ทัวร์สยาม 4001 สะท้อนภาพของประเทศไทยในอนาคต1

โดย ปัฐมานันท์ แสงพลอยเจริญ

           ประเทศไทย...ดินแดนแห่งความงดงามด้วยวัฒนธรรมประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์และแสดงถึงภูมิปัญญาที่สั่งสมมานานนับพันปี ดินแดนแห่งธรรมชาติที่สร้างความชุ่มกายเย็นใจให้แก่ผู้ที่ได้สัมผัส ดินแดนที่ได้รับการขนานนามว่า “ครัวของโลก” เพราะมีผักและผลไม้ที่ทยอยออกผลในทุกฤดูกาล ดินแดนที่มีแหล่งท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ที่สร้างความตื่นตะลึงให้กับชาวต่างชาติมานับครั้งไม่ถ้วน ด้วยความงดงามและความอุดมสมบูรณ์ดังกล่าวทำให้ประเทศไทยกลายเป็นประเทศเพื่อการท่องเที่ยวในอันดับต้นๆ ของภูมิภาคเอเชีย ดังนั้นบรรดานักท่องเที่ยวจากทั่วทุกมุมโลกต่างให้ความสนใจประเทศไทยเป็นอย่างมาก ซึ่งในแต่ละปีประเทศไทยมีนักท่องเที่ยวมาเยือนนับแสนคน ทำให้เกิดรายได้จากการท่องเที่ยวเป็นจำนวนมหาศาลซึ่งส่งผลดีต่อเศรษฐกิจของประเทศไทย

          อย่างไรก็ตามแม้ว่าประเทศไทยจะรุ่งเรืองไปด้วยวัฒนธรรมที่งดงามและอุดมสมบูรณ์ด้วยธรรมชาติซึ่งส่งผลดีต่อการท่องเที่ยวของประเทศ แต่คนไทยในปัจจุบันกลับไม่เห็นคุณค่าของสิ่งที่เป็นเอกลักษณ์ไทย และหลงชื่นชมกับวัฒนธรรมของต่างชาติจนลืมรากเหง้าวัฒนธรรมของตน นอกจากนี้คนไทยบางกลุ่มยังทำลายทรัพยากรธรรมชาติให้หมดลงไปเรื่อย ๆ ด้วยการตัดไม้ทำลายป่า และสร้างมลภาวะให้เพิ่มมากขึ้น

          จากสภาวการณ์ดังกล่าวทำให้น่าเป็นห่วงว่าประเทศไทยในอนาคตจะเป็นอย่างไร ลูกหลานไทยของเราในอนาคตจะรู้จักวัฒนธรรมดั้งเดิมของไทยหรือไม่ สภาพความเป็นอยู่ของคนไทยในอนาคตจะยังคงเหมือนในปัจจุบัน หรือไม่สามารถอาศัยอยู่ได้อีกเพราะธรรมชาติถูกทำลายจนหมดสิ้น สิ่งเหล่านี้จึงเป็นสิ่งที่คนไทยในปัจจุบันควรตระหนักถึง เพราะการกระทำของเราทุกอย่างย่อมส่งผลต่อนาคต ดังนั้นอนาคตของประเทศไทยจะเป็นเช่นไรก็ขึ้นอยู่กับเราที่เป็นผู้กำหนด

