การจัดการเรียนการสอนด้านวิศวกรรมศาสตร์ มทร.ธัญบุรี ที่มุ่งเน้นการพัฒนานักศึกษาให้เป็นบัณฑิตวิศวกรนักปฏิบัติ โดย ผศ.ดร.อภิชาติ สนธิสมบัติ ผู้ช่วยคณบดี คณะวิศวกรรมศาสตร์ มทร.ธัญบุรี ในงานแลกเปลี่ยนเรียนรู้ด้าน KM ของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล ทั้ง 9 แห่ง
1. ประเด็นย่อย: การจัดการเรียนการสอนด้านวิศวกรรมศาสตร์ มทร.ธัญบุรี ที่มุ่งเน้นการพัฒนานักศึกษาให้เป็นบัณฑิตวิศวกรนักปฏิบัติ
2. วิธีการ
2.1 กระบวนการเตรียมการ (Plan)
2.1.1 การวางแผนตั้งแต่การร่างหลักสูตร เกี่ยวกับอัตราส่วนของวิชาที่มีการปฏิบัติ/ทฤษฎี ในส่วนของคณะวิศวกรรมศาสตร์ มทร.ธัญบุรี ส่วนใหญ่วิชาชีพเฉพาะ และวิชาชีพเลือก จะต้องมีการสอนภาคทฤษฎีร่วมกับภาคปฏิบัติ เพื่อนักศึกษาเป็นบัณฑิตวิศวกรนักปฏิบัติ ในอัตราส่วนทฤษฎี 1 : ปฎิบัติ 3 ชั่วโมง
2.1.2 การวางแผนของผู้บริหารของคณะฯ หัวหน้าภาควิชาทุกภาค และอาจารย์ประจำหลักสูตรทุกหลักสูตร เพื่อร่วมกันประชุม และกำหนดเกี่ยวกับวิชาสหกิจศึกษาว่าจะอยู่ในช่วงใดของภาคการศึกษา ที่ประชุมมีการสรุปว่า ให้นักศึกษาระดับปริญญาตรีทุกคนจะต้องลงทะเบียนวิชาสหกิจศึกษา ในชั้นปีที่ 4 ภาคการศึกษาที่ 1 เนื่องจากเป็นข้อกำหนดของสมาคมสหกิจศึกษาแห่งประเทศไทย (เมื่อกลับมาจะได้มีโอกาสสอบถามกับอาจารย์ได้อีก 1 ภาคการศึกษา) และนักศึกษาควรจะต้องมีความรู้ด้านวิชาชีพที่เพียงพอที่จะไปทำงานในสถานประกอบการ (โดยจะต้องมีการปรับหลักสูตรให้นักศึกษาลงทะเบียนเรียนวิชาที่ไม่ใช่วิชาของสภาวิศวกร ในภาคฤดูร้อน เพื่อให้ครบถ้วนตามหลักสูตร และจะต้องมีการจัดการเรียนการสอนวิชาที่เป็นพื้นฐานที่สำคัญให้นักศึกษาทั้งหมดก่อน ในชั้นปีที่ 2 ภาคการศึกษาที่ 2 จนถึงชั้นปีที่ 3 ภาคการศึกษาที่ 1 และ 2) นอกจากนี้มีการร่วมกันร่างหลักเกณฑ์การปฏิบัติงานของสหกิจศึกษาให้ครบถ้วนก่อนการออกสหกิจศึกษา)
2.1.3 การหาโรงงานอุตสาหกรรม สำหรับวิชาสหกิจศึกษานั้น ปกติจะให้นักศึกษาเป็นผู้เลือกเอง เพื่อป้องกันปัญหานักศึกษางอแง หรือขอย้ายสถานที่ฝึกงาน (เพราะไม่ใช่ความผิดของอาจารย์ หรือมหาวิทยาลัย แต่นักศึกษาคนนั้นเป็นผู้ตัดสินใจเลือกเอง) โดยการเลือกโรงงานนั้น ได้มาจากหลายวิธีการ เช่น จากการปัจฉิมนิเทศของนักศึกษาสหกิจศึกษา มาอธิบายให้นักศึกษาปีที่ 3 ได้รับทราบขอบข่ายงาน หรือลักษณะของโรงงานนั้นๆ ก่อน จากการแนะนำของนักศึกษาที่เคยไปแล้ว จากการไปนิเทศของอาจารย์นิเทศ จากผลการประเมินนักศึกษาที่ไปฝึกสหกิจศึกษา เป็นต้น
