เยี่ยมผู้สูงอายุ เมืองนาคานคร ... หนองคาย (3) @ รพ.สต.คอกช้าง

เขาเล่าว่า ที่สระใคร งานทันตฯ เป็นผลงานที่ประจักษ์เด่นชัด มีความร่วมมือกัน ทั้ง อสม. ในพื้นที่ และ รพ.สต. ... อย่างไรนั้น ลองมาดูกันนะคะ

สระใคร แยกตัวออกมาจาก อ.เมือง เป็นกิ่งมาหลายปี ออกมาเมื่อ 2549 มีคำขวัญ “สระใครเมืองน่าอยู่ ประตูสู่หนองคาย ไหว้พระศรีอารย์ ข้าวหอมมะลิชั้นดี หลวงพ่อผู้ใหญ่ ลือเลื่องในคุณธรรม” 

ภาคประชาชน มีความพร้อมเพรียง มีความสามัคคี

สระใคร ห่างอำเภอเมืองประมาณ 25 กม. มี 3 ตำบล 41 หมู่บ้าน ประชากร 26,000 คน มี รพ.สต. 3 แห่ง คือ สระใคร คอกช้าง และบ้านป่า มีทันตาภิบาล 1 แห่ง ที่คอกช้าง นอกนั้น อาศัยกองทุนทันตกรรม เพื่อการหมุนเวียนดูแลให้ครอบคลุม

ทีมงานของสระใคร จะมี หมออ้อ (ทพญ.ธิรัมภา) ปรมาจารย์การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ผอ.รพ.สต. (คุณใหญ่) คุณกมลมาลย์ (ทันตาฯ) คุณพิชัย (นักการแพทย์แผนไทย) คุณชุติกานต์ (พยาบาลวิชาชีพ) คุณลำดวน (นวก.สส.ชำนาญการ) และลูกจ้างทั้งหลาย รวมทั้งผู้สูงอายุ คุณประยูร ประธานชมรม ตาป้อม ผู้สูงอายุ 80 ปียังแจ๋ว ที่เป็นผลงานการได้รับการใส่ฟันเทียม 

ตำบลคอกช้าง มีทั้งหมด 13 หมู่บ้าน เจ้าหน้าที่ 6 คน ลูกจ้าง 2 คน ลูกจ้างคนที่สาม กองทุนฯ จ้างให้เป็น ผู้ช่วยทันตฯ มีประชากร 6,000 up คอกช้างมีประชาชนน้อยกว่าเพื่อน แต่ รพ.สต. เป็นขนาดกลาง แต่ตัวอาคารใหญ่กว่าเพื่อน ผอ.ชื่อ “ใหญ่” มีโรงเรียน 4 แห่ง (ขยายโอกาส 3 อบต. 1)

อสม. มี 125 คน ที่คอกช้างมีการประชุม อสม. ทุกเดือน แต่ก่อนประชุมเดือนละ 2 ครั้ง ครั้งแรกจะเป็น การรับเงินค่าป่วยการ ให้ความรู้ หมุนเวียนกัน ไม่ว่า งานทันตฯ ส่งเสริมสุขภาพ ผู้สูงอายุ ออกกำลังกาย แม่และเด็ก เจ้าหน้าที่จะเปลี่ยนกันมาให้ความรู้ ตอนที่มาส่งรายงาน ประมาณวันที่ 20 จะได้รับความรู้ไปด้วย อสม. 1 คน ดูแลประชาชนประมาณ 15 หลังคา (ไม่เกิน 20) เจ้าหน้าที่คนละไม่เกินเกณฑ์ บางคนได้ 1,100 บางคนได้ 900 กว่า บางคนได้ประมาณเกือบ 1,200 เพราะ แบ่งตามพื้นที่ดูแลของแต่ละหมู่บ้าน ไม่ได้หารให้ลงตัว 

ที่นี่มี รร. อสม. ซึ่งจะให้กระเป๋าคู่มือ อสม. ในกระเป๋า จะมี คู่มือ 1 ชุด สายวัดรอบเอว ปรอท ปากกา เพื่อให้ อสม. ใช้ เวลาไปเยี่ยมผู้สูงอายุ หรือชาวบ้าน

"ที่ตำบลคอกช้าง มีดีตรงที่ เวลาเราทำกิจกรรมชุมชน จะได้รับความร่วมมือจาก ผู้นำชุมชนเป็นอย่างดี"

น้องกมลวรรณ นำเสนอข้อมูลงานทันตฯ ว่า ...

