นิติเศรษฐศาสตร์กับการสร้างความมีส่วนร่วมทางสังคม : Legal economics and social participation ตอนที่ 2 (จบ)
Authors : วัชราภรณ์ มณีนุช[1]*, มาโนช นามเดช[2]
Watcharapron Maneenuch[3]*, Manoch Namdech[4]
16 สิงหาคม 2563
(ต่อ)
3. บทเรียนจากต่างประเทศ : ทุนทางสังคม สร้างสังคมที่มีความสุข
หากพิจารณาจากบทเรียนในต่างประเทศจะพบว่า สังคมที่ปราศจากทุนทางสังคมมักเป็นสังคมที่เต็มไปด้วยความขัดแย้ง บางประเทศได้ทวีความรุนแรงจนกระทั่งเข้าสู่การจลาจล สงครามกลางเมือง ซึ่งถือเป็นโศกนาฏกรรมทางการเมือง ทุนทางสังคมจึงถือเป็นรากฐานที่สำคัญของสังคมประเทศไอร์แลนด์[5]มีนโยบายสาธารณะที่เรียกร้องความสัมพันธ์ทางสังคมในรูปแบบที่ไม่เป็นทางการบรรทัดฐานของหน้าที่และความไว้วางใจ แม้จะมีคำกล่าวว่า ทุนทางสังคมเป็นสิ่งที่วัดค่าได้ยาก แต่ในประเทศไอร์แลนด์กลับปรากฏให้เห็นเป็นที่ประจักษ์ถึงขนาดที่วัดได้ของทุนทางสังคมในทศวรรษที่ผ่านม[6]การรวมกลุ่มของภาคธุรกิจและภาคประชาชนได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลโดยมีกองทุนทรัสต์เพื่อสนับสนุนเงินให้เปล่าและมูลนิธิ (Grant Making Trusts and Foundation) The School for Social Entrepreneurs (SSE) และมีโครงการโรงเรียนที่เป็นเครือข่าย SSE ซึ่งก่อตั้งขึ้นในปี 1997[7] งานวิจัยของโรเบิร์ต Robert D. Putnam พบว่า ทุนทางสังคมส่งผลต่อการล่มสลายและการฟื้นฟูของชุมชนชาวอเมริกันโดยการเก็บข้อมูลชีวิตพลเมืองในสหรัฐอเมริกา สังคมที่ไม่มีการติดต่อสื่อสารระหว่างบุคคลจะไม่มีความสุขการศึกษาอ่อนแอและมีแนวโน้มที่จะเกิดอาชญากรรมมากกว่าสังคมที่มีทุนทางสังคมที่แข็งแกร่ง[8]
ทุนทางสังคมมีเสถียรภาพและอยู่ในระดับสูงในประเทศฟินแลนด์ ทุนทางสังคมเป็นปัจจัยเดียวที่สร้างความไว้วางใจระหว่างบุคคลดูและมีผลกระทบอย่างมากต่อความไว้วางใจทางการเมืองในประเทศทุกระดับ[9]ทุนทางสังคมในประเทศฟินแลนด์มีความสำคัญในการพัฒนาชุมชนและความเป็นประชาธิปไตยที่เหนียวแน่น สร้างการมีส่วนร่วมทางสังคมในระดับที่สูงขึ้น ระบอบประชาธิปไตยที่มีประสิทธิผลตั้งอยู่บนพื้นฐานสำคัญสองประการ ได้แก่ ทัศนคติของพลเมืองด้านความอดทนอดกลั้นและการคำนึงถึงสิทธิของผู้อื่นของพลเมือง[10]ด้วยกฎหมายที่เปิดโอกาสให้ประชาชนเข้าร่วมมีบทบาทในการกำหนดทิศทางของท้องถิ่นและความเป็นอิสระของท้องถิ่นซึ่งได้บัญญัติไว้ในกฎหมายท้องถิ่น (Local Government Act 2015) แม้ประเทศฟินแลนด์จะมีลักษณะเป็นรัฐสวัสดิการแต่รัฐบาลฟินแลนด์ยังได้ส่งเสริมการดำเนินการของรัฐวิสาหกิจเพื่อสังคมโดยได้พัฒนากฎหมายวิสาหกิจเพื่อสังคม (Finnish Act on Social Enterprises 2003)[11]
ประเทศในภูมิภาคเอเซีย สังคมญี่ปุ่นมักกล่าวกันว่าเป็นสังคมที่มีทุนทางสังคมสูง สร้างกระบวนการประชาธิปไตยในประเทศทุนทางสังคมทำให้ประชาชนต้องการมีส่วนร่วมกับผู้อื่นในชุมชนและชีวิตตามระบอบประชาธิปไตยเพื่อแก้ปัญหาความขัดแย้งทางผลประโยชน์และจัดทำนโยบายสาธารณะที่ดีร่วมกัน รัฐบาลกลางของญี่ปุ่นได้เน้นหลักการปกครองตัวเอง โดยกระจายอำนาจให้กับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอย่างมาก ตามหลักการแห่งรัฐธรรมนูญญี่ปุ่น (Constitution of Japan 1947) ช่วยสร้างความเจริญรุ่งเรืองทุนทางสังคมในระดับสูงและขยายเครือข่ายได้อย่างเต็มที่ในการสร้างความมั่งคั่งในวงกว้างอย่างยั่งยืน[12] สิ่งที่น่าสนใจอีกประการหนึ่ง คือ งานวิจัยของ Eric M. Uslaner and Bo Rothstein โดยการเก็ยข้อมูลระดับการศึกษา ในปี 1870 – 2010ของ 78 ประเทศ พบว่า การศึกษานำไปสู่ปัจจัยอื่น ๆ ที่ส่งเสริม ความไว้วางใจทั่วไป และความรู้สึกของการเป็นพลเมืองและการภักดีต่อรัฐต่อคนทั้งประเทศและสร้างสังคมเข้มแข็งตลอดจนระดับการศึกษาที่สูงขึ้นนำไปสู่ระดับความมั่งคั่งและความเท่าเทียมที่มากขึ้น[13]
4. หลักนิติเศรษฐศาสตร์กับทุนทางสังคมในประเทศไทย
