คุณยายนักสร้าง...ความสุข

สวัสดีค่ะ วันนี้จะมาบันทึกเกี่ยวกับผู้สูงอายุในการประกอบกิจวัตรประจำวัน ในรายวิชากิจกรรมบำบัดสำหรับผู้สูงอายุ(331)

เมื่อกล่าวถึงผู้สูงอายุ แน่นอนว่าคงคิดได้ไม่ไกลจากตัวเรา นั่นคือคุณปู่ คุณย่า คุณตา คุณยายของเรานั่นเองค่ะ ปัจจุบันนี้ประชากรผู้สูงอายุมีจำนวนมากขึ้นทั้งในกรุงเทพมหานครและต่างจังหวัด ส่วนมากเราจะเห็นผู้สูงอายุเลี้ยงหลาน เข้าวัด ทำกิจกรรมต่างๆอย่างมีความสุข แต่ก็มีผู้สูงอายุส่วนหนึ่งที่ชีวิตบั้นปลายไม่ได้มีความสุขสมหวังอย่างที่คิดไว้ และบางรายมีสร้างความสุขขึ้นมาเอง โดยไม่ต้องอาศัยเงินเลย

บ้านชานเมืองหลังเล็กที่ถูกล้อมรอบไปด้วยต้นไม้สีเขียว บ่อน้ำเล็กๆ ให้บรรยากาศร่มรื่น และเต็มไปด้วยเสียงสุนัขกว่า 17 ตัว ของคุณยายสมทรง ผู้เป็นเจ้าของสุนัขเหล่านี้ทั้งหมด ทุกเช้าดิฉันจะเห็นคุณยายพาสุนัขออกไปเดินเล่น สำหรับสุนัขบางตัวที่สุขภาพร่างกายไม่แข็งแรงจะอาศัยอยู่ในบ้านจึงให้สามีเป็นผู้รับผิดชอบแทน คุณยายกล่าวว่าในสมัยก่อนเลี้ยงสุนัขเป็นจำนวน 30 ตัว ตอนนี้เริ่มลดลงจนเหลือเพียง 17 ตัวเท่านั้น

คุณยายสมทรง อายุ 73 ปี จังหวัดนครปฐม ภาคกลาง มีบุตรธิดา 2 คน หลานชาย 2 คน อาชีพเดิมเป็นพยาบาล อาศัยอยู่ภายในบ้าน 2 ชั้น ห้องนอนคุณยายอยู่ชั้น 2 ปัจจุบันคุณยายสามารถประกอบกิจวัตรประจำวันได้ด้วยตนเอง ไม่ต้องมีผู้ดูแล มีการใช้ไม้เท้า(Cane) เพื่อเพิ่มความมั่นคงในการเดิน คุณยายเล่าว่าในสมัยก่อน ประมาณ 10 ปีที่แล้ว เคยตกจากที่สูง 2 ครั้ง (จากต้นมะพร้าวและยอ) ทำให้ไหล่ด้านขวาหลุด เมื่อทดสอบโดยการยกแขนขึ้น คุณยายสามารถยกแขนด้านขวาได้ 170 องศา ด้านซ้าย 180 องศา ซึ่งคุณยายกล่าวว่าไม่ส่งผลกระทบต่อการใช้แขนในการประกอบกิจกรรม เมื่อให้แหงนคอไปด้านหลังได้ 5 องศา คุณยายมีอาการปวด คุณยายสามารถอุ้มสุนัข น้ำหนัก 5 กิโลกรัมได้ แสดงว่ามีกำลัง(Strength)ของกล้ามเนื้อปกติ เมื่อให้คุณยายใช้มือทั้ง 2 ข้างออกแรงบีบลูกบอลขนาดเล็ก สามารถทำได้ มือข้างที่ถนัดมีกำลังมากกว่ามือข้างที่ไม่ถนัดเล็กน้อย นับว่ากล้ามเนื้อมือของคุณยายยังมีกำลังมากเลยทีเดียว แต่ถึงอย่างไรก็ตามอวัยวะบางอย่างก็เสื่อมลงไปตามวัย คุณยายมีอาการปวดข้อสะโพก ข้อเข่าเสื่อม กระดูกคอเสื่อม และความดันโลหิตสูง ทำให้ต้องรับประทานทานยาต่อเนื่องและแพทย์ประจำตัวแนะนำท่าทางในการบริหารกายให้คุณยายทำก่อนนอนเป็นประจำทุกคืน