ตั้งแต่ปี 2552 คอกช้างได้รับมอบหมายให้เป็นพื้นที่นำร่อง ในการจัดกิจกรรมให้ผู้สูงอายุ เพื่อคัดกรองตามชุดสิทธิประโยชน์ทางทันตกรรม และเพื่อให้ผู้สูงอายุได้ใส่ฟันเทียม มีกิจกรรมดำเนินการ คือ

• ส่วนมากเป็นการออกตรวจ ใครมีปัญหาเรื่องอะไร ก็จะได้รับการรักษาในเรื่องนั้น ถ้าใคร ต้องการใส่ฟันเทียม ก็จะได้รับการใส่ฟัน
• การให้ความรู้ผู้สูงอายุ ร่วมกับการแปรงฟัน โดยการย้อมสีแล้วแปรงฟัน ใครแปรงฟันสะอาดจะมีรางวัลให้ ผู้สูงอายุจะเรียนรู้กันในวันนั้น และฝึกปฏิบัติแปรงฟันไปด้วย
• การตรวจสุขภาพพื้นฐาน และตรวจสุขภาพช่องปาก ใครมีปัญหา จะมีการส่งต่อ
• การสอนในชุมชน เรื่องการแปรงฟัน โดย ผู้สูงอายุ จะมีเด็กมาด้วย ก็จะมีการแปรงฟันด้วยกัน

วันนี้ มีผู้สูงอายุตัวแทนฟันดี และการใส่ฟันเทียม ที่มาให้ข้อคิดเห็นไว้ว่า คือ

พ่อประยูร ... การดูแลฟันตั้งแต่เกิด ช่วงเป็นเด็ก แปรงฟันธรรมดา เช้า เย็น ไม่ได้สนใจยาสีฟัน พอโตมา ใช้ยาสีฟันป้องกันกลิ่นปาก ป้องกันฟันผุ แปรงเช้าเย็นทุกวัน รู้สึกว่า ไปพูดกับใครแล้วมั่นใจ เพราะทำให้ปากเรา สะอาด ... วิธีรักษาฟันแบบนี้ ทำให้ฟันแข็งแรง

พ่อตาป้อง ... ใส่ฟันเทียม กินข้าวได้สบาย แปรงทำความสะอาดฟันเทียมบ่อยๆ เวลานอนก็ถอดแช่น้ำ ทำให้สะอาด ไม่มีกลิ่นเหม็น

ธรรมชาติของผู้สูงอายุที่คอกช้าง

• โดยปกติ ผู้สูงอายุจะเจอกันอยู่แล้ว ที่วัด จะมีการคุยกัน เราก็จะมี ยาสีฟัน แปรงสีฟัน แจกให้ เขาก็จะมีการจัดกิจกรรม นัดออกกำลังกาย มารวมตัวกันในงานบุญ วันพระ
• ผู้สูงอายุที่มีนี่ มีฟันดีเยอะ ส่วนมากจะนัดมาขูดหินปูน
• ผู้สูงอายุที่คอกช้างมีประมาณ 400 คน เวลาไปตรวจ ได้ประมาณ 100 คน จะทยอยตรวจ พบเป็นโรค มีโรคประจำตัว มีผู้สูงอายุติดเตียง 1 คน
• ผู้สูงอายุส่วนใหญ่เคี้ยวหมาก แต่ก็ยังมีฟันอยู่
• ผู้สูงอายุที่บ้าน จะมี อสม. ไปดูแล เยี่ยมทุกเดือน ในกิจกรรม จะมีแบบฟอร์มการเยี่ยม เราเยี่ยมเกิน 400 คน มากกว่า ที่ อบต. กำหนด ผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปี จะได้รับการดูแลเลย
• ผู้สูงอายุที่ได้รับการเยี่ยม จะมีการดูแลสุขภาพช่องปากด้วย โดย ดูแลตั้งแต่ น้ำหนัก ส่วนสูง รอบเอว สะโพก ความดัน มะเร็งเต้านม จะอยู่ในแผนของผู้ป่วยเรื้อรังที่เป็นเบาหวาน หรือความดัน และดูฟันด้วย