“ทุนทางสังคม” (Social Capital) ปรากฏขึ้นครั้งแรกในปี ค.ศ. 1916 โดยหนังสือของ (แอล. เจ. ฮานิฟน Lyda Judson Hanifan)[14]ซึ่งกล่าวถึงวิธีที่เพื่อนบ้านสามารถทำงานร่วมกันเพื่อดูแลโรงเรียนได้เป็นสิ่งเชื่อมโยงค่านิยมและความเข้าใจร่วมกันในสังคมที่ช่วยให้บุคคลและกลุ่มต่างๆไว้วางใจซึ่งกันและกันและทำงานร่วมกันได้[15]ทุนทางสังคม เป็น 1 ใน 4 ทุนที่มีความสำคัญ ทำให้เกิดการเชื่อมโยงของบุคคลเป็นเครือข่ายทางสังคม ไว้วางใจซึ่งกันและกัน (trust) มีมาตรฐานในการทำงานร่วมกัน และค่านิยมร่วมกัน[16]แม้มูลค่าของทุนทางสังคมเป็นสิ่งที่ไม่สามารถคำนวณเป็นมูลค่าทางการเงินได้ แต่ยังวิเคราะห์มูลค่าของทุนทางสังคมได้ ดังนี้[17]
1) มูลค่าจากการใช้งาน (Value in use)[18]ด้วยทุนทางสังคมมีผลอย่างมากกับการพัฒนาประเทศ ระดับทุนทางสังคมที่สูงขึ้นสร้างความไว้วางใจที่มากขึ้นและส่งผลต่อการการพัฒนาทางเศรษฐกิจที่สูงขึ้น[19]ระดับของทุนทางสังคมจึงเป็นตัวชี้วัดในการส่งเสริมความรับผิดชอบต่อสังคมระหว่างบุคคลและองค์กร[20]สร้างการมีส่วนร่วมและการบริจาค[21]ซึ่งในประเทศไทยได้ปรากฏให้เห็นอย่างต่อเนื่องในสถานการณ์ต่างๆ เช่น เหตุการณ์การช่วยเหลือทีมฟุตบอลหมูป่าอาคาเดมีที่ติดอยู่ภายในถ้ำ[22]รวมถึงช่วงวิกฤติการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 แท้จริงแล้วทุนทางสังคมจะใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพต่อเมื่อบุคคลสามารถรับรู้และประยุกต์ใช้ทุนทางสังคมนั้นศักยภาพของแต่ละบุคคลที่แตกต่างกันย่อมส่งผลต่อระดับทุนทางสังคมแม้ทุนทางสังคมมิได้ถูกใช้งาน แต่ “ทุนทางสังคม” ยังคงมีมูลค่าจากการไม่ถูกใช้งานในอีกมิติหนึ่งด้วย
2) มูลค่าจากการไม่ถูกใช้งาน (Non-use value) “ทุนทางสังคม” ถือเป็นค่านิยมวัฒนธรรมที่สามารถสืบทอดค่านิยมดังกล่าวจากรุ่นสู่รุ่นสามารถคำนวณเป็นมูลค่าสำหรับคนรุ่นหลังในการช่วยรักษาสถานภาพและความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และสามารถคำนวณมูลค่าจากการมีอยู่ซึ่งส่งผลถึงการคงอยู่ของจารีตประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่นรวมถึงมีผลต่อการตีความกฎหมาย[23]
ทุนทางสังคมจึงถือเป็นทรัพย์สินรวมของระบบสังคมที่มีมูลค่า โดยแบ่งเป็น 3 ประเภท ดังนี้
1. ทุนทางสังคมในระดับบุคคล (Micro) เป็นการประเมินทุนทางสังคมในมิติของทุนมนุษย์ด้วยการประเมินจากความไว้เนื้อเชื่อใจ ความมีน้ำใจเอื้ออาทร และมีความเชื่อในระบบคุณค่าและการนับถือศาสนาและยึดถือหลักศีลธรรม คุณธรรม จิตสาธารณะ เช่น การบริจาคอวัยวะ การเคารพในสิทธิผู้อื่นการระดมทุนออนไลน์ หรือการขอรับบริจาคผ่านสื่อโซเชียล (Social Media) ซึ่งมีการบริจาคเงินจำนวนมาก เว็บไซต์ taejai. รายงานว่า สามารถสะสมยอดบริจาคได้ทั้งหมด 43,158,892 บาท จากจำนวนผู้บริจาคทั้งหมด 15,475 คน และมีโครงการที่ระดมทุนสำเร็จแล้วกว่า 236 โครงการ[24]แต่ที่ผ่านมากลับพบข่าวที่เกี่ยวกับการหลอกลวงขอรับบริจาคอย่างต่อเนื่อง [25]แต่กลับไม่มีการดำเนินการตามพระราชบัญญัติควบคุมการเรี่ยไร พุทธศักราช 2487 ซึ่งกำหนดให้การขอรับบริจาคหรือเรี่ยไรต้องขออนุญาตจากกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย และจะต้องระบุวัตถุประสงค์ให้ชัดเจน กำหนดวิธีการที่จะทำการเรี่ยไร จำนวนเงินที่ต้องการเรี่ยไร และสถานที่ทำการเรี่ยไร[26]อย่างไรก็ดี ด้วยกฎหมายนี้ยังมิได้รับการแก้ไขให้เหมาะสมกับสภาพสังคมในปัจจุบัน โทษปรับตามกฎหมายนี้จึงยังอยู่ที่ 100 – 1,000 บาทเท่านั้น ในขณะที่รายได้จากการขอรับบริจาคมีจำนวนมหาศาล ตามทฤษฎีเศรษฐศาสตร์กระบวนการตัดสินใจของบุคคลย่อมอยู่บนพื้นฐานของการตัดสินใจเลือกที่จะทำให้พวกเขาได้รับประโยชน์ในระดับที่เหมาะสมที่สุดสำหรับแต่ละบุคคล บุคคลจึงตัดสินใจกระทำในสิ่งที่ผิด หากชั่งน้ำหนักระหว่างผลตอบแทนที่จะได้รับแล้วมีมูลค่ามากกว่าสิ่งที่ต้องเสียไป
