โรคราสนิมลีลาวดี (ลั่นทม)

ลั่นทม เป็นไม้ดอกประดับชนิดหนึ่งที่มีปลูกกันมานานในประเทศไทย จัดเป็นไม้ประดับที่มีความสวยงามทั้งรูปทรงของต้น ความงดงามของดอก ซึ่งเป็นไม้ที่ออกดอกตลอดปี อีกทั้งดอกยังมีกลิ่นหอมอีกด้วย ลั่นทมเป็นไม้ดอกยืนต้นในสกุล Plumeria มีหลายชนิดด้วยกัน มีถิ่นกำเนิดแถบอเมริกาเขตร้อน ในอดีตที่ผ่านมาบางคนมีความเชื่อว่า ไม่ควรปลูกต้นลั่นทมในบ้าน สมัยก่อนมักเข้าใจว่า เป็นดอกไม้อัปมงคลไม่นิยมปลูกในบ้าน แต่มักนิยมปลูกตามวัด สถานที่สาธารณะ ทั้งนี้อาจเป็นเพราะเข้าใจกันว่าชื่อลั่นทม มาจากคำว่า ระทมซึ่งหมายถึงความเศร้าโศกจึงไม่เป็นที่นิยมปลูกในบริเวณบ้านหรือที่อยู่อาศัย เพราะเกรงหากปลูกจะทำให้มีแต่ความระทม ความทุกข์ ความเศร้าหมอง แต่ก็มีผู้ศึกษาด้านภาษาชี้แจงว่าจริงๆ แล้ว คำว่า ลั่นทม เป็นคำผสมจากคำว่า "ลั่น" กับคำว่า "ทม" ซึ่งคำว่า "ลั่น" นั้นมีความหมายว่า ละทิ้ง เลิก คำว่า "ทม" มาจากคำว่า ระทม ความระทม ความเศร้าหมอง เมื่อนำมารวมกันจึงมีความหมายถึง ละทิ้งความระทม ละทิ้งความเศร้าหมองต่างๆ นั่นก็คือการมีแต่ความสุขสดใส นั่นเอง            ปัจจุบันลั่นทมได้มีการเรียกขานกันในนามลีลาวดี ซึ่งไม่มีผู้ใดยืนยันแน่ชัดถึงสาเหตุของการเปลี่ยนแปลงชื่อ บ้างก็ว่าการเปลี่ยนชื่อมาเป็นลีลาวดีเนื่องจากความเข้าใจในภาษาคลาดเคลื่อน และมีบางคนแอบอ้างว่า เป็นชื่อพระราชทานให้เพื่อเป็นสิริมงคล เนื่องจากไม้ชนิดนี้เป็นพรรณไม้มงคล แต่กลับเรียกว่า "ลั่นทม" การแอบอ้างชื่อใหม่ของต้น "ลั่นทม" ในลักษณะเช่นนี้ สร้างความสับสนเป็นอย่างมาก เพราะทำให้คนจำนวนไม่น้อยเข้าใจคลาดเคลื่อนและเชื่อว่าเป็นชื่อพระราชทาน เพื่อให้เป็นที่เข้าใจอย่างทั่วถึงและเป็นไปในทิศทางเดียวกัน จึงมีการชี้แจงว่า "ลีลาวดี" ไม่ใช่ชื่อพระราชทานแต่อย่างใด โดยกองบำรุงรักษาอุทยานสวนจิตรลดา การที่แอบอ้างว่าชื่อ "ลีลาวดี" เป็นชื่อพระราชทานนี้เอง ทำให้ธุรกิจการเพาะพันธุ์ต้น "ลีลาวดี" คึกคักเป็นอย่างมาก เพราะ "ลีลาวดี" เป็นต้นไม้ที่มีความสวยงาม สามารถมาดัดแปลงให้เป็นไม้ดอก ไม้ประดับ ที่มีดอกหลากหลายสีได้ บางต้นมีดอกถึง 3 สีในต้นเดียวกัน จึงทำให้ทุกวันนี้ คนไทยหันมานิยมปลูกเลี้ยงต้น "ลีลาวดี" บริเวณบ้านกันมากขึ้นการเรียกขานลั่นทมในชื่อลีลาวดี จึงน่าจะมีจุดประสงค์มาจากเป็นเพราะต้องการให้คนนำไปปลูกในบ้านได้แต่ชื่อใหม่นั้นก็ความไพเราะสมกับท่วงท่าของลำต้น ลีลาวดี ถ้าแปลตามความหมายตามอักษรแล้ว ก็คือต้นดอกไม้ที่มีท่วงท่าสวยงามอ่อนช้อย มีตำนานเล่าขานถึงที่มาของลีลาวดีในลักษณะต่างๆกันอย่างไรก็ตามพันธุ์ไม้นี้ตามหลักสากล ได้ถูกเรียกชื่อว่า frangipani และเรียกกันทั่วๆไปว่า plumeria คำว่า frangipani คาดกันว่ามาจากภาษาฝรั่งเศส บ้างก็ว่ามาจาก frangipanier ซึ่งมีรากศัพท์หมายถึง fragrance ที่หมายถึงกลิ่นหอม แต่บางคนว่า frangipani มีความหมายถึงยางเหนียวสีขาวที่ไหลออกมาเมื่อต้นไม้นี้ถูกตัด อย่างไรก็ดีทั้งสองความหมายก็น่าจะเป็นภาษาฝรั่งเศสลีลาวดี หรือ ลั่นทม นี้เป็นไม้ดอกยืนต้นที่สามารถขยายพันธุ์ได้ง่ายโดยการปักชำกิ่ง ซึ่งมักเป็นที่นิยมเนื่องจากสามารถขยายได้จำนวนมากกว่าวิธีอื่นและง่ายไม่ยุ่งยาก สามารถทำได้ตลอดปี แต่ที่ได้ผลดีคือช่วงประมาณมีนาคมถึงต้นมิถุนายน ลั่นทม เป็นชื่อที่ใช้เรียกกันในภาคกลาง แต่ภาคอีสานเรียกไม้ชนิดนี้ว่า "จำปา" หรือ "จำปาลาว" คนทางเหนือก็เรียกแบบนี้เช่นกัน ส่วนชาวใต้เรียกว่า "จำปาขอม" มีการจัดจำแนกทางพฤกษศาสตร์ดังนี้