2.1.4 เมื่อได้หลักสูตร (หลังจากดำเนินการตามที่มหาวิทยาลัยกำหนดแล้ว) อาจารย์ประจำสาขาวิชา หรือภาควิชา จะต้องมาวิเคราะห์ และเตรียมจัดซื้อวัสดุ อุปกรณ์ และเตรียมการสอนให้ครบถ้วน (ก่อนเปิดภาคการศึกษา) อย่างไรก็ตามอาจจะมีปัญหาบ้าง เนื่องจากการเปิดภาคการศึกษา ไม่ตรงกับปีงบประมาณ ซึ่งทำให้การจัดซื้อวัสดุ อุปกรณ์ล่าช้าบ้าง ต้องใช้วิธีการวางแผนล่วงหน้าไว้ก่อน เพราะอาจารย์จะทราบว่าปีการศึกษาหน้าจะต้องสอนอะไรบ้าง ให้เตรียมการล่วงหน้าไว้ (ในกรณีที่วัสดุ อุปกรณ์ สารเคมี ไม่เสื่อมสภาพเร็วเกินไป)
2.2 กระบวนการปฏิบัติจริง (Do)
2.2.1 ในส่วนวิชาภาคปฏิบัติ จะแบ่งเป็นกลุ่มๆ เพื่อให้ทำงานร่วมกัน และเมื่อใกล้จะสอบกลางภาค และการสอบปลายภาค จะมีการตรวจสอบว่านักศึกษาทุกคนสามารถปฏิบัติงานจริงได้หรือไม่ โดยการใช้วิธีการเล่นเกมส์ คล้ายกับเกมส์วัดดวง เพื่อให้เกิดความกระตือรือล้น เช่น การจับสลากทำ Lab หรือสอบ Lab อาจจะมีตัวเลขให้ทำว่าได้การทดลองที่เท่าใด แต่จะแทรกสลาก “ตก” หรือ “ผ่าน” บ้าง เพื่อเป็นสีสรร ให้นักศึกษาได้มีลุ้น ตื่นเต้น จากการสำรวจความพึงพอใจ นักศึกษาที่ได้ทดลองใช้วิธีการนี้ บอกเป็นเสียงเดียวกันว่านักศึกษาชอบมากๆ และเหมือนมีการลุ้นอยู่ตลอดเวลา สนุกสนาน อยากให้ทำแบบนี้อีกเรื่อยๆ เป็นต้น
2.2.2 หัวหน้าสาขาวิชา หรือภาควิชา จัดซื้อวัสดุ อุปกรณ์ ครุภัณฑ์ จะต้องมีการตรวจสอบบัญชีรายการที่อยู่ในสต็อก และรายการที่อาจต้องการทั้งหมด บางวิชาต้องการเหมือนกัน ก็จะจัดซื้อมาพร้อมกันทีเดียว ให้เก็บไว้ในห้องเก็บของส่วนกลาง แทนที่อาจารย์แต่ละคนต้องไปจัดซื้อเอง ลดการซ้ำซ้อน และสามารถลดราคาได้อีกด้วย ในกรณีที่เป็นสารเคมีราคาแพงมาก อาจจะต้องพิจารณาทำเป็น Lab สาธิตแทนที่จะต้องทำทุกกลุ่ม เช่น ทำ Lab 1-2 กลุ่ม แทนที่จะทำทุกกลุ่ม เป็นต้น อย่างไรก็ตามหากวัสดุ อุปกรณ์ สารเคมี ครบถ้วน จะต้องทำทุกการทดลอง ทุกกลุ่ม ไม่ว่ากรณีใดๆ ทั้งสิ้น เพื่อให้มั่นใจว่านักศึกษาสามารถปฏิบัติงานได้จริง
2.2.3 ในช่วงการทำ Lab จะต้องมีอาจารย์ หรือเจ้าหน้าที่อยู่กับนักศึกษาตลอดเวลา เพื่อป้องกันอันตราย และการทำงานไม่ถูกวิธี