2. ทุนทางสังคมในระดับกลุ่ม (Meso) เป็นการประเมินจากสภาพการรวมกลุ่มขององค์กรในชุมชน เช่น การรวมตัวของกลุ่มภาคประชาสังคม องค์กรชุมชน หรือกองทุนสวัสดิการสังคม ซึ่งดำเนินการโดยการรวมกลุ่มของประชาชนในพื้นที่โดยอาศัยเพียงความไว้เนื้อเชื่อใจกัน[27] เริ่มดำเนินการในปี พ.ศ. 2540 ด้วยภาวะวิกฤติเศรษฐกิจ ปราชญ์ชาวบ้าน ผู้นำชุมชน ส่วนหนึ่งได้ร่วมกันปรึกษาหารือเพื่อร่วมกันฟื้นฟูระบบคุณค่าทุนทางสังคมเดิม กองทุนนี้จึงเกิดจากความต้องการของประชาชนในพื้นที่ แต่กลับไม่มีมาตรการส่งเสริมการดำเนินการของชุมชนเท่าที่ควรที่ผ่านมาได้เกิดกระแสเรียกร้องจากประชาชนให้มีการบัญญัติกฎหมายจัดตั้งกองทุนสวัสดิการชุมชนขึ้นหลายครั้งแต่ยังไม่ประสบความสำเร็จแม้มีการผลักดันจากรัฐด้วยการสมทบเงินอย่างต่อเนื่อง แต่กลับไม่มีการตรากฎหมายรับรองสถานะทางกฎหมายเพื่อส่งเสริมการดำเนินการแต่อย่างใด ปัจจุบันกองทุนสวัสดิการชุมชนทั่วประเทศมีทั้งหมด 5,997 กองทุน 15,987 ล้านบาท[28]ในช่วงสถานการณ์โควิด-19 ที่ผ่านมา เครือข่ายองค์กรชุมชน[29]และกองทุนสวัสดิการชุมชน ได้มีบทบาทในการช่วยเหลือประชาชนในพื้นที่ของตน[30]และด้วยระบบการเบิกจ่ายเงินของกองทุนเป็นการตัดสินใจภายในพื้นที่ด้วยการประชุมและมีมติภายในชุมชน จึงมีความคล่องตัวและสามารถช่วยเหลือคนในชุมชนได้อย่างรวดเร็ว ถือเป็นการช่วยเหลือเบื้องต้นก่อนที่หน่วยงานภาครัฐจะดำเนินการให้ความช่วยเหลือในลำดับต่อไป ซึ่งถือเป็นสิ่งที่มีคุณค่ามาก และอีกกรณีหนึ่ง คือ การรวมตัวของประชาชนเพื่อจัดตั้งกองทุนฌาปนกิจสงเคราะห์ซึ่งเกิดจากการรวมกลุ่มของประชาชนในชุมชนเพื่อจัดทำสวัสดิการด้านค่าจัดการศพ ซึ่งอยู่ภายใต้บังคับของพระราชบัญญัติฌาปนกิจสงเคราะห์ พ.ศ. 2545 ซึ่งได้ปรากฏการตั้งฌาปนกิจเพื่อหลอกลวงประชาชนสร้างความเสียหายเป็นมูลค่ากว่าร้อยล้านบาท[31]แต่ทว่า คำพิพากษาศาลฎีกาที่ผ่านมา[32]มิได้ลงโทษผู้กระทำความผิดตามพระราชบัญญัติฌาปนกิจสงเคราะห์ พ.ศ. 2545เพราะการกระทำตามกฎหมายนี้ต้องเจตนาเพื่อทำการฌาปนกิจสงเคราะห์ แต่มิได้ดำเนินการจดทะเบียนให้ถูกต้องตามกฎหมายหากผู้กระทำมีเจตนาเพียงหลอกลวงประชาชนเพื่อให้ได้ทรัพย์สินไป โดยมิได้มีเจตนาทำการฌาปนกิจสงเคราะห์นั้น เป็นความผิดฐานฉ้อโกง ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 343 กองทุนฌาปนกิจสงเคราะห์แม้มีกฎหมายใช้บังคับเพื่อควบคุมแต่กลับไม่มีบทบัญญัติในการส่งเสริมการดำเนินการของประชาชนโดยกฎหมายมุ่งเอาผิดกองทุนฌาปนกิจสงเคราะห์ที่ดำเนินการโดยภาคประชาชนเช่นเดียวกับที่ดำเนินการโดยหน่วยงาน หรือกลุ่มธุรกิจ อีกทั้งไม่มีบทกฎหมายในการขอรับเงินสมทบจากรัฐบาลดังเช่นกองทุนสวัสดิการชุมชน ทั้งที่ทุนทางสังคมในระดับนี้เป็นทุนทางสังคมที่ก่อให้เกิดความเรียนรู้ทางชุมชนมากที่สุด เป็นก้าวแรกในการสร้างความเข้มแข็งให้แก่ชุมชน
3. ทุนทางสังคมในระดับสังคม (Macro)โดยพิจารณาจากรูปแบบองค์กรหรือสถาบันต่างๆ ที่อยู่ภายใต้รูปแบบอย่างเป็นทางการเช่น บริบทเชิงโครงสร้าง (structure) รูปแบบการปกครอง กฎหมาย การกระจายอำนาจ และสถาบันต่าง ๆ เช่น สถาบันศาสนา สถาบันทางการศึกษา[33]เป็นต้น โดยจากผลการสำรวจของนิด้า โพล พบว่า ความไว้วางใจที่ประชาชนมีต่อสถาบันการเมืองอยู่ในระดับปานกลางความไว้วางใจสถาบันผู้ใช้กฎหมาย พบว่าประชาชนส่วนใหญ่ไม่ไว้วางใจองค์กรผู้บังคับใช้กฎหมายโดยเห็นว่า พึ่งพากระบวนการยุติธรรมไม่ได้ หมดหวังต่อกระบวนการยุติธรรมไทยและสูญเสียความภูมิใจในความเป็นคนไทย[34]ในด้านความไว้วางใจต่อระบบสถาบันการศึกษา พบว่า มีความไว้วางใจในระดับปานกลางโดยเห็นว่า คุณภาพการศึกษาในโรงเรียนปัจจุบันแย่ลง[35]และในมิติของการกระจายอำนาจพบว่า จากการแก้ไขบทบัญญัติของกฎหมายจัดตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นยังมิได้เป็นไปตามหลักการกระจายอำนาจเท่าที่ควร[36]อีกทั้งรัฐบาลยังไม่สามารถจัดการเลือกตั้งผู้บริหารองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้ตามกำหนดเวลาที่ได้วางไว้ [37]ซึ่งล้วนแต่เป็นปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อทุนทางสังคมในประเทศอย่างมาก
บทส่งท้าย