 ลั่นทม (Lanthom)  Temple tree, Pagoda tree, Frangipani, Evergreen Frangipani, Graveyard Flower, Singapore Plumeria, West Indian Jasmine

ชื่อวิทยาศาสตร์     Plumeria acuminata Art.  Syn.: P. actifolia Poir. , P. rubra Linn. var. Actifolia Bailey., Plumeria obtusa L.

วงศ์ APOCYNACEAE

ชื่ออื่นๆ   กะเหรี่ยง กาญจนบุรี : จงป่า (Chong-pa)

ภาคเหนือ : จำปาลาว (Champa-lao)

อีสาน : จำปาขาว (Champa-Khao)

เขมร : จำไป (Cham-pai)

ภาคใต้ : จำปาขอม (Champa-khom)

ยะลา : ไม้จีน (Mai-Chin)

มลายู-นราธิวาส : มอยอ (Mo-yo)

ปัจจุบันมีผู้นิยมปลูกลั่นทมกันมากขึ้น ความเชื่อเดิมๆ ที่ว่าไม่นิยมปลูกในบ้านเริ่มลดน้อยลง จึงมีเกษตรกร ปลูกขยายพันธุ์ลั่นทมเพื่อการค้าเพิ่มมากขึ้น ซึ่งแม้ว่าลั่นทมจะสามารถขยายพันธุ์ได้ง่ายแต่ก็เป็นไม้ที่โตช้า จึงต้องมีการดูแลรักษาให้มีความงดงามอยู่ตลอดเพื่อให้ได้ราคา ปัญหาที่สำคัญอย่างหนึ่งของลั่นทมคือปัญหาการเกิดโรคราสนิม โรคราสนิมลั่นทมสามารถพบเห็นได้ทั่วไป ทำให้ใบลั่นทมมีลักษณะเป็นจุดคล้ายฝุ่นผงสีส้มเหลืองเกาะติดอยู่ทั่วไปทั้งด้านหลังใบและท้องใบ แต่ด้านท้องใบจะพบมากกว่า ก่อให้เกิดความไม่สวยงามและทำให้ต้นพืชทรุดโทรมได้หากไม่ดูแลรักษาและป้องกัน
ราสนิมลั่นทมเชื้อสาเหตุ Coleosporium plumeriae Pat. 