2.2.4 วิชาสหกิจศึกษา จะมุ่งเน้นให้นักศึกษาไปสหกิจศึกษาในโรงงานอุตสาหกรรม ไม่เกินโรงงานละ 3 คน เพราะถ้าไปมากกว่านี้ นักศึกษาจะรวมกลุ่มกัน แล้วคุยกัน ไม่ทำงาน ตั้งเป็นแก๊งค์ไปไหนไปด้วย จนทำให้ทางโรงงานรำคาญ หรือไม่ทำงาน ไม่สนใจ ทางที่ดีที่สุดควรแยกๆ กันไป โรงงานละ 1-2 คนจะดีมาก
2.3 กระบวนการตรวจสอบ และ 2.4 แก้ไขปรับปรุง (Check and Act)
2.3.1 ทุกครั้งก่อนการสอน จะให้นักศึกษาเขียนสรุปภาคทฤษฎีที่ได้ทำไปเมื่อครั้งก่อน โดยให้นักศึกษาสรุปประเด็นการสอนครั้งที่แล้ว เขียนใส่กระดาษคำตอบมาให้ ใช้เวลา 10-15 นาที (เป็นการเช็คชื่อนักศึกษาไปด้วย)
ก่อนการสอบปลายภาค จะมีการสอบความรู้ โดยให้นักศึกษาจับสลาก และอธิบาย/แสดงวิธีทดลอง ทดสอบ เพื่อให้มั่นใจได้ว่านักศึกษาทุกคนสามารถเป็นบัณฑิตนักปฏิบัติได้จริง
2.4.1 หากพบว่านักศึกษาเข้าใจผิด หรือทำการทดลอง ทดสอบผิด อาจารย์ผู้สอนจะต้องรีบแจ้งให้ทุกคนทราบทันที เพื่อป้องกันมิให้เกิดปัญหาซ้ำอีก
2.3.2 และ 2.4.2 ด้านสหกิจศึกษา จะมุ่งเน้นให้อาจารย์นิเทศเข้าไปตรวจเยี่ยมเป็นระยะๆ เช่น หลังจากเข้าโรงงานไปแล้ว 2-3 สัปดาห์ ให้อาจารย์นิเทศที่รับผิดชอบเข้าไปนิเทศทันที เพื่อตรวจสอบว่ามีปัญหา หรือความเหมาะสมหรือไม่ และอาจารย์นิเทศควรใช้เวลาไม่ต่ำกว่า 1 ชั่วโมง ในการซักถามปัญหา ขอดูบัตรลงเวลา ขอดูผลงานจริง ซักถามพนักงานที่ปรึกษา (ในโรงงาน) หรือฝ่ายบุคคลด้วย หากมีปัญหาต้องรีบวิเคราะห์ และ/หรือ รีบหาแนวทางแก้ไขปัญหาทันที
ในบางกรณีโรงงานอาจจะให้หัวข้อ Project ให้กับนักศึกษามาทำเป็นโครงงานวิจัยต่อได้ หรือขอทุนวิจัยจากโครงการ IRPUS หรือ IPUS ได้อีกด้วย ซึ่งจะเป็นผลพลอยได้ที่ดีทั้งอาจารย์ และนักศึกษา
โดยปกติควรจะจัดอาจารย์ที่มีความรู้ความสามารถ และประสบการณ์ในโรงงานจริง เป็นอาจารย์นิเทศ เพราะถ้าหากโรงงานมีปัญหา อาจารย์ที่ไม่มีประสบการณ์ หรือไม่เชี่ยวชาญ ไม่สามารถแก้ไขปัญหา หรือตอบข้อสงสัยของนักศึกษา และโรงงานได้ อาจจะเสื่อมเสียชื่อเสียงของคณะฯ หรือมหาวิทยาลัยฯ ได้
2.3.3 และ 2.4.3 มาตรการเสริม จากการเช็คชื่อนักศึกษา หากนักศึกษามาสายประจำ หรือขาดเรียนเกิน 3 ครั้ง ควรแจ้งหัวหน้าสาขาวิชา หรือภาควิชา เพื่อแจ้งให้ผู้ปกครองนักศึกษาคนนั้นทราบ เพราะถ้าไม่ทำเช่นนี้ หากนักศึกษาถูกรีไทร์ จะเป็นความผิดของอาจารย์ที่ปรึกษา อาจารย์ผู้สอน หรือหัวหน้าสาขาวิชา หรือภาควิชาได้
