"จักรพรรดิกวาง จุง มหาราช ของชาวเาียตนาม"

ราชวงศ์เต็ยเซิน ของ ประวัติศาสตร์เวียดนาม

(อนุเสาวรีย์พระจักรพรรดิกวางจุง หรือเหงียนเหวะ)

     -การกบฎเต็ยเซิน (Tây Sơn, 西山) 

   -เกิดขึ้นในค.ศ. 1771 มีต้นกำเนิดจากหมู่บ้านเต็ยเซิน

   -นำโดยสามพี่น้องตระกูลเหงียน เกิดจากความไม่พอใจในการปกครองของจั๊วเหงียน เหงียนญัค (Nguyễn Nhạc, 阮岳) 

    -พี่ชายคนโตนำทัพกบฎเต็ยเซินเข้ายึดเมืองกวีเญินและใช้เมืองกวีเญินเป็นฐานที่มั่น 

     -จั๊วจิ่ญจิ่ญซัม (Trịnh Sâm, 鄭森) ได้อาศัยโอกาสนี้ยกทัพเข้ายึดเมืองเว้จากจั๊วเหงียนได้ในค.ศ. 1774 

     -ส่งผลให้จั๊วเหงียนเหงียนฟุกถ่วน (Nguyễn Phúc Thuần, 阮福淳) รวมทั้งสมาชิกตระกูลเหงียนต้องเดินทางลี้ภัยทางเรือไปยังเมืองไซง่อน เหงียนญัคเจรจาสงบศึกกับจั๊วจิ่ญ

  -จากนั้นจึงส่งน้องชายของตนคือเหงียนเหวะ (Nguyễn Huệ, 阮惠) ยกทัพลงทางใต้เข้าตีเมืองไซ่ง่อนแตกยึดเมืองไซ่ง่อนได้สำเร็จในค.ศ. 1777 

  -เหงียนเหวะสังหารจั๊วเหงียนเหงียนฟุกถ่วนและสมาชิกตระกูลเหงียนไปจนเกือบหมดสิ้นที่เมืองไซ่ง่อน 

   -เหลือเพียงเหงียนฟุกอั๊ญ (Nguyễn Phúc Ánh, 阮福暎) หรือองเชียงสือเดินทางหลบหนีไปยังกรุงรัตนโกสินทร์ขอพึ่งพระบรมโพธิสมภารพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก 

    -ในค.ศ. 1778 เหงียนญัคปราบดาภิเษกตนเองขึ้นเป็นพระจักรพรรดิท้ายดึ๊ก (Thái Đức, 泰德) ก่อตั้งราชวงศ์เต็ยเซิน ในค.ศ. 1783 ฝ่ายสยามยกทัพมาโจมตีเมืองไซ่ง่อนเพื่อช่วยเหลือองเชียงสือ เหงียนเหวะสามารถนำทัพเรือเอาชนะทัพของสยามได้ในยุทธการที่สักเกิ่มซว่ายมุต (Battle of Rạch Gầm-Xoài Mút)

   -แผนที่เวียดนาม สีน้ำเงิน: ดินแดนที่เหงียนเหวะปกครอง ในขณะที่เหงียนญัค ปกครองสีเหลือง สีเขียว:ปกครองโดย เหงียน ฟุก อั๊ญ

   -เมื่อศึกทางทิศใต้เสร็จสิ้นแล้วราชวงศ์เต็ยเซินจึงขยายอำนาจขึ้นทางทิศเหนือ โดยเหงียนเหวะยกทัพยึดเมืองเว้คืนจากจั๊วจิ่ญได้ในค.ศ. 1786 เหงียนเหวะฝ่าฝืนราชโองการของจักรพรรดิท้ายดึ๊กยกทัพขึ้นเหนือเข้ายึดเมืองทังล็องหรือฮานอยได้สำเร็จ ทำให้การปกครองของจั๊วจิ่ญสิ้นสุดลง ทำให้ราชวงศ์เตยเซินมีอำนาจตั้งแต่เหนือจรดใต้ตลอดประเทศเวียดนาม แต่ทว่าเกิดความขัดแย้งขึ้นระหว่างสองพี่น้องเต็ยเซินคือเหงียนญัคและเหงียนเหงียนเหวะ จนนำไปสู่สงครามกลางเมืองสองพี่น้องยกทัพเข้ารบกัน เมื่อไม่มีฝ่ายแพ้ชนะที่เด็ดขาดเหงียนญัคและเหงียนเหวะจึงเจรจาแบ่งดินแดน โดยที่เหงียนญัคปกครองเวียดนามภาคกลางมีศูนย์กลางที่เมืองกวีเญินและเหงียนเหวะปกครองเวียดนามภาคเหนือตั้งแต่บริเวณเมืองเว้ขึ้นไป เหงียนเหวะขึ้นมาเป็นผู้นำของราชวงศ์เต็ยเซินแทนที่เหงียนญัคพี่ชาย