เมื่อกล่าวถึงกิจกรรมยามว่าง แน่นอนเป็นกิจกรรมที่เกี่ยวกับสุนัข คุณยายกล่าวว่าเมื่อมีเวลาว่างจะมาทำกิจกรรมร่วมกับสุนัข เช่น อาบน้ำ ตัดขน ให้อาหารว่าง และนำอาหารไปให้สุนัขจรจัดบริเวณใกล้เคียงอีกด้วย นอกจากนั้นการอ่านหนังสือเกี่ยวกับต้นไม้ก็เป็นอีกหนึ่งกิจกรรมยามว่างที่คุณยายชอบ ดังนั้นบริเวณรอบบ้านของคุณยายจึงมีต้นไม้ร่มรื่นนานาพรรณ เช่น ต้นมะม่วง ลีลาวดี ปาล์ม น้ำเต้า มะพร้าว ดอกเข็ม มะลิ เป็นต้น ในช่วงเย็นคุณยายจะออกมารดน้ำต้นไม้ บางวันก็ตัด ตกแต่งกิ่งไม้ และบำรุงต้นไม้ด้วยปุ๋ยดิฉันเห็นสีหน้า ท่าทางของคุณยายเมื่ออยู่กับสุนัขและต้นไม้ดูมีความสุขยิ่งนัก คุณยายมีความใจเย็น ครั้งหนึ่งสุนัขของคุณยายหลุดออกมาจากกรง 1 ตัว คุณยายใช้วิธีการเรียกแต่ไม่สำเร็จ จึงใช้ของโปรดของสุนัขตัวนั้นคือกล้วย สุนัขรีบวิ่งเข้ามาหากล้วยทันที คุณยายจึงพามันเข้ากรงได้สำเร็จโดยไม่ต้องออกแรงอุ้มเลย ดิฉันเห็นคุณยายไม่มีความกังวล ไม่มีอารมณ์ฉุนเฉียว คุณยายค่อยๆใช้ความคิดเพื่อจะจัดการกับเจ้าสุนัขตัวแสบ เรียกว่ามีการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้อย่างดี

ดิฉันได้ยินคุณยายกล่าวว่ามีอาการปวดตามกระดูกต่างๆจึงใช้แบบประเมินคุณภาพการนอนหลับ ในระยะเวลา 1 เดือนที่ผ่านมา จากผลการประเมินพบว่าคุณยายสามารถนอนหลับได้เป็นปกติ ไม่มีอาการปวดขณะนอนหลับ ไม่มีการฝันร้าย ตื่นกลางดึก และไม่ต้องใช้ยานอนหลับ จากนั้นจึงทดสอบด้วยแบบทดสอบ TMSE เพื่อทดสอบการทำงานของสมองด้านความรู้ความเข้าใจในผู้สูงอายุไทย จากผลการทดสอบพบว่าคุณยายได้คะแนน 22 จาก 30 คะแนน ซึ่งมีปัจจัยเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อม ในด้านCalculation คุณยายสามารถตอบได้ถูก แต่ต้องใช้เวลาในการคำนวณ ด้าน Orientation จำวัน,วันที่,และบุคคลไม่ได้จากนั้นให้คุณยายแสดงวิธีการหยิบจับสิ่งของ เริ่มจากกุญแจ เหรียญบาท กระดาษ เข็มเย็บผ้า คุณยายมีวิธีการหยิบจับที่ถูกต้องเหมาะสม แล้วจึงให้คุณยายคลำหาสิ่งของในถุงผ้าโดยเป็นของที่ใช้ในชีวิตประจำวัน คุณยายสามารถคลำได้ถูก เมื่อสอบถามถึงกิจวัตรประจำวัน(ADL และ IADL) คุณยายสามารถทำได้ด้วยตนเองทั้งหมด(Independent)อย่างถูกขั้นตอน มีการใช้แผ่นกันลื่นเพื่อเพิ่มความปลอดภัยภายในห้องน้ำ