“ทุนทางสังคม” (Social Capital) ได้รับความสนใจจากทุกประเทศ ด้วย "ความเชื่อมโยง" กับพลเมืองกับชุมชน[38]ผลการวิจัยในต่างประเทศจำนวนมากยืนยันข้อเท็จจริงว่า ดัชนีของตัวแปรทุนทางสังคมเป็นบวกและสม่ำเสมอมีความสัมพันธ์กับผลการพัฒนาที่เหนือกว่า ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมในชุมชน และแก้ปัญหาลดความเหลื่อมล้ำได้อย่างยั่งยืน ช่วยปรับปรุงการศึกษา สามารถนำไปสู่การลดความขัดแย้งทุนทางสังคมจึงเป็นต้นทุน (cost) ที่มีคุณค่าในการลดความเหลื่อมล้ำและการพัฒนาอย่างยั่งยืนของประเทศไทยสิ่งที่เป็นองค์ประกอบเพื่อส่งเสริมการมีอยู่ของทุนทางสังคม คือ การกระจายอำนาจ และความเป็นอิสระของชุมชนในการแก้ปัญหา ตลอดจนศักยภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่จะดำเนินการตามข้อเสนอแนะของประชาชนได้ซึ่งจะก่อให้เกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของชุมชนและส่งเสริมความคิดริเริ่มของภาคประชาชน ผลลัพธ์ คือ การแก้ปัญหาที่ตรงความต้องการมีประสิทธิภาพและสร้างความพึงพอใจให้แก่ประชาชน การดำเนินการโดยภาคประชาชนย่อมก่อให้เกิดต้นทุน (cost) ในการดำเนินการที่น้อยกว่าและเกิดประสิทธิภาพมากที่สุดในทางกลับกันพบว่า กระบวนการยุติธรรมด้านการออกแบบกฎหมายเกี่ยวกับเรื่องทุนทางสังคมยังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอ และเน้นการควบคุมตรวจสอบภาคประชาชนมากกว่าการส่งเสริมการดำเนินการ
บทเรียนจากจากสถานการณ์โควิด-19 ที่ผ่านมา ย่อมสะท้อนให้เห็นแล้วว่าทุนทางสังคมมีความสำคัญเพียงใด แต่ทว่า ในช่วงเวลาดังกล่าว องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือภาคประชาชนกลับมิได้มีส่วนร่วมตัดสินใจดำเนินการเพื่อแก้ปัญหาในพื้นที่ของตนเท่าที่ควร และยังพบว่ามีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหลายแห่งถูกตรวจสอบและดำเนินคดีย้อนหลังด้วยระเบียบกฎหมายภาครัฐหลายฉบับยังมีขั้นตอนที่ไม่เหมาะสมกับสถานการณ์เร่งด่วน ในสถานการณ์เร่งด่วนรัฐต้องพิจารณาผ่อนปรนและลดขั้นตอนของระเบียบกฎหมายบางฉบับและใช้การควบคุมตรวจสอบโดยการมีส่วนร่วมของประชาชน เมื่อทุนทางสังคมเป็นสิ่งที่มิอาจประเมินค่าได้ ในทางกลับกันเมื่อสูญเสียไปแล้วย่อมไม่อาจหาสิ่งใดมาทดแทนได้ และหากรัฐไม่ให้ความสำคัญในการสร้างมาตรการทางกฎหมายเพื่อรักษาทุนทางสังคมไว้ ไม่ว่าจะเป็นการส่งเสริม สนับสนุนการรวมกลุ่ม การให้การศึกษา ฯ สุดท้ายแล้ว รัฐย่อมสูญเสียต้นทุน (cost) ที่มีมูลค่ามหาศาล อันเรียกว่า “ทุนทางสังคม”ที่จะต้องแปรสภาพจาก “ค่านิยมของคนไทย” อันเป็นทุนทางสังคมไทยกลายเป็นส่วนหนึ่งประวัติศาสตร์ไทยในที่สุด
สุดท้ายแล้ว รัฐต้องพึงตระหนักว่า ทุนทางสังคมมิได้เรียกร้องเพียงกระแสความไว้วางใจจากระดับล่างขึ้นไปสู่ระดับบนเท่านั้น หากแต่เรียกร้องให้เกิดความไว้วางใจซึ่งกันและกัน ดังนั้น “รัฐต้องไว้ใจประชาชน”เพราะท้ายที่สุดแล้ว มาตรการในการแก้ไขปัญหาที่ดีที่สุด “คำตอบคือ ประชาชน”
เอกสารอ้างอิง
เกรียงไกร ธนาวัฒน์. 2558. หลักพื้นฐานกฎหมายมหาชน.(พิมพ์ครั้งที่ 3). บริษัท สำนักพิมพ์วิญญูชน จำกัด .กรุงเทพฯ.
กรุงเทพธุรกิจ.“เราไม่ทิ้งกัน” ล่าสุด ย้ำตรวจสิทธิ 7 หมื่นราย! ตกหล่น 'เยียวยา' ผ่านเมนูใหม่. 13 สิงหาคม 2563 สืบค้นจาก https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/893432?utm_source=slide_topnews&utm_medium=internal_referra l.
กรุงเทพธุรกิจ. กระหึ่ม! ผู้ปกครองวุ่น เด็กไม่มีทีวี-ไม่มีอินเตอร์เน็ตเรียนออนไลน์. 15 สิงหาคม 2563. สืบค้นจาก https://www.bangkokbiznews.com/news/detail/880985
จส.100. ความมีน้ำใจ การช่วยเหลือ ความสามัคคี และรอยยิ้ม #ประเทศนี้มี !!. 29 ตุลาคม 2561. สืบค้นจาก https://www.js100.com/en/site/post_share/view/63772 ..
ไทยรัฐออนไลน์. กกต.พลิ้ว ยังไม่เคาะ! จะเลื่อน “เลือกตั้ง” ได้อย่างไร. สืบค้นจาก
https://www.thairath.co.th/news/politic/1457748
ไทยโพสต์. เครือข่ายกองทุนสวัสดิการชุมชนทั่วประเทศเตรียมขับเคลื่อน. ร่าง “พระราชบัญญัติส่งเสริมสวัสดิการของชุมชน”14 มกราคม 2563. สืบค้นจาก https://www.thaipost.net/main/detail/54532 .
ไทยโพสต์. ระดมพลังคนจนเมืองทำ ‘ครัวชุมชน’ สู้พิษเศรษฐกิจ-โควิด แจกจ่ายข้าว-อาหารกว่า 1 แสนกล่อง. 23 พฤษภาคม 2563. สืบค้นจาก
https://www.thaipost.net/main/detail/66646
บวรศักดิ์ อุวรรณโณ. 2560. กฎหมายมหาชน เล่ม 4 รัฐ. โรงพิมพ์เดือนตุลา. กรุงเทพ.
