ลูกเนียงใหญ่ ลูกเนียงนก ลูกนาง

ลักษณะลูกเนียงใหญ่ : เป็นไม้ต้นขนาดกลาง สูง ๑๐-๑๕ ม. เรือนยอดเป็นพุ่มกลมใหญ่แน่นทึบ คลุมลำต้นไว้เป็นส่วนใหญ่ เปลือก เรียบสีเทา หรือน้ำตาลอ่อนปนเทา เปลือกต้นสีเทาหรือน้ำตาลอ่อนปนเทา เรือนยอดเป็นพุ่มกลมใหญ่ ดอกสีขาว ขนาดเล็ก ออกเป็นช่อ ผลเป็นฝักแบนเป็นเกลียวไปทางเดียวกัน คล้ายรูปเกือกม้า ผิวสีน้ำตาลคล้ำหรือน้ำตาลอมม่วง เมล็ดมีลักษณะ คล้ายเมล็ดถั่ว ๒ ฝา  

ลูกเนียงใหญ่

       ลูกเนียงนก : ลูกเนียงนกออกผลเป็นฝักในฝักจะมีเมล็ด ประมาณ ๖-๑๐ เมล็ด พบมากแถวป่าเขาที่มีความชื้นสูง แถวชายแดนมาเลเซียจะมีมาก เรื่องกลิ่นไม่ต้องห่วง สุดยอดความเหม็นฉุน ต่างจากลูกเนียงบ้านหรือลูกเนียงใหญ่ และลูกนางโดยสิ้นเชิง คนที่ไม่ชอบอาจจะเป็นลมสลบไปเลยก็เป็นไปได้ แต่คนที่ชอบ จะหลงใหลในรสชาติ ความกรอบ  มัน อร่อยยิ่งได้กินคู่กับผัดเผ็ด บูดู แกงพุงปลาหรือขนมจีน และสนนราคาไม่ใช่ถูกๆนะครับ กก.ละ ๘๐-๑๐๐ บาท(แถวสงขลา) ซื้อมากินสดไม่หมด  เอาไปเพาะในทรายเก็บไว้กิน หรือแช่น้ำให้พองอกหน่อเก็บใส่กล่องปิดฝาให้แน่นเก็บไว้ในตู้เย็นได้อีกต่างหาก           

ลูกเนียงนก

     ลูกนาง : มีลักษณะต้นทรงพุ่มเหมือนต้นเนียงทุกประการ โดยทั่วไปหากไม่สังเกตให้ดีจะดูไม่ออกว่าเป็นต้นเนียง หรือต้นนาง ออกฝักก็เหมือนเนียง แต่หากชิมรสชาติจะรู้ว่าไม่ใช่เนียง(สำหรับคนที่เคยกินลูกเนียงอยู่บ่อยๆ) ลูกนางเพาะจะมีรสชาติดี มัน กรอบดี กลิ่นฉุนน้อยกว่าเนียงนก และเนียงใหญ่       

ลูกนาง                                     ลูกนางเพาะ                                       ลูกนางงอก

ถิ่นที่อยู่อาศัย : ทั้งเนียง เนียงนก และนาง ชอบขึ้นตามชายป่าดิบชื้นทางภาคใต้ พบมากแถวป่าเขาที่มีความชื้นสูง แถวชายแดนมาเลเซียจะมีมาก และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ยะลา นราธิวาส  และยังพบขึ้นห่างๆตามชายป่าดิบบนพื้นที่ที่ค่อนข้างชุ่มชื้นใกล้ลำธารบนเทือกเขาตะนาวศรีทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ กระบี่ ตรัง สตูล                       

การใช้ประโยชน์ : จริงๆแล้วลูกเนียง หรือเมล็ดเนียง เป็นผักที่ นิยมรับประทานกันโดยเฉพาะทางภาคใต้ของไทยเรา ซึ่งนิยมรับประทานเป็นผักสดหรือผักเหนาะ ใช้ลูกอ่อนปอกเปลือกหรือเพาะจนงอกหน่อหรือต้นอ่อน จิ้มน้ำชุบ(น้ำพริก) หรือรับประทานร่วมกับอาหารรสเผ็ด หรือบูดู หรือแกงพุงปลา หรือเป็นผักเหนาะขนมจีน                       

คุณค่าอาหาร: ลูกเนียงนับเป็นผักที่มีคุณค่าทาง อาหาร คือ ลูกเนียง ๑๐๐ กรัม ให้พลังงาน ๑๕๖ กิโลแคลอรี มีโปรตีน ๗.๙ กรัม% คาร์โบไฮเดรท ๓๖.๒ กรัม% ไขมัน ๐.๒ กรัม% เส้นใย ๑.๓ กรัม แคลเซียม ๒๕ มิลลิกรัม  ฟอสฟอรัส ๕๒ มิลลิกรัม เหล็ก ๐.๗ มิลลิกรัม วิตามินบี ๑ บี ๒ วิตามินซี กรดโฟลิค และแร่ธาตุ มีกรดอะมิโน ๑๘ ชนิด และเป็นกรดอะมิโนที่จำเป็นต่อร่างกายครบทั้ง ๘ ชนิด โดยทั่วไปคนส่วนมากรับประทานลูกเนียงแล้วมักไม่เกิดอาการผิดปกติใดๆ แต่มีบางคนเท่านั้นที่รับประทานลูกเนียงแล้วเกิดอาการพิษ แม้แต่ในสัตว์ทดลองก็ให้ผลแตกต่างกัน เช่น ในรายงานการวิจัยของ มงคล โมกขะสมิต ให้สุนัขกินลูกเนียงดิบ ๘-๙ ลูก/วันพบว่าสุนัขมีปริมาณปัสสาวะ ๒๔ ชม.ลดลงเล็กน้อย และไม่มีความเป็นพิษต่อไตของสุนัขเลย                 