  *ยุทธการที่หง็อกฮ่อยด๊งซา (Battle of Ngọc Hồi and Đống Đa)

     -หลังจากที่เสียเมืองทังล็องให้แก่เต็ยเซินพระจักรพรรดิเลเจียวโท้ง (Lê Chiêu Thống, 黎昭統) พระจักรพรรดิองค์สสุดท้ายแห่งราชวงศ์เลเสด็จหลบหนีไปในป่าส่วนพระราชมารดาเสด็จไปยังมณฑลกวางสีเพื่อขอความช่วยเหลือทางการทหารจากจีนราชวงศ์ชิง ฝ่ายจีนราชวงศ์ชิงพระจักรพรรดิเฉียนหลงทรงส่งกองทัพขนาดมหึมาจากมณฑลภาคใต้ของจีนเข้ามายังเวียดนามเพื่อนำราชสมบัติคืนให้แก่พระจักรพรรดิเลเจียวโท้ง เมื่อทราบข่าวเหงียนเหวะจึงปราบดาภิเษากตนเองขึ้นเป็นพระจักรพรรดิกวางจุง (Quang Trung, 光中) ที่เมืองเว้ 

   -และยกทัพเข้าซุ่มโจมตีทัพของจีนในช่วงเทศกาลตรุษจีนจนได้รับชัยชนะในยุทธการที่หง็อกฮ่อยด๊งซา (Battle of Ngọc Hồi and Đống Đa) ในค.ศ. 1789 

    -ทัพจีนแตกพ่ายไป จนกระทั่งเกิดการเจรจาขึ้นโดยที่เหงียนเหวะยินยอมส่งบรรณาการจิ้มก้องให้แก่ราชวงศ์ชิงเป็นประเทศราชแต่ในทางพิธีการเท่านั้น พระจักรพรรดิกวางจุงทรงปฏิรูปการปกครองโดยลดความสำคัญของลัทธิขงจื๊อลงไป

     -ในค.ศ. 1788 องเชียงสือเหงียนพุกอั๊ญเดินทางจากกรุงรัตนโกสินทร์สามารถเข้ายึดนครไซ่ง่อนไปครองได้อีกครั้ง ทำให้เวียดนามถูกแบ่งออกเป็นสามส่วนได้แก่ เวียดนามภาคเหนือปกครองโดยพระจักรพรรดิกวางจุงเหงียนเหวะ เวียดนามภาคกลางปกครองโดยเหงียนญัค และเวียดนามภาคใต้ปกครองโดยองเชียงสือ เหงียนฟุกอั๊ญได้รับความช่วยเหลือทางการทหารจากฝรั่งเศสผ่านทางบาทหลวงปิโญ เดอ เบแอน (Pigneau de Béhaine)    -พระจักรพรรดิกวางจุงเสด็จสวรรคตในค.ศ. 1792 พระโอรสของจักรพรรดิกวางจุงขึ้นครองราชย์สมบัติต่อมาเป็นพระจักรพรรดิเหงียนกวางตว๋าน (Nguyễn Quang Toản, 阮光纘) มีพระชนมมายุเพียงแค่สิบชันษา ทำให้ราชวงศ์เต็ยเซินอ่อนแอลง 

    -เป็นโอกาสให้เหงียนฟุกอั๊ญสามารถขยายอำนาจไปทางทิศเหนือยึดเมืองกวีเญินและเมืองเว้ได้ 

    -เหงียนฟุกอั๊ญปราบดาภิเษกตนเองขึ้นที่เมืองเว้เป็นพระจักรพรรดิซา ล็อง เป็นปฐมจักรพรรดิแห่งราชวงศ์เหงียน ค.ศ. 1802 พระจักรพรรดิซาล็องทรงยกทัพขึ้นทางเหนือเข้ายึดเมืองทังล็องได้ และสำเร็จโทษพระจักรพรรดิเหงียนกวางตว๋านแห่งราชวงศ์เต็ยเซิน เป็นการสิ้นสุดการกบฎเต็ยเซินและราชวงศ์เต็ยเซินไปนับแต่นั่นมา