บริติชเคานซิล.(2015). กิจการเพื่อสังคมในสหราชอาณาจักร การพัฒนาสู่ภาคกิจการเพื่อสังคมเติบโต. Retrieved from https://www.britishcouncil.or.th/sites/default/files/kicchkaarephuuesangkhmainshraachaanaacchakr_final.pdf .
ปกป้อง จันวิทย์. ความรู้เบื้องต้นว่าด้วยนิติเศรษฐศาสตร์. สืบค้นจาก http://pokpong.org/wp-content/uploads/intro_lawandecon_presentation.pdf .
ปาริชาต มั่นสกุล. นิติเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม: กรณีการกำหนดค่าเสียหายที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม. สืบค้นจาก http://www.supremecourt.or.th/
มติชนออนไลน์.ศาลให้ประกัน2.5ล้าน’บก.นสพ.ตำรวจพลเมือง’ ตุ๋นสมัครส.ฌาปนกิจกำหนดเงื่อนไขห้ามออกนอกประเทศ. วันที่ 19 ตุลาคม 2560. สืบค้นจาก https://www.matichon.co.th/local/crime/news_701131
มติชนออนไลน์. ระเบิดวินาศเบรุต : ชาวเลบานอนผู้โกรธแค้น ประท้วงรัฐบาล ปะทะตำรวจดุเดือด. 8 สิงหาคม 2563. สืบค้นจาก https://www.matichonweekly.com/hot-news/article_334132
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. แนวคิดนักเศรษฐศาสตร์สำนักเคนส์ : ความเป็นมาของแนวคิดเคนส์. สืบค้นจาก https://www.stou.ac.th/Schools/Sec/Services/e-Learning2/02-01.html .
วัชราภรณ์ มณีนุช, มาโนช นามเดช. ข้อสังเกตบางประการเกี่ยวกับบทบัญญัติของกฎหมายจัดตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่แก้ไขใหม่ในส่วนของการกำกับดูแลภายใต้บทบัญญัติรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560. วารสารนิติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น ปีที่ 4 ฉบับที่ 1 (2563): มกราคม - มิถุนายน 2563. สืบค้นจาก
https://so04.tci-thaijo.org/index.php/llsj/issue/view/16654
ศักดิ์ดา ศิริภัทรโสภณ. การศึกษากรอบแนวคิดเพื่อการพัฒนาวิสาหกิจเพื่อสังคมในประเทศไทย. วารสาร สมาคม นักวิจัย ปีที่ 20 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม - สิงหาคม 2558. สืบค้นจาก http://ar.or.th/ImageData/Magazine/38/DL_218.pdf?t=636259997939419431.
สถาบันพระปกเกล้า. รายงานวิจัย เรื่อง แนวทางการเสริมสร้างประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วมตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540. สืบค้นจาก http://kpi.ac.th/knowledge/book/data/436
สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI). 2554. นิติศาสตร์ของระบบยุติธรรมทางอาญาของไทย. โครงการ การวิเคราะห์กฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาด้วยเศรษฐศาสตร์. สืบค้นจาก
https://elibrary.trf.or.th/project_content.asp?PJID=RDG5210034
สมยศ เชื้อไทย. 255). ทฤษฎีกฎหมายนิติปรัชญา. กรุงเทพฯ: วิญญูชน.
สมชาย ปรีชาศิลปกุล. นิติศาสตร์ไทย 3 กระแส. สืบค้นจาก https://www.law.cmu.ac.th/law2011/journal/e1565666725.pdf
สนามข่าว 7 สี. 5 ก.พ. 2563.รวบแก๊งปลอมเพจหลอกรับเงินบริจาค มีผู้หลงเชื่อนับหมื่น รวมยอดเงินกว่า 5 ล้าน. สืบค้นจาก https://news.ch7.com/detail/392732
สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน. เรื่องดีดีที่ชุมชน20ปีพอช. พลังองค์กรชุมชนเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน สถาบันพัฒนา องค์กรชุมชน #รวมพลังพลเมืองตื่นรู้สู้ภัยโควิด พลเมืองตื่นรู้ สู้โควิด. สืบค้นจาก 19 https://web.codi.or.th .
สำนักงานวิจัยแห่งชาติ. 2563. คนเมือง 4.0: อนาคตชีวิตเมืองในประเทศไทย. สืบค้นจาก
https://www.khonthai4-0.net/?wpfb_dl=99
สำนักวิจัยซูเปอร์โพล (SUPER POLL) 28 กรกฎาคม 2563. เผลสำรวจภาคสนาม เรื่อง ยุติธรรมพึ่งได้ หวังได้. สืบค้นจาก https://www.superpollthailand.net .
หนังสือกระทรวงมหาดไทย ด่วนที่สุด ที่ มท 0816/ว2523 ลงวันที่ 30 เมษายน 2563 เรื่อง การจัดหาอาหารกลางวันสำหรับเด็กเล็กในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กในสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในช่วงการปิดศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เนื่องจากสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019
Rafael VázquezGarcía. 2014. Creating Social Capital and Civic Virtue: Historical Legacy and Individualistic Values. What Civil Society in Spain?. Retrieved from https://ecpr.eu/Filestore/PaperProposal/f4385687-fbf2-4745-8b82-1305bcbb06f7.pdf
Arthur Mitzman. 2020. Max Weber GERMAN SOCIOLOGIST. Encyclopædia Britannica. Retrieved from https://www.britannica.com/biography/Max-Weber-German-sociologist/Legacy.
Ari-Veikko Anttiroiko. 2015. Good governance in context: Learning from anti-corruption policies of Finland and Singapore. MPRA Paper No. 67807. Retrieved from https://mpra.ub.uni-muenchen.de/67807/.
Aric Rindfleisch. 2019. Transaction cost theory: past, present and future. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/334973258.
ADAM HAYES. 2020. Rational Behavior Definition. Retrieved from https://www.investopedia.com/terms/r/rational-behavior.asp
AMY FONTINELLE. 2020. 5 Nobel Prize-Winning Economic Theories You Should Know About. Retrieved from https://www.investopedia.com/articles/economics/12/nobel-prize-winning-economic-theories.asp.
Alain Samson, Ph.D. An Introduction to Behavioral Economics. Retrieved fromhttps://www.behavioraleconomics.com/resources/introduction-behavioral-economics/ .