          ด้วยเหตุนี้วินทร์ เลียววารินทร์ นักเขียนซีไรต์สองสมัยจึงเสนอภาพของประเทศไทยในอีกสองพันปีข้างหน้าว่าจะเป็นเช่นไร หากคนไทยยังคงชื่นชมวัฒนธรรมต่างชาติและทำลายทรัพยากรธรรมชาติให้หมดลงไปเรื่อย ๆ โดยกล่าวไว้ในเรื่องสั้นเชิงวิทยาศาสตร์ที่ชื่อว่า “ทัวร์สยาม 4001” ซึ่งอยู่ในหนังสือรวมเรื่องสั้นเชิงวิทยาศาสตร์ “เดือนช่วงดวงเด่นฟ้า ดาดาว” ที่กล่าวถึงชายหนุ่มผู้หนึ่งที่กำลังค้นหาข้อมูลการท่องเที่ยวผ่านทางเครื่องสมองกลโทรคมนาคมของเขา และเขาก็พบคู่มือการท่องเที่ยวของประเทศไทย ในปี 4001 โดยแนะนำการท่องเที่ยวในจังหวัดต่าง ๆ เป็นเวลา 14 วันตั้งแต่จังหวัดบุรีรัมย์ ทะเลทรายห้วยขาแข้ง ลำปาง เชียงใหม่ เชียงราย กรุงเทพฯ นนทบุรี เกาะสมุย ตรัง ภูเก็ต พังงา หาดใหญ่ สงขลา และหัวหิน นับว่าวินทร์ได้ใช้กลวิธีการเขียนเรื่องสั้นที่แปลกออกไปจากเดิมคือ การบรรยายภาพของประเทศไทยในอนาคตผ่านทางคู่มือท่องเที่ยว 14 วันในประเทศไทยที่จะเล่าความเป็นไปที่เกิดขึ้นในอนาคต จากสถานที่ท่องเที่ยวและจังหวัดต่าง ๆ ที่คู่มือท่องเที่ยวได้กล่าวถึง

           เนื้อหาที่วินทร์นำมาเสนอนั้นมีลักษณะเสียดสีการกระทำของคนปัจจุบันว่าทำให้ลูกหลานในอนาคตไม่รู้จักวัฒนธรรมดั้งเดิมของไทย และคิดว่าวัฒนธรรมต่างชาตินั้นคือวัฒนธรรมไทยแท้ ความเป็นอยู่ของลูกหลานไทยในอนาคตก็ค่อนข้างลำบาก ด้วยสภาพอากาศที่แปรปรวน เช่นร้อนจัดหรือหนาวจัด และสภาพภูมิประเทศที่ไม่เหมาะสมต่อการดำรงชีวิตเพราะพื้นที่บางส่วนของประเทศได้จมหายไปจากภาวะที่โลกร้อนจัดจนน้ำท่วมโลก และบางแห่งก็กลายเป็นทะเลทรายไม่เหมาะที่จะอยู่อาศัย ทำให้ผู้ที่ได้อ่านเรื่องสั้นนี้ต้องย้อนกลับมาถามตนเองว่าเราเป็นส่วนหนึ่งของการทำลายอนาคตของลูกหลานไทยหรือไม่ และจะทำอย่างไรเพื่อไม่ให้เกิดเหตุการณ์ดังเช่นที่วินทร์ได้กล่าวไว้

           เรื่องสั้นนี้เริ่มต้นเรื่องด้วยการกล่าวถึงตัวละครหนึ่งในเรื่องคือ “ผม” ที่ต้องการแสวงหาสถานที่ท่องเที่ยว โดยเขาได้ค้นพบข้อมูลการท่องเที่ยวของประเทศไทยผ่านทางเครื่องสมองกลโทรคมนาคมที่อยู่ในห้องนอนของเขา โดยข้อมูลที่ได้จากองค์การท่องเที่ยวโลกได้กล่าวถึงประเทศไทยในอีกสองพันปีข้างหน้าไว้ ดังนี้

