สังคมวิทยาร่างกาย

สังคมวิทยาร่างกาย (Sociology of Body)

สังคมวิทยาร่างกาย (Sociology of Body) เป็นสาขาหนึ่งทางสังคมวิทยาที่เพิ่งได้รับความนิยมอย่างมากในแวดวงสังคมวิทยาโลกในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา โดยข้อเสนอสำคัญของสังคมวิทยาร่างกาย คือ "ร่างกาย" ของตัวมนุษย์เองนี่แหละที่เป็นสิ่งที่ถูกละเลยโดยนักสังคมวิทยามากที่สุด นักสังคมวิทยาร่างกาย เช่น Chris Shilling, Bryan Turner และ Simon Williams กล่าวว่าในขณะที่สังคมวิทยามุ่งเน้นการศึกษาอำนาจการครอบงำ (Domination) และอำนาจในมิติต่างๆ ทว่า "ร่างกาย" ของมนุษย์ในฐานะเป็น "ร่างกายที่มีชีวิตชีวา" (Fresh Body) นั้นได้ถูกมองข้ามไป ซึ่งโดยแท้ที่จริงแล้ว เราจะเห็นได้ว่า "ร่างกาย" ของมนุษย์นี่แหละที่ถูกกระทำโดยสังคมเสมอมา

สังคมวิทยาร่างกายได้เสนอแนวทางในการกลับไปอ่าน (re-reading) งานทางสังคมวิทยาหลายชิ้น เช่น งานของ Durkheim, Foucault, Elias, Merleau-Ponty และ Bourdieu เพื่อแสดงให้เห็นว่า "ร่างกาย" ของมนุษย์ถูกกระทำอย่างไรโดยสังคม งานที่เสนอเรื่องนี้ได้ชัดที่สุดคงหนีไม่พ้นงานของ Foucault เรื่อง Docile Body (มีคนแปลว่าร่างกายใต้บงการ แต่โดยส่วนตัวเราแล้วยังไม่ชอบคำนี้เท่าไร) คือ แม้แต่ร่างกาย อากัปกิริยา การเคลื่อนไหวต่างๆ ของมนุษย์นั้น ถูกกำกับโดยไม่รู้ตัวจากโครงสร้างสังคมที่ดำรงอยู่ และงานของ Elias ซึ่งเสนอว่า "ร่างกาย" ของมนุษย์ได้ถูกทำให้กลายเป็นร่างกายของสังคม ผ่านกระบวนการสร้างความเป็นอารยะ (Civilizing Process) ที่คอยควบคุม ทำให้มนุษย์ขาดอำนาจและเสรีภาพในการควบคุมร่างกายของเขา กลไกดังกล่าวได้ถูกสะท้อนผ่านสิ่งที่เรียกว่า "มารยาทสังคม" เช่น การใช้ช้อนส้อมในการรับประทานอาหาร การไม่สั่งขี้มูกหรือตดบนโต๊ะอาหารเป็นต้น

งานเขียนคลาสสิกของ Durkheim ก็ได้กล่าวเช่นกันว่า "ร่างกาย" ของมนุษย์ ได้ถูกทำให้กลายเป็น "ร่างกายของสังคม" ผ่านพิธีกรรมต่างๆ เช่น การสัก การทุบตี และจารีตต่างๆ ที่เน้นการกระทำเหนือร่างกายของบุคคล เพื่อหลอมรวมปัจเจกบุคคลเหล่านั้นเข้ากับสังคม และในขณะเดียวกันก็ควบคุมร่างกายและความประพฤติของพวกเขา

ดังนั้นแล้ว นักสังคมวิทยาร่างกายจึงสรุปว่า แท้ที่จริงแล้วร่างกายของมนุษย์นี่แหละ ที่เป็นอาณาบริเวณที่สำคัญที่สุด ซึ่งโครงสร้างสังคมได้พยายามประทับตราของตนลงไป ร่างกายของมนุษย์แท้ที่จริงแล้วนั้นมันไม่ใช่ของมนุษย์ แต่เป็นร่างกายของสังคม มนุษย์ปราศจากเสรีภาพและสิทธิเหนือเนื้อหนังของตนเอง

นักสังคมวิทยาร่างกายยังได้เสนอว่า อย่างไรก็ตาม การต่อต้านโครงสร้างสังคม การต่อต้านบรรทัดฐานและค่านิยมหลักของสังคมนั้น บางครั้งได้ถูกกระทำโดยปัจเจกบุคคลที่ต้องการแสดงพลังเหนือร่างกายของคน ต้องการแสดงให้เห็นว่าตนมีเสรีภาพเหนือร่างกายของตน และร่างกายของเขานั้นเป็นของเขาเอง มิใช่ของสังคม การกระทำเหล่านั้น ได้แก่ การสักตามร่างกาย การเปลือยประท้วง การเจาะหู การตัดผมทรงสกินเฮด (ดู Hall 1994) การกระทำเหล่านั้นจึงเปรียบได้กับ "ศิลปะแห่งการต่อต้าน" นั่นเอง