แนวคิดเรื่องการดูแลผู้สูงอายุของคอกช้าง คือ "อยากให้ที่นี่เป็นศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ อาจไม่ใช่ผู้สูงอายุทั้งหมด เริ่มที่ไม่กี่คน โดย จะไปรับผู้สูงอายุมาอยู่ด้วย เลี้ยงข้าว เลี้ยงน้ำ ให้ความรู้ พักผ่อนให้เรียบร้อย ถึงเวลา ไปรับหลาน บ่าย 3 จะไปส่ง คิดว่าจะทำ แรกๆ อาจจะที่วัด ผู้สูงอายุจะได้ทำวัตรไปด้วย และผู้สูงอายุคนไหนมีความรู้อะไร ก็จะให้มีการถ่ายทอด เช่น สารไม้ไผ่ กะลามะพร้าว ผู้สูงอายุสุขภาพฟันดี และผู้สูงอายุที่เป็นหมอพราหมณ์"

หมออ้อ (ทพญ.ธิรัมภา) กับการทำงานที่สระใคร

5 ปีที่แล้ว เป็นทันตแพทย์คนเดียวของสระใคร มีทันตาฯ ที่คอกช้างไปอยู่ด้วย เป็น 2 คน ก็เขียนเป็นโครงการของ รพ. คือ 2 ปีแรก จะมีแค่ทันตแพทย์ 1 ทันตาภิบาล 1 และ ผู้ช่วยฯ 1 ที่โรงพยาบาล อีก 2 ตำบล เป็นนักวิชาการสาธารณสุข กับพยาบาลวิชาชีพ ที่มีเป้าหมายควาวมร่วมมือ ทำงานทันตฯ เราทำงานในรูปของทีมสร้างเสริมสุขภาพช่องปาก ที่คุยกันในระดับอำเภอ เพื่อมาเป็นแกนหลัก เป็นทีมงาน

ทีมงานร่วมกันทำงาน โดยเริ่มต้นจาก ดูข้อมูลของอำเภอ จัดลำดับความสำคัญ รู้ว่า เมื่อเราเปิดงานสร้างสุขภาพ ก็อยากให้เขาแปรงฟันได้ด้วยตัวเอง และเมื่อไรก็ตามที่จะเปิดงานอย่างนี้ งานบริการก็จะมีตามมา ทำให้ เปิดงานเด็กก่อน ลำดับความสำคัญของงาน ที่ caries free ของเด็กจะแย่มากๆ ของผู้สูงอายุ เปรียบเทียบกับจังหวัด (20 ซี่ ที่มีฟันใช้งาน) ดีอยู่ เปรียบเทียบแล้ว ที่นี่ ไม่ว่าจะคน รายงาน หรืออื่นๆ เรื่องเด็กจึงมาก่อน

ตรงกับความต้องการของประชาชน ที่้เป็นผลจากเวลาที่ไปเสวนาที่หมู่บ้าน ที่ประชาชนเลือกทำก่อน ในเรื่องเด็ก และเมื่อถามเขา ในเวลาเสวนาว่า สภาพของเขาทุกวันนี้ เป็นอย่างไร เขาอยากเห็นฟันในหมู่บ้านเขา เป็นอย่างไร เขาก็จะบอกว่า อยากให้หมอมาหาอย่างน้อย เดือนละ 1 ครั้ง ... ก็กางตารางให้เลยว่า หมอฟันมี 1 คน มีเวลาเท่านี้ จนท. รพ.สต. ก็จะมีเ้วลาเท่านี้ เพราะฉะนั้น ความรู้จากคนทำโดยตรงที่เขาอยากฟัง ก็ไปได้ไม่หมดทั้ง 41 หมู่บ้าน เดือนละ 1 ครั้ง หมอก็จะไปไม่ได้ ก็เลยลำดับว่า ถ้าเป็นไปได้จริงๆ ถ้าเราจะดูแลด้วยตัวเองจริงๆ เขาก็จะเลือกเด็ก

ปีแรกๆ งานจึงลงเครือข่าย ในเรื่องเด็ก รุ่นก่อนเข้าอนุบาลด้วย เพราะว่าเด็กรุ่นนี้ ที่เข้าศูนย์เด็ก จะกินขนมเก่งแล้ว

จึงมุ่งไปที่กลุ่มคนเลี้ยง ที่มีเด็ก 1-3 ปี เข้าร่วมกันเสวนา และสิ่งที่ได้แถมมาคือ คนเลี้ยง น้อยกว่าครึ่งจะเป็นแม่ เกินกว่าครึ่งจะเป็นยาย และย่า ทำให้ได้กลุ่มวัยทำงาน และ ยาย ย่า อายุประมาณ 40 กว่า 50 นั่นก็คือ เราได้กลุ่มที่จะเตรียมเป็นผู้สูงอายุด้วย ทำให้ งานที่ออกมาจากการเสวนาในหมู่บ้าน กลุ่มเป้าหมายเด็กก็จริง แต่คนที่มาเสวนา คือ วัยทำงาน ที่กำลังเข้าสู่้วัยสูงอายุ