ประเทศไทย
พื้นที่ : 395,074 ตารางกิโลเมตร (พื้นที่ 23% ของประเทศไทยหายไปเพราะน้ำ
ทะเลเซาะช่วงปฏิกิริยาเรือนกระจกและน้ำท่วมโลกค.ศ. 2150 – 3230)
ภูมิประเทศ : เป็นประเทศเล็ก แต่มีภูมิประเทศแทบทุกชนิดปะปนกันอย่างไม่น่าเชื่อ
ทั้งภูเขา ที่ราบ แม่น้ำ ทะเล ฯลฯ
สภาพอากาศ : มีหลายแบบ ตั้งแต่หนาว อบอุ่น ไปจนถึงที่ร้อนที่สุด
ภาค ตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภาคที่มีอากาศสบายที่สุด
เมืองหลวง : บุรีรัมย์
ภาษา : ญี่ปุ่น อังกฤษ ไทย
อาชีพพลเมือง : 90% เป็นอุตสาหกรรม เช่น การผลิตอากาศ การผลิตสี สารเคมี ฯลฯ
อีก 10% เป็นอุตสาหกรรม เช่น การผลิตผลไม้รสน้ำอัดลม
สินค้าออก : ไม้เทียม ออกซิเจนกระป๋อง หน้ากากกันมลพิษ สี สารเคมี
และพระเครื่อง
สินค้าเข้า : รถยนต์ลอยฟ้า ผลิตภัณฑ์เกษตรทั้งหลาย เช่น ข้าวสาลี ข้าวโอ๊ต
แฮม เบคอน
การคมนาคม : สะดวกด้วยหลายวิธี ประเทศนี้มีรถยนต์และเครื่องบินส่วนตัวมากที่สุดใน
โลก แต่เนื่องจากมีแสงอาทิตย์เหลือเฟือ รถยนต์ รถไฟฟ้าและเรือส่วนใหญ่จึงใช้ พลังแสงอาทิตย์ นอกจากนี้ยังมีรถตุ๊กตุ๊กพลังปรมาณู สืบต่อเอกลักษณ์ดั้งเดิมของชาติ
การท่องเที่ยว : เนื่องจากการคมนาคมที่สะดวกมากในยุคนี้ นักท่องเที่ยวที่สนใจสามารถ
เดินทางทั่วประเทศเสร็จในสองสัปดาห์
สิ่งที่ต้องนำไปด้วย : เสื้อผ้าหนาและบาง ยาแก้ภูมิแพ้ ส่วนออกซิเจนกระป๋องและหน้ากาก
ป้องกันมลพิษไม่ต้องนำไปด้วย เนื่องจากหาซื้อได้ง่ายและมีราคาถูกมาก

            จากบทเริ่มเรื่องก็เป็นการปูพื้นทำให้ผู้อ่านทราบว่าสภาพของประเทศไทยในอนาคตแตกต่างจากปัจจุบันไปมาก ทั้งสภาพพื้นที่ ภูมิอากาศ ภาษา อาชีพ ฯลฯ และวินทร์ก็ได้นำบทแนะนำนี้เป็นแกนหลักของการอธิบายประเทศไทยในวันต่อไป ๆ ของการเดินทาง นับว่าวินทร์ใช้กลวิธีของการเปิดเรื่องอย่างชาญฉลาดและเป็นการเชื่อมโยงระหว่างบทนำเรื่องและเนื้อหาภายในเรื่องได้อย่างกลมกลืนที่สุด

            เมื่อได้อ่านบทนำเรื่องแล้วจะพบว่าสิ่งที่แตกต่างจากปัจจุบันนั้นมีหลายประการ ซึ่งสามารถจำแนกได้เป็นความเปลี่ยนแปลงทางด้านวัฒนธรรม สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และเทคโนโลยีได้ดังนี้

ความเปลี่ยนแปลงทางด้านวัฒนธรรม : อีกหนึ่งบทพิสูจน์ของกาลเวลาที่เปลี่ยนไป

            ในเรื่องสั้น ทัวร์สยาม 4001 นี้วินทร์ได้กล่าวถึงความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับวัฒนธรรมไทยหลายประการ โดยส่วนใหญ่จะเกี่ยวข้องกับการที่ไทยรับเอาวัฒนธรรมต่างชาติมาใช้จนวัฒนธรรมดั้งเดิมเลือนหายไป จนลูกหลานในอนาคตไม่รู้จักวัฒนธรรมที่แท้จริงและคิดว่าวัฒนธรรมของต่างชาติคือวัฒนธรรมดั้งเดิมของไทยเรา สิ่งที่แตกต่างไปจากปัจจุบันมีให้เห็นตั้งแต่ วัฒนธรรมด้านอาหาร ภาษา ประเพณี ความเป็นอยู่ สถานที่-ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ที่ถูกลืม โดยมีรายละเอียดดังนี้

การเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมอาหารไทย

            วินทร์ได้กล่าวถึงการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรมอาหารไว้อย่างชัดเจนว่า หากคนไทยยังนิยมบริโภคอาหารของชาวต่างชาติต่อไป คนไทยในอนาคตคงมีอาหารประเภทขนมปัง แฮมเบอร์เกอร์ ข้าวบาลีย์ หรืออาหารญี่ปุ่นเป็นอาหารหลัก และคงไม่รู้จักข้าวเจ้าอย่างแน่นอน ดังที่วินทร์กล่าวไว้ดังนี้

            เราขอแนะนำอาหารพื้นเมืองที่คงอยู่มานานกว่าพันปีคือ แฮมเบอร์เกอร์ร้องไห้ แฮมเบอร์เกอร์น้ำตก ต้มยำเบอร์เกอร์ เบอร์เกอร์ย่างส้มตำ ฯลฯ อาหารระดับห้าดาวที่เราแนะนำเป็นพิเศษคือ แฮมเบอร์เกอร์น้ำตก

...อาหารเย็นขอแนะนำอาหารพื้นเมืองของลำปาง คือเท็มปุระ และคัทสุดอน

...ทานอาหารเช้าในเรือ ขอแนะนำซีเรียลรสส้มตำ

...รับอรุณอาหารเช้าแบบไทย ๆ คือ ยากิโซบะ

...ค่ำเชิญรับประทานขันโตก อาหารเลิศของชาวทะเลทรายเชียงใหม่ได้แก่ ข้าวบาลีย์นึ่ง วิธีหุงข้าวบาลีย์ที่นี่น่าสนใจมาก ทำให้สุกโดยใช้ใบตองห่อฝังในทะเลทรายจนสุก แฮมที่ทำมาจากเนื้อกิ้งก่าทะเลทราย อาหารที่มีชื่อที่นี่คือ กิ้งก่าทะเลทรายสามรส

ตอนเย็นนั่งรถลอยฟ้าต่อไปถึงชายแดนพม่า กินไก่ทอดเคนตั๊กกี้ที่ภัตตาคารกลางโอเอซิส

...ควรไปตอนบ่ายและทานอาหารเย็นที่นั่น อาหารที่ขึ้นชื่อคือ ข้าวหลามบาลีย์ใส่เนย อร่อยมากแม้กับชาวตะวันตกที่คุ้นเคยข้าวเจ้าอย่างเรา

...อาหารเย็นขอแนะนำแฮมเบอร์เกอร์ปักษ์ใต้ กินกับซอสน้ำบูดู

              จากตัวอย่างทำให้เราทราบว่าวัฒนธรรมด้านอาหารเปลี่ยนแปลงไปมาก ส่วนใหญ่จะเป็นอาหารที่เลียนแบบชาวตะวันตกและญี่ปุ่น อาหารที่ยังคงความเป็นไทยดั้งเดิมนั้นไม่มีเลย และที่น่าสังเกตคือการรับเอาวัฒนธรรมอาหารของต่างชาติมาใช้นั้นบางครั้งก็มีการประยุกต์ให้เข้ากับวัฒนธรรมประจำภาค เช่นภาคอีสานก็มี เบอร์เกอร์น้ำตก หรือภาคใต้ก็มีแฮมเบอร์เกอร์ปักษ์ใต้ และวินทร์ได้เสียดสีเรื่องการรับประทานข้าวเจ้าที่กล่าวว่า “อร่อยมากแม้กับชาวตะวันตกที่คุ้นเคยข้าวเจ้าอย่างเรา” สะท้อนให้เห็นว่าต่อไปชาวต่างชาติอาจจะนิยมข้าวเจ้าของไทยเพราะมีคุณค่าทางสารอาหารดีกว่า ผิดกับคนไทยที่ยังคงหลงใหลกับอาหารต่างชาติ โดยไม่รู้ว่าอาหารต่างชาตินั้นมีคุณค่าทางอาหารน้อยกว่าของไทยมากมายนัก

