำบัดในวันต่อไป  ระบบการดูแลของเรา เรามีแนวคิดที่ว่า คนเราต้องมีความสุขในการทำงาน มีความสุขที่จะได้ช่วยเหลือผู้ป่วยและญาติประดุจพี่น้องพ่อแม่ของเรา  ทำให้บุคลากรมีความยินดีที่จะทำงานด้วยความใส่ใจ เอื้ออาทรผู้ป่วยและญาติ ไม่มีการแบ่งชั้นวรรณะ  มีผู้ป่วยเขียนใบชื่นชมบุคลากรมากมายและมีผู้ป่วยคนหนึ่งกล่าวว่า “ ตึกนี้ เจ้าหน้าที่ดีทุกคนยิ้มแย้มแจ่มใส  เอาใจใส่ผู้ป่วยทุกคนเท่าเทียมกัน ไม่ว่าคนจน คนรวยก็ได้นอนเตียงเหมือนกัน  ผมเห็นที่อื่นคนจนไม่มีโอกาสได้เข้ารักษาในโรงพยาบาล เขาให้ยาแล้วก็กลับไปกินยาที่บ้าน แต่ที่นี่ไม่ใช่”  “ เจ้าหน้าที่ทุกคน ให้ความสุขกับผู้ป่วยและญาติ ดูแลทั้งกลางวัน กลางคืนเป็นอย่างดี รู้สึกประทับใจในการทำงานของเจ้าหน้าที่มาก”

          3.2   มีระบบการดูแลแบบองค์รวมตอบสนองความต้องการด้านร่างกาย จิตใจ และจิตวิญญาณ มีการให้ข้อมูลเตรียมความพร้อมก่อนรับยาเคมีบำบัด การวางแผนการจำหน่าย การเข้ากลุ่มเพื่อนช่วยเพื่อน การลดคลื่นไส้อาเจียนโดยใช้น้ำขิงและผลไม้รสเปรี้ยว  การลดปวดโดยใช้ดนตรีบำบัด การลดความวิตกกังวลและทำให้ผู้ป่วยและญาติผ่อนคลายภาวะซึมเศร้า โดยเข้ากลุ่มวิปัสสนาเยียวยารักษาใจ มีการจัดทำบทสวดมนต์ก่อนนอนไว้ที่หัวเตียงผู้ป่วยทุกเตียง การจัดสิ่งแวดล้อมเหมือนบ้าน มีทีวีให้ดู เปิดเพลงที่ผู้ป่วยต้องการฟัง เช่นเพลงลูกทุ่ง เพลงหมอลำ เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีหนังสือพิมพ์  นิตยสารหนังสือธรรมมะไว้ให้อ่าน เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยทำกิจกรรมที่ชอบเช่น ถักไหมพรม ถักสวิง ฯลฯ  นอกจากนี้เรามีระบบการดูแลแบบ One stop service มีพนักงานการแพทย์ไปซื้อยาให้ รวมทั้งคิดเงินกลับบ้านและรับยากลับบ้านมาให้ผู้ป่วยด้วย

            3.3  ระบบการปฏิบัติการพยาบาลขั้นสูง  (Advanced Nursing Practice) ระบบนี้มีไว้สำหรับการดูแลผู้ป่วยมะเร็งที่มีปัญหาสุขภาพที่ซับซ้อน  เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการดูแลได้อย่างมีคุณภาพ เนื่องจากการที่หอผู้ป่วยเคมีบำบัด 5จ ในโรงพยาบาลศรีนครินทร์ ซึ่งเป็นโรงพยาบาลระดับตติยภูมิ มีแพทย์เฉพาะทางที่มีความเชี่ยวชาญและมีเทคโนโลยี่มากมายในการดูแลรักษาผู้ป่วยกลุ่มนี้ บทบาทผู้ปฏิบัติการพยาบาลขั้นสูง จะต้องเข้าไปมีบทบาทในการดูแลผู้ป่วยและครอบครัวตั้งแต่รับใหม่ ขณะรักษา จำหน่ายและการส่งต่อให้ไปดูแลที่บ้าน  เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยสามารถติดต่อสอบถามทางโทรศัพท์ ทั้งซักถามปัญหาสุขภาพ ปัญหาการดูแลและการเลื่อนนัดกรณีจำเป็น ซึ่งการดูแลผู้ป่วยเป็นการผสมผสานความรู้ทางวิชาชีพ ประสบการณ์ในการทำงาน ร่วมกับการดูแลแบบองค์รวม มีความเอื้ออาทร ด้วยหัวใจความเป็นมนุษย์ ทำให้ผู้ปฏิบัติการพยาบาลขั้นสูงมีความภาคภูมิใจและมีความสุขในการทำงาน