BIOGRAPHY.COM EDITORS.(2019).Thomas Hobbes Biography. Retrieved June 20, 2020, from https://www.biography.com
Britannica. The Theory Of Democracy : Democratic ideas from Pericles to Rawls Retrieved from https://www.britannica.com/topic/democracy/The-theory-of-democracy
Domenec Mele and César González-Cantón. (2014). The Homo Economicus Model. Human Foundations of Management. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/304873681_The_Homo_Economicus_Model.
DANIEL MCNULTY. 2019. The Basics of Game Theory. Retrieved from
https://www.investopedia.com/articles/financial-theory/08/game-theory-basics.asp
Daniel W. Graham. Heraclitus .This world-order, the same of all, no god nor man did create, but it ever was and is and will be: ever living fire, kindling in measures and being quenched in measures.. Retrieved from https://iep.utm.edu/heraclit/ .
ELINOR OSTROM .GOVERNING the COMMONS. Retrieved from https://wtf.tw/ref/ostrom_1990.pdf
Eric M. Uslaner and Bo Rothstein. The Historical Roots of Corruption: State Building, Economic Inequality, and Mass Education.. Retrieved from https://gvpt.umd.edu/sites/gvpt.umd.edu .
Fukuyama, F. 1995. Trust: The social virtues and the creation of prosperity. New York: The Free Press. Retrieved from https://www.scirp.org/(S(i43dyn45teexjx455qlt3d2q))/reference/ReferencesPapers.aspx?ReferenceID=854681 .
Garrett Hardin. (1968). The Tragedy of the Commons. Science : Vol. 162, Issue 3859,. Retrieved from https://science.sciencemag.org/content/162/3859/1243
Gregory S. Kavka. Hobbes's War of All Against All. Vol. 93, No. 2 Jan., 1983,. Retrieved from https://www.jstor.org
Hanifan, L. J. 1916. The Rural School Community Centre. Annals of the American Academy of Political and Social Sciences 67, 130-38. Retrieved from
Healy, T. 'The level and distribution of social capital in Ireland'. - Dublin: Journal of the Statistical and Social Inquiry Society of Ireland, Vol. XXXV, 2005/2006, pp56-86 Retrieved from http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/8878 .
Joint Summary on G20 Trade and Investment Measures.(2020). REPORTS ON G20 TRADE AND INVESTMENT MEASURES1 (MID-OCTOBER 2019 TO MID-MAY 2020). Retrieved from
https://unctad.org/en/pages/publications/G-20-Trade-and-Investment-Measures-(Series).aspx .
June Zaccone. 2017. The Rise and Fall of Keynesian Economics. Retrieved fromhttps://www.researchgate.net/publication/320274062_The_Rise_and_Fall_of_Keynesian_Economics .
James M. Buchanan. 2003. Public Choice: Politics Without Romance. Retrieved fromhttps://www.cis.org.au/app/uploads/2015/04/images/stories/policy-magazine/2003-spring/2003-19-3-james-m-buchanan.pdf .
KARL V. LINS HENRI SERVAES ANE TAMAYO. 2017. Social Capital, Trust, and Firm Performance: The Value of Corporate Social Responsibility during the Financial Crisis . Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jofi.12505
Lane Kenworthy. 1997. Civic Engagement, Social Capital, and Economic Cooperation. American Behavioral Scientist 40. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/247751459_Civic_Engagement_Social_Capital_and_Economic_Cooperation
Law Corner. 2020. Natural Law School of Jurisprudence. https://lawcorner.in/natural-law-school-of-jurisprudence/.
Maria Bäck* &Elina Kestilä. Social Capital and Political Trust in Finland: An Individual-level Political trust has in previous studies. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/227803714_Social_Capital_and_Political_Trust_in_Finland_An_Individual-level_Assessment .
Nida Poll. วิ่งไล่ลุง วิ่งเดินเชียร์ลุง. 2563. สืบค้นจาก https://nidapoll.nida.ac.th/index.php?op=polls-detail&id=702 .
Nida Poll. ถึงเวลาอภิปรายไม่ไว้วางใจรัฐบาลแล้วหรือยัง. 2562. สืบค้นจาก
https://nidapoll.nida.ac.th/index.php?op=polls-detail&id=693
Nida Poll. คุณภาพการศึกษาไทย. 2560. สืบค้นจาก https://nidapoll.nida.ac.th/index.php?op=polls-detail&id=177
OECD. What is social capital?. Retrieved from https://www.oecd.org/insights/37966934.pdf
OECD. Better Life Initiative: Measuring Well-Being and Progress. Retrieved fromhttps://www.oecd.org/statistics/better-life-initiative.htm
Online Library of Liberty.CesareBonesana di Beccaria. Retrieved from https://oll.libertyfund.org/people/cesare-bonesana-di-beccaria .
Peter J. Boettke.Gordon Tullock Deserved the Nobel Prize. (November 6, 2017). FEE foundation economic education. Retrieved from
https://fee.org/articles/gordon-tullock-deserved-the-nobel-prize/ .
Paul H. Rubin. 1999. Law and Economics. Retrieved from
https://www.econlib.org/library/Enc/LawandEconomics.html
PPTV36. เรียกคืนเงินเยียวยา. 9 มิถุนายน 2563. สืบค้นจาก https://www.pptvhd36.com
R. H. Coase. The Journal of Law & Economics. Vol. 3 (Oct, 1960), Retrieved from
https://www.jstor.org/stable/724810?seq=1.
Robert D. 2000. Putnam. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Retrieved from
Roger Congleton. 2004. The Constitutional Political Economy of Gordon Tullock. Retrieved from
https://www.researchgate.net/publication/5154371_The_Political_Economy_of_Gordon_Tullock
Susan B Rifkin. Ten Best Readings on Community Participation and Health. African Health Sciences Makerere University Medical School. สืบค้นจาก https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2704450/ .
SOCIOLOGY GROUP. Value Neutrality: Explained with Examples. Retrieved from
https://www.sociologygroup.com/value-neutrality-meaning-examples/
Giacomo Degli Antoni , Lorenzo Sacconi. 2011. Modeling Cognitive Social Capital and Corporate Social Responsibility as Preconditions for Sustainable Networks of Relations. Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1778102.
Guiso, Luigo, Paola Sapienza, and Luigi Zingales.(2011). Civic Capital as the Missing Link. Retrieved from https://ideas.repec.org/p/nbr/nberwo/15845.html.
