ฝึกวิเคราะห์ เตรียมวิจารณ์ งานวรรณกรรมของไทย

"เจ้าลองนึกให้ดีมีอะไร ป่านี้มีต้นไม้ผสานผสม มีแมลงร้องกรีดหวีดเสียงลม หากเจ้าไม่ข่มใจลืมตาดู จะไม่มีวันได้รู้ความเป็นจริง"

เรื่อง ขวัญสงฆ์
ผู้แต่ง ชมัยภร แสงกระจ่าง
จำนวนหน้า ๑๕๙ หน้า
หลวงตาพบเด็กทารกถูกทิ้งไว้หน้าวัดจึงตั้งชื่อว่า ขวัญสงฆ์ แล้วให้ตาส่งและยายหนูเป็นคนเลี้ยงโดยให้มาเอาข้าวจากวัด ขวัญสงฆ์เติบโตขึ้นก็ได้รับการอบรมสั่งสอนจากหลวงตา แต่ด้วยความเป็นเด็กก็ยังมีความซนอยู่ ทำให้หลวงตาเป็นห่วงและตีเพื่ิอสั่งสอนและทำโทษอยู่เสมอ ทั้งแกล้งคนทีีมาทำสังฆทาน ทั้งขับรถแทร็คเตอร์ ทั้งขโมยหุ่นยนต์จากร้านขายของเล่น หลวงตาจึงให้เอาหุ่นไปคืน แล้วให้เจ้าของร้านทำโทษโดยการทำความสะอาดร้าน ขวัญสงฆ์ทำของแตก เจ้าของร้านจึงไล่ขวัญสงฆ์ออกไป ขวัญสงฆ์หลงทางไปพบตาน้อม ตาน้อมจึงพาขวัญสงฆ์กลับวัด หลวงตาทำโทษขวัญสงฆ์โดยการให้ไปนั่งสมาธิในป่าช้า
หลวงตาพาขวัญส่งไปโรงเรียนวันแรก ขวัญสงฆ์อายที่ถูกเพื่อนล้อว่ามีพ่อเป็นพระ และได้เพื่อนสนิทชื่อ ดำ ซึ่งเป็นเด็กกำพร้าอาศัยอยู่กับยาย
หลวงตาบอกขวัญส่งเรื่องที่ขวัญส่งถูกทิ้งไว้หน้าวัดและหลวงตาก็พยายามหาบ้านใหม่ให้ขวัญสงฆ์ ขวัญสงฆ์จึงไปขอให้ครูสุดาเป็นแม่ ครูสุดาก็มาคุยกับหลวงตาแล้วรับขวัญสงฆ์ไปดูแล ผ่านไป ๔ ปี ก็มีครูคนใหม่ย้ายเข้ามาคือ ครูสมเดช
ครูสมเดชและครูสุดาแต่งงานมีลูก จึงเริ่มไม่สนใจขวัญสงฆ์ ตอนที่ขวัญสงฆ์อยู่มอสาม ครูสอนเด็กและครูสุดาจึงให้ขวีฝัญสงฆ์ดูแลน้องเพราะต้องไปทำธุระ แต่ขวัญสงฆ์ต้องไปสอบจึงพาน้องไปด้วย แต่ก็คลาดสายตาน้องออกไปที่ถนน ครูสุดาและครูสมเด็จโกรธมาก ไล่ขวัญสงฆ์ออกจากบ้าน ขวัญสงฆ์จึงไปหาตาน้อม แต่เมื่อไปเห็นสภาพของตาน้อมจึงชวนไปอยู่วัดด้วยกัน ขวัญสงฆ์เสียใจมากหลวงตาจึงอยากให้ขวัญสงฆ์บวชเรียน แต่ขวัญสงฆ์ขอปฏิบัติธรรมก่อนจนจิตใจแจ่มใสขึ้น
เมื่อตาน้อมตาย ขวัญสงฆ์จึงบวชเณรหน้าศพให้ ผ่านไปหลายเดือนเณรก็ไม่สึกแต่เณรบวชเรียนต่อ จนหลวงตาอาพาธเข้าโรงพยาบาล เณรขวัญสงฆ์ก็เป็นผู้ที่คอยดูแล ระหว่างนั้นก็ได้ดวงตาเห็นธรรม จนหลวงตามรณภาพ เณรขวัญสงฆ์ก็บวชพระและด้วยความสำรวมน่าเลื่อมใสชาวบ้านจึงยกย่องเชิดชู พระขวัญอึดอัดจึงออกธุดงค์ ปฏิบัติธรรม ทำให้มีจริยวัตรงดงาม เมื่อกลับมาที่วัดพระขวัญก็เป็นเจ้าอาวาสสั่งสอนพระธรรมให้กับชาวบ้าน

แนวคิด
เรื่องขวัญสงฆ์เสนอแนวคิดในการใช้ชีวิต ทั้งการรักษาศีล การปฏิบัติธรรม มีความเมตตาต่อผู้อื่น ให้ข้อคิดในเรื่องของศาสนาพุทธ เรื่องการเกิด แก่ เจ็บ ตาย การตั้งอยู่ และดับไปของสรรพสิ่ง ไม่มีสิ่งใดจีรังยั่งยืน และคนเราเลือกเกิดไม่ได้ แต่เราเลือกที่จะเป็นอย่างไรก็ได้ เหมือนขวัญสงฆ์ที่เลือกบวชเรียน ศึกษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนา เพราะได้เห็นชีวิต ความเป็นไปของโลกด้วยดวงตาแห่งธรรม

ความคิดเห็น
ผู้เขียนใช้ลักษณะที่เรียกว่า ร้อยแก้วมีทำนอง ร้อยกรองเป็นนวนิยายในการเขียน ซึ่งมีลักษณะคล้ายกลอนสุภาพ อ่านเป็นจังหวะได้ ทำให้อ่านได้เพลิน เนื้อหามีการสอดแทรกพระธรรมคำสอนของพระพุทธศาสนาผ่านการสอนของหลวงตา ที่สอนให้มองโลกในความเป็นจริง ไม่มีสิ่งใดจีรังยั่งยืน มีการเกิดขึ้น แล้วก็ดับไป และตัวละครก็สะท้อนกับลักษณะของผู้คนในสังคมปัจจุบัน ที่คลอดแล้วก็ทิ้งลูก เช่น แม่แท้ ๆ ของขวัญสงฆ์และดำ การรับเลี้ยงลูกบุญธรรม แต่พอมีลูกของตนเองก็ไม่สนใจลูกเลี้ยง เช่น ครูสุดาและครูสมเดช การทอดทิ้ง ไม่ดูแลบิดา มารดา หรือปู่ ย่า ตา ยาย ที่แก่ชรา เช่น ครูสุดาและญาติที่ทอดทิ้งตาน้อม และความมีเมตตาต่อผู้อื่น เช่น หลวงตา ตาส่ง ยายหนู และตาน้อม ที่ดูแล ให้ความช่วยเหลือขวัญสงฆ์