เรื่องชมรมผู้สูงอายุ น้องๆ ทำได้ดี เป็นเรื่องของการทำกิจกรรมให้ัผู้สูงอายุ และสอนผู้ดูแล

เคล็ด (ไม่) ลับของหมออ้อ ในการจัด เสวนา วง KM ในหมู่บ้าน

ประเด็นก็คือ

• ที่นี่มี 41 หมู่บ้าน เจ้าหน้าที่แต่ละตำบล ก็ไม่ได้ทำงานเข้มแข็งใกล้กันมาก เพราะจะมีบางหมู่บ้านที่ยังไม่ได้สนใจ
• เรื่องเด็ก ที่จะออกไปหาที่หมู่บ้าน มีคนสมัครน้อยมาก ต้องให้พี่ รพ.สต. ช่วยกันเลือก เราเริ่มทำ พย.50 เมื่อเลือกก็จะได้หมู่บ้านที่มีทีม อสม.เข้มแข็ง เขาจะรู้อยู่แล้วว่า มีสิ่งที่ดี ที่เป็นแกนนำของหมู่บ้าน คือใครบ้าง จะเริ่มจากจุดนั้น
• เหมือนกับชุมชน เขามีสิ่งที่เกาะเกี่ยวกันอยู่แล้ว ก็จะง่ายที่ ปีถัดมาจะเพิ่มจาก 9 เป็น 23 หมู่บ้าน ใช้วิธีจัดวง KM 9 หมู่บ้านในปีแรก ปีที่สองเชิญตัวแทนหมู่บ้านที่สมัครเพิ่มขึ้น เป็นวง KM ของแกนนำหมู่บ้าน ผู้ใหญ่บ้าน กับ อสม. มา ในการที่จะไปขยาย
• จึงได้เรียนรู้ว่า ถ้าไปคัดเลือกตำบลใดตำบลหนึ่ง ในตำบลอื่นที่เขาเป็นหมู่บ้านที่เขาเกาะเกี่ยวกันได้ แต่ในระดับภาพรวมทั้งหมด ไม่ได้ดีทั้งหมด แต่ว่า แต่ละที่ก็จะมีดีต่างๆ กันไป งานทันตฯ ที่ต้องรับผิดชอบทั้ืงอำเภอ จึงไม่ได้บอกว่า ต้องเน้นตำบลใดตำบลหนึ่ง
• ตอนนี้ ฐานของเราที่ทำได้จนเป็นเหมือนทหารราบแล้ว
• มาปีนี้ เราก็จะจัดวง KM ของแกนนำหมู่บ้านเป็นระยะๆ แต่ละปี ด้วยตลาดนัดเครือข่ายชุมชนลูกรักฟันดี แต่ละเครือข่ายก็จะส่งแม่มา แข่งแปรงฟันให้ลูก ทำมา 5 ปี และ 2 ปีหลัง มีแข่งเล่านิทาน “กิน กอด เล่น เล่า” ที่กรมอนามัยมานำ เราก็เอากิจกรรมที่แต่ละที่ทำกันอยู่แล้ว มาบูรณาการกัน
• และปีนี้ทำใหญ่ เหมือนเป็นการสร้างกระแสรณรงค์ เขาก็รอคอยกันว่า แต่ละปีเขาจะได้เจอกัน และที่หมู่บ้านไหนจะคว้าชัยชนะ ... เหล่านี้ เป็นการทำงานกับแกนนำชุมชน กระโดดจากหมู่บ้านมาอำเภอเลย และผ่านกลไกระดับตำบล เพราะว่า เวลาแต่ละตำบลมา น้อง รพ.สต. จะเป็นคนประสาน อสม. ของตนเองที่จะมาเข้าร่วมโครงการ 
• ช่วงเวลาธรรมดา เขาจะมีการไปดูแลเหมือนเยี่ยมบ้านในกลุ่มต่างๆ คุยได้ ถามไถ่ แต่หนึ่งเดือนก่อนจะเริ่มแข่ง เราจะแจกใบสมัครไปล่วงหน้า เวลาประชุม อสม. เขาก็จะติวเข้มกัน เพื่อมาแข่งที่อำเภอ 
• ช่วงที่มีการทำ SRM ก็สามารถบรรจุเรื่องฟันเด็ก เข้าไปใน อบต.คอกช้างได้ เมื่อ 2-3 ปีก่อน ไปช่วยเขาทำแผนด้วย แต่เรื่องฟันไม่ได้เข้าแผน มาปี 2555 ไม่ได้ไป ปรากฎว่า เรื่องฟันออก เขามีการเขียน เป็น โครงการส่งเสริมปากและฟันเด็กเล็ก เป็นโครงการของกองทุนตำบล อบต.บ้านฝาง ไม่ได้ไปช่วยแต่เขาก็ทำ ชื่นใจมาก
• กลายเป็นว่า เรื่องฟัน ตอนนี้ ส่วนตำบลเขามองเห็นว่ามีความสำคัญ และเชิญเราไปจัดวงเสวนา โดยที่เขามี อุปกรณ์พร้อม เราก็เอาตัวเราเข้าไปร่วมกิจกรรมได้เลย
• เวลาที่มาบูรณาการ ข้อมูลที่ได้จะมีชีวิตชีวา เวลาไปเล่าให้นายอำเภอฟัง เขาก็จะเข้าใจ เพราะว่าไม่ใช่มุมมองของสาธารณสุขอย่างเดียว เขาก็สนใจในเรื่อง การทำความสะอาดหมู่บ้าน การเจาะเลือดเกษตรกรของเขา เพื่อให้เกิดเกษตรปลอดภัย เขาก็จะทำเอง ประเมินผลเอง
• เป็นวิธีการที่ค่อยๆ สะสมบทเรียน และกลุ่มก็จะเกาะกันเหนียวแน่นยิ่งขึ้น และจะมีข้อ ตกลง เข้าและออกได้เสมอ ไม่มีภาคบังคับ 
• เราทำกลุ่มนี้ให้เข้มแข็งเพื่อให้เขาสามารถดูลูกหลานได้ โดยเราก็ต้องติดอาวุธให้เขาก่อน
• การเรียนรู้หลายๆ อย่าง จะต้องมีตัวตายตัวแทน เมื่อใครไป ก็จะต้องมีคนสานต่อ คงจะ ต้องหาทายาทเชื่อมสานต่อ เพื่อที่จะทำให้งานเดินต่อไปได้ด้วย