การเปลี่ยนแปลงประเพณีที่สำคัญ

                 นอกเหนือจากวัฒนธรรมด้านอาหารแล้ว ประเพณีของไทยสำคัญ ๆ ของไทยก็เปลี่ยนแปลงไปมากเช่นกัน ในอดีตคนไทยยึดถือประเพณีที่เกี่ยวข้องกับวันสำคัญทางพุทธศาสนาและสิ่งที่สืบทอดมาตั้งแต่ครั้งบรรพบุรุษ แต่ต่อไปประเพณีเหล่านี้จะไม่มีหลงเหลือให้เห็นอีกต่อไปแล้ว เพราะคนไทยในอนาคตจะสนใจกับประเพณีที่มีรากฐานมาจากวัฒนธรรมต่างชาติมากกว่า เช่น งานเฉลิมฉลองคริสต์มาส งานฮัลโลวีน งานวาเลนไทน์ ดังที่วินทร์ได้กล่าวไว้ ดังนี้

                ถ้าท่านมาเยือนเมืองหลวงแห่งนี้ในเดือนธันวาคม จะพบงานเฉลิมฉลองคริสต์มาสที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก งานฉลองคริสต์มาสเป็นประเพณีพื้นเมืองของไทยมานานกว่ายี่สิบศตวรรษมาแล้ว มีการแห่แหนรูปปั้นซานตาคลอสที่ใหญ่ที่สุด การประกวดธิดาคริสต์มาส และการจัดแสงสีทั่วเมือง

แวะค้างคืนที่ลำปาง เมืองที่มีประเพณีน่าสนใจหลาย ๆ อย่าง งานวัฒนธรรมท้องถิ่นประจำปีที่ขึ้นชื่อในจังหวัดนี้ได้แก่ งานฮัลโลวีน มีการประกวดธิดาฮัลโลวีนทุกปี มีขบวนแห่ที่ตกแต่งธงทิวอย่างสวยงาม กลางคืนมีงานวัด ลำตัดหุ่นยนต์

ในเดือนกุมภาพันธ์ ภูเก็ตมีงานฉลองวาเลนไทน์ที่ใหญ่ที่สุด มีการกินและแจกอาหารอย่างไม่อั้น สัตว์เลี้ยงกว่าหนึ่งล้านตัวจะถูกฆ่าในงานเทศกาลนี้เพื่อสังเวยแด่เทพแห่งความรัก ทุกปีจะมีคู่บ่าวสาวมาใช้ชีวิตวิวาห์ที่นี่หลายร้อยคู่

           จากตัวอย่างดังกล่าวทำให้เราเห็นว่าประเพณีไทยแท้จริง ๆ นั้นสูญหายไปหมดแล้ว เพราะคนไทยในยุคปัจจุบันไม่รักษาเอาไว้ ต่อไป ลูกหลานก็จะไม่รู้จักว่าประเพณีไทยที่แท้จริงคืออะไร และอาจคิดได้ว่าประเพณีของไทย คือ การเฉลิมฉลองตามแบบต่างชาติ และยังมีความเชื่อที่ผิด ๆ คือ การฆ่าสัตว์เลี้ยงเพื่อบูชายัญเทพแห่งความรัก สิ่งเหล่านี้ค่อนข้างแตกต่างจากวัฒนธรรมของคนไทยที่มีจิตเมตตาอย่างสิ้นเชิง ดังนั้นการที่วินทร์เสียดสีประเพณีของไทยให้กลายเป็นแบบต่างชาติไปหมดก็เพื่อกระตุ้นจิตสำนึกของคนไทยในปัจจุบันให้อนุรักษ์ประเพณีที่ดีงามเอาไว้มิให้สูญหายไป