          3.4  ระบบการดูแลต่อเนื่อง เรามีการวางแผนจำหน่ายอย่างเป็นระบบ ตั้งแต่รับใหม่ มีการให้ข้อมูลเตรียมความพร้อม การวางแผนจำหน่าย มีการส่งต่อศูนย์สุขภาพชุมชน (PCU) ทำให้ผู้ป่วยได้รับการดูแลต่อเนื่อง ในกรณีผู้ป่วยที่อยู่ในระยะสุดท้ายที่ต้องการกลับไปรักษาต่อเนื่องที่โรงพยาบาลใกล้บ้านหรือกลับไปเสียชีวิตที่บ้าน พยาบาลจะสอนญาติ  ในการดูแลผู้ป่วยให้ได้รับความสุขสบายทางด้านร่างกาย ด้านจิตใจและจิตวิญญาณ  พยาบาลแนะนำให้ญาติตอบสนองความต้องการผู้ป่วย หรือกรณีผู้ป่วยและญาติต้องการทำบุญหรือให้พระสงฆ์มาเยี่ยมที่เตียง พยาบาลจะเป็นผู้ประสานให้ เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยได้พูดสิ่งที่ต้องการสั่งเสียกับครอบครัว ตอนนำผู้ป่วยกลับบ้านประเพณีอีสาน แนะนำให้เรียกขวัญผู้ป่วยกลับบ้านด้วย 

              ระบบทั้งหมดที่กล่าวมาทั้งหมดในการดูแลในหอผู้ป่วยเคมีบำบัด 5จ เป็นระบบที่พวกเราทำงานด้วยหัวใจความเป็นมนุษย์ ที่มีความเอื้ออาทร พร้อมในการดูแลแบบองค์รวมที่คำนึงถึงสิทธิและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของผู้ป่วยและครอบครัว ซึ่งทำให้เกิดความสุขใจทั้งผู้ให้บริการและผู้รับบริการ

บรรณานุกรม

• ชนิตา นรดีและคณะ. Humanized nursing care in Ramathibodi hospital. ใน: สถาบันพัฒนาและ

รับรองคุณภาพโรงพยาบาล, บรรณาธิการ. หนังสือแบ่งปันและเติมเต็ม: Humanized Health

Care คืนหัวใจให้ระบบสุขภาพ. กรุงเทพฯ: ห้างหุ้นส่วนจำกัด สหไพศาล.2550:140-142.

• ประเวศ วะสี. การเข้าถึงความจริง ความดี ความงาม.ใน: สถาบันพัฒนาและ

รับรองคุณภาพโรงพยาบาล, บรรณาธิการ. หนังสือแบ่งปันและเติมเต็ม: Humanized Health

Care คืนหัวใจให้ระบบสุขภาพ. กรุงเทพฯ: ห้างหุ้นส่วนจำกัด สหไพศาล.2550:140-142.

• ประเวศ  วะสี. ระบบบริบาลที่มีหัวใจของความเป็นมนุษย์.ใน: สถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพ

โรงพยาบาล, บรรณาธิการ.คู่มือนำทาง ” หรือ Guidebook สำหรับ  7 th National Forum.2549:1

• ประพนธ์  ผาสุกยืด.Heart revolution: เริ่มกันที่ใจ.ใน: สถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพโรงพยาบาล,

บรรณาธิการ. หนังสือแบ่งปันและเติมเต็ม: Humanized Health

Care คืนหัวใจให้ระบบสุขภาพ. กรุงเทพฯ: ห้างหุ้นส่วนจำกัด สหไพศาล.2550:140-142.

• อำพล จินดาวัฒนะ  กรณีศึกษา รพ.พุทธฉือจี้: ไต้หวันรูปธรรมสาธารณสุขที่เน้นหัวใจของความเป็นมนุษย์ ใน: สถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพโรงพยาบาล, บรรณาธิการ.คู่มือนำทาง ” หรือ Guidebook สำหรับ  7 th National Forum.2549:1