จากการสัมภาษณ์และประเมินคุณยาย พบว่าคุณยายมี อาการกลัวการหกล้ม(Fear of falling) ซึ่งส่งผลต่อการสูญเสียความมั่นใจในการเดิน มีปัจจัยเสี่ยงต่อการหกล้มอีกและพบว่าบกพร่องด้าน Orientationไม่สามารถระบุวัน,วันที่และบุคคลได้ โดยตั้งเป้าประสงค์ระยะสั้น คือ คุณยายสามารถตระหนักรู้และป้องกันตนเองเพื่อไม่ให้เกิดการหกล้มอีก บทบาทของนักกิจกรรมบำบัดจะแนะนำให้คุณยายปรับสภาพบ้าน(Home modification) โดยการเพิ่มราวจับภายในห้องน้ำและบันได ย้ายห้องนอนคุณยายมาไว้ชั้นล่าง แนะนำการเดินโดยใช้ไม้เท้าอย่างถูกต้อง สวมรองเท้าที่มีดอกยางและหุ้มข้อเพื่อเพิ่มความมั่นคงของข้อต่อ ส้นไม่สูงจนเกินไป เพื่อลดปัจจัยเสี่ยงต่อการล้ม การให้ความรู้แก่ญาติ(Psychoeducation) เมื่อเกิดสถานการณ์ฉุกเฉินแล้วคุณยายอยู่บ้านเพียงลำพัง โดยเสนออุปกรณ์ที่จะช่วยให้คุณยายสามารถจัดการกับสถานการณ์นั้นได้ เช่น กระดิ่ง โทรศัพท์เพื่อติดต่อญาติที่อยู่ในระดับที่เอื้อมถึงได้ ด้านทักษะการรับรู้วัน ส่งเสริมการดูปฏิทินแล้วให้บอกวันสำคัญ กิจกรรมทายชื่อคนในครอบครัวจากรูปภาพและรูปศิลปินในอดีต เป็นต้น

เมื่อถามถึงความสุขของคุณยายในปัจจุบันคือ สามารถดูแลตนเองให้อยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้อย่างมีความสุข และเห็นความสำเร็จของลูกคือการมีครอบครัวที่อบอุ่น จากแววตาเมื่อคุณยายกล่าวถึงความสุขของตนเอง ทำให้ดิฉันเห็นและรับรู้ได้ว่าคุณยายสามารถสร้างความสุขให้กับตนเองได้อย่างแท้จริงและไม่ลืมที่จะส่งความสุขนั้นไปให้คนที่รัก ครอบครัวและผู้อื่น เปรียบเหมือนเป้าประสงค์ระยะยาวทางกิจกรรมบำบัดคือ ให้คุณยายสามารถประกอบกิจวัตรประจำวันในการดำเนินชีวิตได้อย่างมีความสุขตามศักยภาพของตนเอง

ตัวเราเองในฐานะคนรุ่นใหม่ที่ยังมีความสามารถและร่างกายยังไม่เสื่อมสมรรถภาพ เราควรสร้างความสุขให้ตนเอง หากิจกรรมยามว่างทำ ช่วยผ่อนคลายความเครียด คิดในแง่บวกบ้าง เมื่อท้ออย่าเพิ่งถอย ชีวิตในสังคมเมืองมีการแข่งขันและความกดดันอย่างมาก ดังนั้นเราอย่าลืมสร้างความสุขด้วยตนเองเหมือนคุณยายนักสร้างท่านนี้ กันนะคะ