เที่ยวปราจีนบุรี - สระแก้ว เมืองโบราณใกล้กรุงเทพฯ (6) เมืองศรีมโหสถ เมืองโบราณตำนานเก่าแก่

เที่ยวปราจีนบุรี -สระแก้ว เมืองโบราณใกล้กรุงเทพฯ (6) เมืองศรีมโหสถ เมืองโบราณตำนานเก่าแก่

โบราณสถานเมืองศรีมโหสถ ตั้งอยู่ที่บ้านโคกวัด ตำบลโคกปีบ อำเภอศรีมโหสถ  จังหวัดปราจีนบุรี อยู่ห่างจากตัวเมืองปราจีนบุรี 20 กิโลเมตร ไปตามเส้นทางหลวงหมายเลข 319 กิโลเมตรที่130 เลี้ยวซ้ายไปตามทางหลวงหมายเลข 3070 อีกประมาณ 1 กิโลเมตร เมืองโบราณจะอยู่ทางขวามือ มีโบราณสถานตั้งอยู่กระจัดกระจาย สามารถเข้าได้หลายทางและสามารถทะลุถึงกันได้

เมืองศรีมโหสถเป็นเมืองโบราณที่มีพัฒนาการตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ 11 - 18 หรือราว 1,500 ปีมาแล้ว ด้วยทำเลที่ตั้งอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำบางปะกง ติดชายฝั่งทะเลภาคตะวันออก เมืองศรีมโหสถจึงเป็นทั้งเมืองท่าการค้าติดต่อกับดินแดนโพ้นทะเล ศูนย์กลางการคมนาคมของบ้านเมืองตอนในของแผ่นดิน และเมืองชายฝั่งทะเลใกล้เคียง ทำให้เมืองโบราณแห่งนี้มีความหลากหลายในด้านศิลปวัฒนธรรม และความเชื่อทางศาสนา ที่เดินทางมาพร้อมกับผู้คนจากต่างแดน ด้วยพัฒนาการที่ยาวนานจึงปรากฏการสร้างศาสนสถานทับซ้อนกันอยู่หลายสมัย อีกทั้งยังพบพระพุทธรูป รูปเคารพต่างๆ รวมถึงวัตถุและสินค้าจากต่างแดน สะท้อนถึงความมั่งคั่ง และเจริญรุ่งเรืองของบ้านเมืองในช่วงเวลานั้น

เมืองศรีมโหสถเป็นเมืองโบราณขนาดใหญ่ในสมัยทวาราวดี มีลักษณะเป็นรูปไข่ หรือสี่เหลี่ยมผืนผ้ามุมมน มีเนื้อที่ 1,120,000 ตารางกิโลเมตร ลักษณะของเมืองมีคูเมืองและคันดินกำแพงเมืองล้อมรอบคูน้ำ ภายในเมืองมีโบราณสถาน เนินดิน สระน้ำ บ่อน้ำ กระจายอยู่ทั่วไปกว่า 100 แห่ง สันนิษฐานว่าสร้างสมัยทวาราวดี หลักฐานส่วนใหญ่ที่พบมักจะเกี่ยวเนื่องกับศาสนาพราหมณ์ หรือฮินดู เช่น เทวาลัย เทวรูป ศิวลึงค์

โบราณสถานสำคัญที่กระจัดกระจายอยู่ในเมืองศรีมโหสถประกอบด้วยกลุ่มโบราณสถานกลางเมือง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 เป็นหมู่เทวาลัย ฐานก่อด้วยศิลาแลง ด้านบนก่อด้วยอิฐ ด้านหลังมีบ่อน้ำก่อด้วยศิลาแลง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 11 - 12 โบราณวัตถุที่ขุดพบ ได้แก่ เทวรูปต่างๆและเศษเครื่องปั้นดินเผาสมัยลพบุรี สุโขทัย อยุธยาและรัตนโกสินทร์