UniversitThe World Bank Group. รายงานตามติดเศรษฐกิจไทย มิถุนายน 2563: ประเทศไทยท่ามกลางวิกฤตโควิด-19. 30 มิถุนายน 2563. สืบค้นจาก
Thomas Obst. 2013. Income inequality and the welfare state – How redistributive is the public sector?. Retrieved from
https://www.researchgate.net/publication/281490875
The Library of Economics and Liberty .1988.Ronald H. Coase1910-2013. Retrieved from
https://www.econlib.org/library/Enc/bios/Coase.html
The Editors of Encyclopaedia Britannica.Gary S. Becker American economist. Retrieved from
https://www.britannica.com/biography/Gary-Becker .
National Economic and Social Forum. Retrieved from https://www.drugsandalcohol.ie/5696/
The Editors of Encyclopaedia Britannica.John C. Harsanyi American economist. Retrieved from https://www.britannica.com/biography/John-C-Harsanyi.
The Editors of Encyclopaedia Britannica. John Nash American mathematician. Retrieved from https://www.britannica.com/biography/John-Nash.
The Editors of Encyclopaedia Britannica. Reinhard Selten German mathematician. Retrieved from https://www.britannica.com/biography/Reinhard-Selten.
The Nobel Prize. 2009. Elinor Ostrom Facts. Retrieved from
https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2009/ostrom/biographical/
The nobel prize. Daniel Kahneman Biographical. Retrieved from
https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2002/kahneman/biographical/ .
The nobel prize. The Sveriges Riks bank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1986. 2020.
https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/1986/summary/ .
The Editors of Encyclopaedia Britannica.(2020). Roscoe Pound American jurist, botanist, and educator. Retrieved from https://www.britannica.com/biography/Roscoe-Pound
Tatiana N. Mikheeva and Artem O. Likhoshva. Modern Approaches to Publicity and Independence of Local Government : Experience of American Municipalities. Mediterranean Journal of Social Sciences MCSER Publishing, Rome-Italy Vol 7 No 1 S1 January 2016. University of Chicago Law School. Retrieved from https://www.law.uchicago.edu/news/henry-g-manne-52-1928-2015
TCDC.น้ำใจไทยแสนงดงาม. 2018. สืบค้นจาก https://web.tcdc.or.th
USLegal. Sociological Jurisprudence Law and Legal Definition. Retrieved from https://definitions.uslegal.com/s/sociological-jurisprudence/
World Health Organization (WHO). 2019. Coronavirus disease (COVID-19) questions and answers. Retrieved from
https://www.who.int/thailand/emergencies/novel-coronavirus-2019/q-a-on-covid-19
WILL KENTON. (2019). Neoclassical Economics. Retrieved from https://www.investopedia.com/terms/r/rational-behavior.asp .
[1]นางสาววัชราภรณ์ มณีนุช. นักศึกษาปริญญาเอก มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช : นิติกรปฏิบัติการ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น.
[2]มาโนช นามเดช. ตุลาการศาลปกครองกลาง
[3]Watcharapron Maneenuch. PhD students Sukhothai Thammathirat Open University: Legal Officer Department of Local Administration.
[4]Manoch Namdech. Administrative Court Judge Central administrative court.
[5]World Happiness Report.(2020). World Happiness Report 2020.Retrieved from https://worldhappiness.report/ed/2020/#read.
[6]Healy, T. 'The level and distribution of social capital in Ireland'. - Dublin: Journal of the Statistical and Social Inquiry Society of Ireland, Vol. XXXV, 2005/2006, p56-86.Retrieved from http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/8878.
[7]บริติชเคานซิล.(2015). กิจการเพื่อสังคมในสหราชอาณาจักร การพัฒนาสู่ภาคกิจการเพื่อสังคมเติบโต. P.30-37. Retrieved from https://www.britishcouncil.or.th/sites/default/files/kicchkaarephuuesangkhmainshraachaanaacchakr_final.pdf.
[8] Robert D. (2000). Putnam. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/220879623_Bowling_Alone_The_Collapse_and_Revival_of_American_Community.
[9]Maria Bäck* & Elina Kestilä. Social Capital and Political Trust in Finland: An Individual-level Political trust has in previous studies. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/227803714_Social_Capital_and_Political_Trust_in_Finland_An_Individual-level_Assessment.
[10]National Economic and Social Forum. (2003) The policy implications of social capital. Dublin: National Economic and Social Forum. Retrieved from https://www.drugsandalcohol.ie/5696/.
[11]ศักดิ์ดา ศิริภัทรโสภณ. การศึกษากรอบแนวคิดเพื่อการพัฒนาวิสาหกิจเพื่อสังคมในประเทศไทย. วารสาร สมาคมนักวิจัย ปีที่ 20 ฉบับที่ 2 พฤษภาคม - สิงหาคม 2558. หน้า 34-35 สืบค้นจาก http://ar.or.th/ImageData/Magazine/38/DL_218.pdf?t=636259997939419431.
[12] Takashi Inoguchi. Social Capital in Japan. Volume 1, Issue 1May 2000 , pp. 73-112 Retrieved from https://www.cambridge.org/core/journals/japanese-journal-of-political-science/article/social-capital-in-japan/480FEA5F0D4745B60870F48EF9397C4B.
[13]Eric M. Uslaner and Bo Rothstein. The Historical Roots of Corruption: State Building, Economic Inequality, and Mass Education. P 227 – 248. Retrieved from https://gvpt.umd.edu/sites/gvpt.umd.edu.
[14]Hanifan, L. J. (1916). The Rural School Community Centre.Annals of the American Academy of Political and Social Sciences 67, 130-38.Retrieved from http://www.socialcapitalgateway.org/content/paper/hanifan-l-j-1916-rural-school-community-centre-annals-american-academy-political-and-s.
[15]OECD.What is social capital?.Retrieved from https://www.oecd.org/insights/37966934.pdf
[16]OECD. Better Life Initiative: Measuring Well-Being and Progress. Retrieved from https://www.oecd.org/statistics/better-life-initiative.htm
[17]ปาริชาต มั่นสกุล. นิติเศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม กรณีการกำหนดค่าเสียหายที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม. สืบค้นจาก http://www.supremecourt.or.th.
[18] KARL V. LINS HENRI SERVAES ANE TAMAYO. (2017). Social Capital, Trust, and Firm Performance: The Value of Corporate Social Responsibility during the Financial Crisis . Retrieved from https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jofi.12505.