ลักษณะทางสัณฐานวิทยา urediniospore 1 เซลล์ รูปร่างกลมจนถึงเกือบกลม บางครั้งกลมรีหรือรูปไข่ มีสีขาว สีเหลืองอ่อน และ สีเหลืองอมส้ม ขนาดประมาณ  16.25-26.25 x 12.50-18.75 ไมครอน ผิวสปอร์ขรุขระ ลักษณะเป็นหนามขนาดเล็ก จุดงอกมองไม่เห็น

ลักษณะอาการ พบระยะ uredinium เกิดด้านใต้ใบมากกว่าด้านบนใบ ลักษณะเป็นจุดนูนกลมสีเหลืองสดถึงเหลืองส้ม เกิดเป็นกลุ่มหรือเกิดเดี่ยวๆกระจายทั่วใบ uredinium เกิดใต้ชั้น epidermis ของพืช เมื่อแก่จะดัน epidermis ให้ปริแตกเกิดเป็นผงฝุ่นสปอร์สีเหลือง เนื้อเยื่อด้านตรงข้ามกลุ่มเชื้อเป็นสีเหลืองซีด ต่อมาจะเกิดอาการแห้งไหม้เป็นสีน้ำตาลและใบจะร่วงก่อนกำหนด

การป้องกันกำจัด

1. หากพบอาการของโรคราสนิมบนใบ ให้ทำการตัดใบที่เป็นโรคนั้นเผาหรือฝังทำลาย เพราะหากทิ้งไว้ในบริเวณใกล้เคียงพื้นที่ปลูกลั่นทม จะเป็นแหล่งสะสมเชื้อให้แพร่กระจายเข้าทำลายได้อีก

2. การใช้สารเคมีป้องกันกำจัดโรคราสนิม เนื่องจากปัจจุบันมักปลูกเป็นไม้ประดับตามบ้าน จึงควรระมัดระวังเรื่องการใช้สารเคมีเพราะอาจมีผลต่อผู้ใช้หากไม่ระมัดระวัง สารเคมีที่ใช้ได้แก่สารป้องกันกำจัดราสนิมที่ใช้ในพืชเศรษฐกิจทั่วไป เช่น Copper ทุก 10 วัน จนกระทั่งราสนิมหยุดการระบาด ในเอกสารต่างประเทศได้รายงานสารเคมีป้องกันกำจัดเชื้อราไว้อีกหลายชนิด เช่น chlorothalonil, oxycarboxin, copper oxychloride, propiconazole, azoxystrobin เป็นต้น

[สมชัย]

แล้วราสนิมเป็นอันตรายกับคน หรือสัตว์หรือเป่าครับ ผมปลูกริมบ่อปลาเห็นน้ำเหลืองๆ เลยกลัวว่าจะส่งผลต่อปลาคาร์พด้วย

[ยุทธศักดิ์ เจียมไชยศรี]

ไม่เป็นโรคกับปลาครับ เพราะราสนิมเป็น Host specific fungi กล่าวคือราสนิมลั่นทมก็จะเป็นโรคกับลั่นทมเท่านั้นครับ

[คมสัน]

โรคนี้มักจะเป็นช่วงหน้าฝน หน้าแล้งไม่ค่อยเป็น

ต้นที่บ้านเป็นเกือบทั้งต้นแล้ว ควรทำอย่างไรดีค่ะ

[พลพล]

เพื่อนผมเเนะมาให้ลองยาฆ่าเเมลงชื่อ รีนิว

ผมซื้อมาเเล้วครับเเต่ยังไม่มีเวลาลอง

[asumalee]

- เป็นปัญหากับลีลาวดีที่บ้านมาก

- คราวนี้คงแก้ได้แน่ๆ ขอบคุณนะคะ

[บ้านไม้]

ขอคุณครับปรากฎว่าขึ้นอยู่กับต้นพุทธรักษาด้วยครับ

[ยุทธศักดิ์]