3. ผลลัพธ์หรือความสำเร็จ
1. จำนวนชั่วโมงที่นักศึกษาไปสหกิจศึกษา จะต้องไม่น้อยกว่าที่กำหนดไว้ในหลักสูตร
2. การจัดซื้อวัสดุ อุปกรณ์ สารเคมี ที่ต้องการ/จำเป็น ต้องไม่ล่าช้ากว่าการเปิดภาคการศึกษานั้น
3. จำนวนโรงงานที่ส่งให้นักศึกษาไปสหกิจศึกษา จะต้องกระจายให้มากขึ้น (เพิ่มตลาด) และไม่ควรส่งนักศึกษาไปสหกิจศึกษาเกิน 3 คน/โรงงาน
4. นักศึกษาเมื่อนำเอาเกมส์วัดดวงมาใช้ในการเรียนการสอน ภาคปฏิบัติ พบว่านักศึกษามีความพึงพอใจมากกว่าร้อยละ 80 และจากสถิติการเข้าชั้นเรียนดีขึ้นมาก การขาดการสายน้อยลง
4. ปัจจัยที่ทำให้เกิดความสำเร็จ
1. อาจารย์ผู้สอน ต้องมุ่งมั่น ทำงานอย่างเต็มที่ เอาใจใส่นักศึกษาอย่างจริงจัง พัฒนาตนเองตามที่ได้นำเสนอแบบนี้
2. หัวหน้าสาขาวิชา หรือภาควิชา ต้องมุ่งมั่น ทำงานอย่างเต็มที่ เอาใจใส่ทั้งอาจารย์ผู้สอน และนักศึกษา อย่างจริงจัง พยายามช่วยเหลืออาจารย์ผู้สอนในด้านการจัดซื้อวัสดุ อุปกรณ์ สนับสนุนให้ไปสัมมนาเพิ่มพูนความรู้ให้มากขึ้นกว่าเดิม
3. หัวหน้างานสหกิจศึกษา และเจ้าหน้าที่ จะต้องช่วยเหลือติดต่อประสานงาน หาข้อมูล กำหนดแบบฟอร์มการทำงานให้เหมาะสม ทำหน้าที่เบิกจ่ายให้อาจารย์นิเทศ ฯลฯ ที่เกี่ยวข้องกับงานสหกิจศึกษา
4. นโยบายของมหาวิทยาลัย และหน่วยงาน
5. การติดต่อประสานงานระหว่าง อาจารย์ นักศึกษา หัวหน้าสาขาวิชา หรือภาควิชา ผู้ปกครอง (ปกติ) หรือ อาจารย์ นักศึกษา โรงงาน (สหกิจศึกษา)
6. ปัจจัยเสริม การพานักศึกษาไปชมโรงงาน เพื่อกระตุ้นให้นักศึกษามีความกระตือรือล้น และให้โรงงานเป็นผู้สอนเกี่ยวกับ เรื่องการตรงต่อเวลา การซื่อสัตย์ต่อตนเอง และองค์กร ความรักในองค์กร การทำงานในโรงงาน สภาพจริง เป็นต้น
7. การเน้นการทำ Project ที่ทำได้จริง เช่น นวัตกรรม ปัญหาที่นักศึกษาคิดขึ้นเอง การศึกษาเปรียบเทียบ ปัญหาจากโรงงานอุตสาหกรรม การนำเอาวิชาที่เรียนมาใช้งานจริง หรือการประยุกต์ใช้งาน เป็นต้น
--------------------------------------------------------
ใครสนใจก็ติดต่อได้ครับ ผมยังมีข้อมูลอีกมากมายที่จะมาร่วมกันแชร์ครับ แต่ไม่สามารถจะเขียนได้หมด
ลองมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันนะครับ เพื่อพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอนของนักศึกษาของเราทุกคนครับ
ขอบคุณครับ