[19]Fukuyama, F. (1995). Trust: The social virtues and the creation of prosperity. New York: The Free Press. Retrieved from https://www.scirp.org/(S(i43dyn45teexjx455qlt3d2q))/reference/ReferencesPapers.aspx?ReferenceID=854681.
[20]Giacomo Degli Antoni , Lorenzo Sacconi. (2011). Modeling Cognitive Social Capital and Corporate Social Responsibility as Preconditions for Sustainable Networks of Relations. Retrieved from https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1778102.
[21]Guiso, Luigo, Paola Sapienza, and Luigi Zingales, 2011, Civic capital as the missing link, in Jess Benhabib, Alberto Bisin, and Matthew O. Jackson, eds.: Social Economics Handbook (North Holland, Amsterdam).
[22]จส.100. ความมีน้ำใจ การช่วยเหลือ ความสามัคคี และรอยยิ้ม #ประเทศนี้มี !!. (29 ตุลาคม 2561). สืบค้นจาก https://www.js100.com/en/site/post_share/view/63772.
[23]ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 4 กฎหมายนั้น ต้องใช้ในบรรดากรณีซึ่งต้องด้วยบทบัญญัติใด ๆ แห่งกฎหมายตามตัวอักษร หรือตามความมุ่งหมายของบทบัญญัตินั้น ๆ
เมื่อไม่มีบทกฎหมายที่จะยกมาปรับคดีได้ ให้วินิจฉัยคดีนั้นตามจารีตประเพณีแห่งท้องถิ่น ถ้าไม่มีจารีตประเพณีเช่นว่านั้น ให้วินิจฉัยคดีอาศัยเทียบบทกฎหมายที่ใกล้เคียงอย่างยิ่ง และถ้าบทกฎหมายเช่นนั้นก็ไม่มีด้วย ให้วินิจฉัยตามหลักกฎหมายทั่วไป
[24]TCDC.น้ำใจไทยแสนงดงาม.(2018). สืบค้นจาก https://web.tcdc.or.th.
[25]สนามข่าว 7 สี. (5 ก.พ. 2563). รวบแก๊งปลอมเพจหลอกรับเงินบริจาค มีผู้หลงเชื่อนับหมื่น รวมยอดเงินกว่า 5 ล้าน. สืบค้นจาก https://news.ch7.com/detail/392732.
[26]มาตรา 8 การเรี่ยไรในถนนหลวงหรือในที่สาธารณะ การเรี่ยไรโดยโฆษณาด้วยสิ่งพิมพ์ ด้วยวิทยุกระจายเสียง หรือด้วยเครื่องเปล่งเสียง จะจัดให้มีหรือทำได้ต่อเมื่อได้รับอนุญาตจากพนักงานเจ้าหน้าที่แล้ว....ฯ
[27]กองทุนสวัสดิการชุมชนตำบลสามง่าม.(2563). สืบค้นจาก https://kt1b.com/ .
[28]ไทยโพสต์. (14 มกราคม 2563). เครือข่ายกองทุนสวัสดิการชุมชนทั่วประเทศเตรียมขับเคลื่อน ร่าง ‘พระราชบัญญัติส่งเสริมสวัสดิการของชุมชน’ สืบค้นจาก https://www.thaipost.net/main/detail/54532 .
[29]ไทยโพสต์. (23 พฤษภาคม 2563). ระดมพลังคนจนเมืองทำ ‘ครัวชุมชน’ สู้พิษเศรษฐกิจ-โควิด แจกจ่ายข้าว-อาหารกว่า 1 แสนกล่อง. สืบค้นจาก https://www.thaipost.net/main/detail/66646 .
[30]สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน. เรื่องดีดีที่ชุมชน 20ปีพอชพลังองค์กรชุมชนเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน #รวมพลังพลเมืองตื่นรู้สู้ภัยโควิด พลเมืองตื่นรู้ สู้โควิด. สืบค้นจาก 19 https://web.codi.or.th .
[31]มติชนออนไลน์. (วันที่ 19 ตุลาคม 2560). ศาลให้ประกัน2.5ล้าน’บก.นสพ.ตำรวจพลเมือง’ ตุ๋นสมัครส.ฌาปนกิจ กำหนดเงื่อนไขห้ามออกนอกประเทศ. สืบค้นจาก https://www.matichon.co.th/local/crime/news_701131 .
[32]คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 13876/2555 และคำพิพากษาฎีกาที่ 741/2545.
[33]สำนักงานวิจัยแห่งชาติ. (2563). คนเมือง 4.0: อนาคตชีวิตเมืองในประเทศไทย. สืบค้นจาก https://www.khonthai4-0.net/?wpfb_dl=99.
[34]สำนักวิจัยซูเปอร์โพล (SUPER POLL) (28 กรกฎาคม 2563). เผลสำรวจภาคสนาม เรื่อง ยุติธรรมพึ่งได้ หวังได้. สืบค้นจาก https://www.superpollthailand.net/%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B9%82%E0%B8%9E%E0%B8%A5.
[35]Nida Poll. คุณภาพการศึกษาไทย. (2560). สืบค้นจาก https://nidapoll.nida.ac.th/index.php?op=polls-detail&id=177
[36]วัชราภรณ์ มณีนุช, มาโนช นามเดช. ข้อสังเกตบางประการเกี่ยวกับบทบัญญัติของกฎหมายจัดตั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่แก้ไขใหม่ในส่วนของการกำกับดูแลภายใต้บทบัญญัติรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560. วารสารนิติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น ปีที่ 4 ฉบับที่ 1 (2563): มกราคม - มิถุนายน 2563. สืบค้นจาก https://so04.tci-thaijo.org/index.php/llsj/issue/view/16654
[37]ไทยรัฐออนไลน์. กกต.พลิ้ว ยังไม่เคาะ! จะเลื่อน “เลือกตั้ง” ได้อย่างไร. สืบค้นจาก https://www.thairath.co.th/news/politic/1457748
[38]Lane Kenworthy. 1997. Civic Engagement, Social Capital, and Economic Cooperation. American Behavioral Scientist 40.P 645-656.Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/247751459_Civic_Engagement_Social_Capital_and_Economic_Cooperation.
ความเห็น (1)
<a href=https://lawcolloquy.com/>criminal law</a><a href=https://lawcolloquy.com/>law journal</a><a href=https://lawcolloquy.com/>legal blogs</a><a href=https://lawcolloquy.com/>legal news</a><a href=https://lawcolloquy.com/>law case studies</a><a href=https://lawcolloquy.com/>law notes</a><a href=https://lawcolloquy.com/>law videos</a>