หมอใหญ่เล่าให้ฟังว่า

แผนปฏิบัติการที่ทำกับ อบต. มี 2 แผน ก็คือ

• แผนระยะ 3 ปี จะประสานมาที่ รพ.สต. เรามีน้องทันตฯ อยู่ ผมแบ่งให้เจ้าหน้าที่ที่ทำเรื่อง ผู้ป่วยเรื้อรัง ทันตฯ สิ่งแวดล้อม ทำแผนมา เราจะมีแผนเข้าทุกปี เรื่องงานทันตฯ ก็มีทุกปี แต่จะได้ หรือไม่ขึ้นว่าเขามีเงินหรือไม่ จะเป็นแผนที่ผ่านข้อบัญญัติแล้ว ปีนี้ ของเราเข้าทุกโครงการ มีทันตฯ ด้วย เข้าไปอยู่ในข้อบัญญัติแล้ว ตอนนี้ อยู่ที่เขาจะให้เงินหรือไม่
• อันที่สอง เป็นแผนกองทุน เป็นระดับพื้นที่ อบต.คอกช้าง รพ.สต. เราทำตามเกณฑ์ที่เขาให้มา มี 4 ประเภท ชุดสิทธิประโยชน์ ชุดสนับสนุนองค์กรในชุมชน สนับสนุนหน่วยบริการ บริหารจัดการสิ่งพิเศษ เราก็มาทำ มีทุกงาน ครอบคลุมทั้งตำบล

รวมเรื่อง เยี่ยมผู้สูงอายุ เมืองนาคานคร ... หนองคาย

[ขจิต ฝอยทอง]

ตามมาเชียร์แม่หมอ คนนี้หน้าคุ้นๆๆ 5555

[ธิ]

คนนี้ใครคะ?......อวบเชียวค่ะพี่นน

•  พ่อลูกชายมาทัก
  
•  ... สาวก็มาตอบทันทีละ
  
• เขาเรียกว่า สมบูรณ์พูนสุข จ้า หนูอ้อ ... อิ่มกำลังงามอ่ะ

[โอ๋-อโณ]

คุ้นกับรูปใส่หมวกจนจำไม่ได้เลยค่ะ