สรรพคุณทางยา : ลูกเนียงถ้ากินมากเกินไปจะทำให้ขัดปัสสาวะ เนื่องจากลูกเนียงมีกรดเจงโคลิก (djenkolic acid) ซึ่งเป็นกรดอะมิโนที่มีกรดกำมะถันสูงมาก และเป็นพิษต่อร่างกาย กรดเจงโคลิกจะทำลายระบบประสาทของไตให้เลื่อมลง ถ้ากินลูกเนียงดิบเป็นจำนวนมาก จะทำให้ปัสสาวะไม่ออก หรือปัสสาวะไม่สะดวก ปัสสาวะขุ่นขาวเป็นสีน้ำนม อาจมีอาการปวดท้อง คลื่นไส้ และอาเจียนอย่างรุนแรง ถ้าเกิดอาการมากระบบไตจะล้มเหลว และเสียชีวิตในที่สุด เปลือกหุ้มเมล็ด ช่วยแก้โรคเบาหวาน ใบ นำมาพอแก้โรคผิวหนัง 

สารที่ก่อให้เกิดอาการพิษ สารที่ก่อให้เกิดอาการพิษในลูกเนียง คือ djenkolic acid (กรดเจ็งโคลิค) ในลูกเนียง ๑ กรัม จะมีกรดเจ็งโคลิค ๑๕.๘๖ ….? ๖.๖ มก. ประมาณ ๙๓ % ของกรดอยู่ในสภาพอิสระ และมีเพียง ๗ % เท่านั้นที่รวมตัวกับโปรตีน สุวิทย์ อารีกุล และคณะ ได้กรอกหรือฉีดกรดเจ็งโคลิคในหนูถีบจักร พบว่ามีการเปลี่ยนแปลงของปัสสาวะ และพยาธิสภาพของไตเหมือนหนูถีบจักรที่ถูกกรอก ด้วย สารสกัดจากลูกเนียง

การลดพิษของลูกเนียง  

๑. การลดพิษแบบชาวบ้าน ทำง่ายๆ ๒ วิธี คือ                                                 

        ๑.๑ เอาลูกเนียงมาผ่าแล้วแผ่เป็นแผ่นบางๆ ตากแดดก่อนรับประทาน                   

        ๑.๒ เอาลูกเนียงฝังทรายจนกระทั่งมีหน่อ ตัดหน่อทิ้งแล้วจึงรับประทาน                  

๒. จากการศึกษาของ สุวิทย์ อารีกุล และคณะ พบว่า ต้มลูกเนียงในน้ำ หรือ ๕ % HCl หรือ ๕ % NaHCO3 (โซเดียมไบคาร์บอเนต) นาน ๑๐ นาที กรดเจ็งโคลิคในลูกเนียงจะเหลือ ๓๐ - ๓๒ % ถ้าต้มต่อไปใน ๕ % NaHCO3 อีก ๑๐ นาที กรดเจ็งโคลิคในลูกเนียงจะเหลือ ๑๔ %

      ดังนั้น ผู้ที่จะรับประทานลูกเนียง ถึงแม้ว่าจะไม่เคยมีอาการพิษมาก่อนก็ตาม ถ้าจะให้ปลอดภัยก็น่าจะทำการลดพิษของลูกเนียงลงก่อนที่จะรับประทาน

     ลูกนางนับเป็นพืชพันธุ์พื้นถิ่น หรือผักเหนาะของชาวใต้ ที่หายากอีกชนิดหนึ่ง และนับวันใกล้จะสูญพันธุ์เข้าไปทุกที หากไม่มีการอนุรักษ์โดยการช่วยกันศึกษาถึงคุณค่า-ประโยชน์ทางโภชนาการและเวชการ และโดยการหันมาบริโภคเพื่อมีการอนุรักษ์ไว้ซึ่งสายพันธุ์ของ "ลูกนาง" พืชพันธุ์ไม้ป่าที่มีอยู่ในแถบถิ่นภาคใต้ของไทยเพียงแหล่งเดียว

การเพาะลูกนางเพื่อเป็นการขยาย และอนุรักษ์สายพันธุ์

ข้อมูลจาก 

www.medplant.mahidol.ac.th/ 

www.marclp.com/lab/ 

www.dnp.go.th/Pattani_botany/.