ผมว่าไม่จำเป็นต้องใช้สารเคมีนะครับ ถ้าปลูกประดับไม่ได้ปลูกเป็นการค้า ทำการตัดใบที่เป็นโรคเผาทิ้ง หรือนำไปทำลายทิ้งที่อื่นอย่ากองไว้ใต้ต้นเพราะจะเป็นแหล่งสะสมเชื้อ เมื่อพืชแตกใบใหม่จะไม่เป็นโรคเพราะโรคนี้จะเป็นเฉพาะฤดู แต่ถ้าข้างบ้านปลูกและเป็นโรคและไม่ได้ทำลาย ก็จะปลิวมาติดใหม่อีกได้ครับ ส่วนพุทธรักษาที่เป็นราสนิมนั้น เป็นเชื้อคนละตัวกันนะครับ

[นัด]

หมู่บ้านที่ผมอยู่เป็นทั้งหมู่บ้านเลย เยอะมาไมสามารถเก็บได้หมด มีวิธีแก้ไขหรือป้องกันอย่างไรบ้างครับ แล้วถ้าปล่อยไว้ จะตายมั้ยครับ ต้นสูงประมาณ 4 เมตรแล้ว

[ยุทธศักดิ์]

เรียนคุณนัด

ไม่ตายหรอกครับ พอเค้าใบร่วงหมดเมื่อแตกใหม่ก็จะไม่เป็น ใบจะสะอาดสวยงาม แต่เมื่อถึงฤดูกาลที่สภาพแวดล้อมเหมาะสมและบริเวณใกล้เคียงเป็นโรค เชื้อก็จะปลิวมาติดทำให้เป็นได้อีก สารเคมีป้องกันกำจัดก็มีครับแต่ถ้าไม่ได้ปลูกเพื่อการค้าก็ไม่อยากแนะนำให้ใช้ครับ

[กชมล เพชรกุลพร]

ขอบคุณมากค่ะสำหรับข้อมูลที่ให้

[นัจ]

ขอเสนอความเห็นนะคะจากที่คุรอธิบายชื่อของลั่นทมนั้นอาจเกิดความเข้าใจผิดบางอย่างจริงๆแล้วต้นไม้ชนิดนี้นั้นไทยน่าจะรับมาจากประเทศเขมรซึ่งที่นั่นจะเรียกว่าดอกจำปาหรือดอกจำปาลาว ชื่อ ลั่นทมนั้นนั่นจะมาจาก ลั่นโทม ซึ่งในภาษาเขมรแปลว่าความสุขสม แต่ต่อมาภาษาพูดก้กร่อนเสียงไปเหลือว่า ลั่นทม ทำให้คนไทยรู้สึกว่าไปพ้องกับ ความทุกข์ระทม จึงคิดว่าเป็นชื่อต้นไม้ที่ไม่เป็นมงคลในที่สุด

ในส่วนของชื่อพืชที่กล่าวในบทความข้างต้น ได้มีนักวิชาการเขียนไว้ในเอกสารหลายเล่ม ทั้งที่เป็นเอกสารวิชาการทางพืชสวนและบทความหลายเรื่องครับ

[namsi]

ต้นลีลาวดีของข้างบ้านเป็นโรคราสนิมแต่ของดิฉันเลี้ยงกล้วยไม้รั้วบ้านติดกันตอนนี้กล้วยไม้มีปัญหาโรคราสนิน ช่วยแนะนำหน่อยหวายมีปัญหามากเลย

ราสนิมกล้วยไม้ที่ว่า ไม่น่าจะใช่นะครับ ช่วยบอกลักษณะอาการละเอียดหน่อยได้ไหมครับ เช่น เกิดที่ใบหรือดอก หรือที่อื่น ลักษณะอาการเป็นอย่างไร เพราะยังไม่เคยมีรายงานราสนิมในกล้วยไม้ในไทยเลย

[namsi]

ลักษณะของหวายที่เป็น เป็นที่หลังใบเป็นปื้นดำคล้ายสนิมเหล็กติดอยู่ บางต้นเป็นปื้นขาว กล้วยไม้อีกชนิดไม่ทราบชื่อเป็นไม้กอต้นเล็กๆต้นหนึ่งมีแค่ใบหรือ2ใบก็ออกดอก ลักษณะใบเรียวยาว อาการที่เป็นบางใบออกสีม่วงแดงทั้งใบ ถ้าน้อยหน่อยเป็นจุดๆออกน้ำตาลตามใบ บางใบมีราขาวเกาะอยู่ด้วย บางต้นเป็นที่ด้านหน้าใบบางต้นเป็นที่หลังใบ