ต่อมาในช่วงสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ภายหลังจากศึกเจ้าอนุวงศ์ ได้มีการกวาดต้อนชาวลาวส่วนหนึ่งมาอาศัยอยู่ในพื้นที่ชายดงศรีมหาโพธิ์ ทำให้เกิดคำอธิบายและตำนานที่เกี่ยวกับเมืองโบราณศรีมโหสถและเมืองโบราณโคกขวาง ตามเรื่องพระรถเสนชาดกบ้าง พระมโหสถบ้าง ซึ่งนิทานชาดกเหล่านี้เป็นเรื่องราวที่นิยมและรับรู้กันแพร่หลายในกลุ่มชาวลาว

ตำนานพระรถเมรี เป็นตำนานบรรพชนลาว (ล้านช้าง) มีจดไว้ในต้นเรื่องพงศาวดารล้านช้าง ไม่ว่าคนลาวจะอพยพโยกย้ายไปอยู่ที่ใด ก็จะนำไปเล่าเป็นนิทานประจำถิ่น ตำนานเรื่องพระรถเมรีจึงติดมากับชาวบ้านเชื้อสายลาวที่ถูกกวาดต้อนมาตั้งหลักแหล่งในสมัยรัชกาลที่ 3  ที่อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี แล้วขยายไปจนถึงอำเภอพนมสารคาม จังหวัดฉะเชิงเทรา อำเภอมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี และอำเภอปากพลี จังหวัดนครนายก โดยมีเนื้อเรื่องเริ่มต้นด้วยเรื่องนางสิบสองถูกควักลูกตา พระรถเดินทางไปลวงเอายารักษาตาจากนางเมรีซึ่งเป็นลูกสาวยักษ์ นางเมรีติดตามพระรถที่หนีไปและกลั้นใจตายเมื่อพระรถไม่ยอมกลับไปอยู่ด้วยกันตามเดิม ก่อนตายได้อธิษฐานให้ได้พบกันอีกในชาติหน้า ชาติต่อมานางเมรีจึงเกิดเป็นนางมโนราห์ ส่วนพระรถเกิดเป็นพระสุธน

ส่วนเรื่องพระมโหสถจะมีเนื้อหาที่แตกต่างกับทศชาติชาดกเรื่องมโหสถชาดกโดยสิ้นเชิง พระมโหสถเป็นกษัตริย์ครองเมืองมโหสถ ซึ่งปัจจุบันคือเมืองศรีมโหสถ ที่ตำบลโคกปีบ อำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี จัดให้เถ้าแก่ไปสู่ขอนางอมรเทวีแห่งเมืองนางอมร ปัจุบันคือบ้านโคกขวาง ตำบลหนองโพรง อำเภอศรีมหาโพธิ ทางฝ่ายนางอมรเทวีมีเงื่อนไขว่าให้ทางพระมโหสถจัดสร้างถนนสายหนึ่ง เริ่มต้นจากเมืองมโหสถไปยังเมืองของนางอมรเทวี ส่วนนางอมรเทวีก็จะสร้างถนนตั้งแต่เมืองของตนไปเชื่อมต่อกับถนนที่พระมโหสถสร้าง ทั้งนี้ต้องให้เสร็จทันก่อนดาวรุ่งขึ้นจึงจะตกลงแต่งงานกัน เมื่อทั้งสองฝ่ายตกลงกันแล้วก็จัดสร้างถนนดังกล่าว แต่แนวถนนที่ทั้งสองฝ่ายสร้างขึ้นไม่บรรจบกัน และดาวรุ่งก็ขึ้นเสียก่อนที่ถนนจะสร้างเสร็จ พระมโหสถกับนางอมรเทวีจึงไม่ได้อภิเษกสมรสกัน

ปัจจุบันภายในเมืองศรีมโหสถมีสภาพที่เปลี่ยนแปลงไปมาก เมื่อเริ่มกลายเป็นที่บุกเบิกทำไร่ทำสวนในเขตเมืองศรีมโหสถและบริเวณโดยรอบ

ขอขอบคุณ

• การบริการที่ดีของบริษัททัวร์ฟ้าใสและทีมงาน
• ไกด์วาว ศรัญทา พูลสวัสดิ์ ทำหน้าที่วิทยากรให้ความรู้เกี่ยวกับโบราณสถานเมืองศรีมโหสถ
• น้ำใจไมตรีจากเพื่อนร่วมเดินทางทุกท่าน