ต้นก้ามปูหลุดด้านหลังใบมีรอยเฉาสีน้ำตาลแห้งๆ ใบก็จะงอ เหี่ยว ตอนนี้ไม่โต เฉาลงๆ

จากอาการที่ว่าไม่น่าใช่ราสนิมครับ อย่างไรก็ตามถ้าต้องการรายละเอียดเพิ่มเติม ควรเก็บตัวอย่างมาให้นักวิชาการด้านโรคพืชวินิจฉัยให้ได้ครับ มีหลายแห่งที่เป็นคลินิกพืช เช่น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และมหาวิทยาลัยส่วนภูมิภาค ที่มีคณะเกษตร

[วิราภรณ์]

ปลุกลีลาวดีไว้ 3 ต้น ขาวพวงต้นใหญ่ โตเร็ว ทรงสาวย งามมาก แต่อีก 2 ต้น ไม่ทราบพันธ์อะไร ต้นแรกดอกสีชมพูสด ต้น 2 สีขาวอมเหลือง ดอกเล็ทั้งคู่ ออกแต่ดอกบริเวณปลายยอด ไม่มีใบเลย แลดูหัวโล้น ไม่สวยเลย ทำยังไงดีคะ

ปัจจุบันมีการผลิตพันธุ์ที่ผสมขึ้นใหม่หลายพันธุ์ ลักษณะก็จะมีแตกต่างกันไป บางพันธุ์อาจมีใบไม่มาก เมื่อถึงช่วงผลัดใบก็อาจเหลือแต่ปลายกิ่งกุด แล้วพอถึงระยะติดดอกก็ให้ดอกที่ปลายกิ่ง บางพันธุ์ก็มีลักษณะเช่นที่กล่าวข้างต้นคือมีแต่ดอกปลายยอด ดังนั้นการเลือกปลูกก็ต้องศึกษาลักษณะพันธุ์เค้าด้วยครับ

[เชอรี่]

ต้นลีลาวดีที่บ้านกำลังมีปัญหามากๆ ปกติต้นนี้จะมีใบและดอกสวยงามแข็งแรง แต่เดือนกว่าๆมานี้ ต้นนี้ไม่มีใบเลย ดอกก็มีขนาดเล็กลงคะ ผิวลำต้นก็ไม่ดึ้ง และแห้งๆ มันเป็นอะไร และจะแก้ไขรักษาอย่างไรคะ

ไม่แน่ใจครับเพราะไม่เห็นอาการ ขอรายละเอียดเพิ่มหน่อยจะดีกว่าครับ มีรูปด้วยใกล้ๆ ชัดๆ ก็จะดีต่อการวินิจฉัยครับ

[Jack]

สูดดมเข้าไปทุกวันจะมีอันตรายไหมครับ

ไม่ว่าจะเกี่ยวกับโรคทางเดินหายใจโรคภูมิแพ้. หรืออื่นๆ

โดยส่วนตัว คิดว่าน่าจะมีผลไม่มากก็น้อย

[ยุทธศักดิ์]

ไม่เคยมีรายงานในเรื่องนี้ครับ ปกติเชื้อราชนิดนี้จัดเป็นประเภท Host Specific Fungi คือเข้าทำลายเฉพาะพืชชนิดนี้เท่านั้น และจัดเป็น Obligate Parasite คือเมื่อพืชอาศัยตายหรือไม่มีพืชชนิดนี้อยู่ เชื้อราก็ไม่สามารถมีชีวิตอยู่ได้ครับ

[[email protected]]

มีปื้นสีขาวๆที่ลำต้นคล้ายแผลถลอก แล้วกิ่งปลายๆจะเหี่ยวๆเริ่มมีใบเหลืองๆ ตัดใบออกก็ยังมียางไหลค่ะ ใช้ กาวปิดทับจุดขาวๆแทนปูนได้มั้ยค่ะ