เสียงในภาษาไทย
เรียบเรียงโดย เฉลิมลาภ ทองอาจ, ค.ม. การสอนภาษาไทย (จุฬาฯ)
มนุษย์ใช้เสียงเป็นเครื่องมือที่สำคัญที่สุดในการสื่อสาร เนื่องจากมนุษย์สามารถเปล่งเสียงและดัดแปรให้มีความแตกต่างกันได้หลายลักษณะ เมื่อมนุษย์กำหนดความหมายให้กับเสียงเหล่านั้น ก็ทำให้เกิดถ้อยคำที่ใช้พูดกันในชีวิตประจำวัน อย่างไรก็ตาม นักเรียนคงสังเกตพบว่าในแต่ละภาษานั้น มีลักษณะและท่วงทำนองการเปล่งเสียงที่แตกต่างกัน ทั้งนี้เนื่องจากเจ้าของภาษาเรียนรู้วิธีการเปล่งเสียงแตกต่างกันไป สำหรับในภาษาไทย เราเรียนรู้วิธีการเปล่งเสียงได้ ๓ ประเภท คือ เสียงแท้ เสียงแปร และเสียงดนตรี ซึ่งในการเปล่งเสียงที่เหล่านี้เราจำเป็นต้องใช้อวัยวะต่างๆ อย่างสัมพันธ์กัน
อวัยวะที่ใช้ในการออกเสียง
๑. เส้นเสียง เป็นอวัยวะสำคัญที่สุดในการออกเสียง มีลักษณะเป็นกล้ามเนื้อวางขวางอยู่ในกล่องเสียง เมื่อลมผ่านจากปอดขึ้นมาจะทำให้เส้นเสียงสั่นสะเทือนและเป็นต้นกำเนิดของเสียง
๑. ลิ้น เป็นอวัยวะที่เคลื่อนไหวได้ ทำหน้าที่ผลักลมและดัดแปรช่องปากให้มีปริมาตรแตกต่างกัน อันส่งผลให้เสียงที่เปล่งออกมาแตกต่างกันด้วย
๒. เพดานแข็ง เพดานอ่อน ปุ่มเหงือก ฟัน ริมฝีปาก ช่องจมูก อวัยวะเหล่านี้เป็นอวัยวะที่เป็นฐานให้เกิดเสียงต่างๆ
เสียงในภาษาไทย
นักภาษาศาสตร์ได้แบ่งเสียงในภาษาไทยเป็น ๓ ประเภท คือ เสียงแท้ เสียงแปร และเสียงดนตรี ดังรายละเอียดต่อไปนี้
๑. เสียงแท้
เสียงสระเป็นเสียงก้อง คือ เมื่อเปล่งเสียง ลมที่ผ่านออกมาทางช่องปากไม่ทำให้อวัยวะที่เป็นฐานเกิดการสั่นสะเทือนหรือเคลื่อนไหว ซึ่งเมื่อต้องการบันทึกเสียงแท้ด้วยตัวอักษร จะใช้ตัวอักษรที่เรียกว่า “สระ” ดังนั้นเราจึงเรียกเสียงแท้ว่า “หน่วยเสียงสระ” ซึ่งมี ๒๑ หน่วยเสียง แบ่งเป็น หน่วยเสียงสระเดี่ยวและหน่วยเสียงสระประสม ดังนี้
๑.๑ หน่วยเสียงสระเดี่ยว
หน่วยเสียงสระเดี่ยว คือ เสียงที่เปล่งออกมาโดยไม่มีอวัยวะใดในช่องปากมาปิดกั้นไว้ ลักษณะเสียงชนิดนี้เกิดจากการทำหน้าที่ของลิ้นส่วนต่างๆ และการยกระดับของลิ้น รวมทั้งการดัดแปรลักษณะของริมฝีปาก มีทั้งสิ้น ๑๘ หน่วยเสียง ดังนี้
ส่วนของลิ้น
การยกระดับลิ้น |
ริมฝีปากรี ริมฝีปากห่อ |
||
หน้า |
กลาง |
หลัง |
|
สูง |
อิ อี |
อึ อือ |
อุ อู |
กลาง |
เอะ เอ |
เออะ เออ |
โอะ โอ |
ต่ำ |
แอะ แอ |
อะ อา |
เอาะ ออ |
หน่วยเสียงสระเดี่ยวข้างต้น แบ่งเป็นหน่วยเสียงสระสั้น ๙ เสียง ได้แก่ หน่วยเสียง อิ เอะ แอะ อึ เออะ อะ อุ โอะ เอาะ และหน่วยเสียงสระยาว ๙ เสียง ได้แก่ หน่วยเสียง อี เอ แอ อือ เออ อา อู โอ ออ
๑.๒ หน่วยเสียงสระประสม
หน่วยเสียงสระประสมเกิดจากการเปลี่ยนระดับลิ้นจากระดับสูงมาต่ำอย่างรวดเร็ว ซึ่งในภาษาไทยมี ๓ หน่วยเสียง ได้แก่ หน่วยเสียงสระสูง อิ อึ อุ ประสมกับสระต่ำ อะ เป็นหน่วยเสียง เอียะ เอือะ อัวะ ตามลำดับ ซึ่งในทางภาษาศาสตร์ถือว่าแม้จะออกเสียงสระประสมเหล่านี้ให้ยาวออกไป เป็น เอีย เอือ อัว ก็ไม่ทำให้ความหมายของคำเปลี่ยนไป
๒. เสียงแปร
เสียงแปร หมายถึง เสียงที่ลมที่ผ่านออกมาทางช่องปากถูกปิดกั้น และดัดแปรโดยอวัยวะต่างๆ ภายในปาก ซึ่งเรียกว่าฐาน อาทิ เพดานแข็ง เพดานอ่อน ปุ่มเหงือก ริมฝีปาก เป็นต้น ในการบันทึกเสียงแปรนั้นใช้ตัวอักษรที่เรียกว่า “พยัญชนะ” ดังนั้นเราจึงเรียกเสียงแปรว่า ”หน่วยเสียงพยัญชนะ” ซึ่งในภาษาไทยมี ๒๑ หน่วยเสียง สรุปได้ดังตารางต่อไปนี้
หน่วยเสียง |
ลักษณะ |
หน่วยเสียง |
ลักษณะ |
หน่วยเสียง |
ลักษณะ |
๑. ก |
ระเบิด ไม่มีลม |
๘. ค |
ระเบิด มีลม |
๑๕. ง |
นาสิก |
๒. จ |
๙. ช |
๑๖. น |
|||
๓. ด |
๑๐. ท |
๑๗. ม |
|||
๔. ต |
๑๑. พ |
๑๘. ย |
ครึ่งสระ |
||
๕. บ |
๑๒. ฟ |
เสียดแทรก |
๑๙. ว |
||
๖. ป |
๑๓. ซ |
๒๐. ร |
รัว |
||
๗. อ |
๑๔. ฮ |
๒๑. ล |
ข้าง |
หน่วยเสียงทั้ง ๒๑ หน่วยเสียงข้างต้น แบ่งตามลักษณะเสียงได้ ๖ ลักษณะ ดังนี้
๑. พยัญชนะเสียงระเบิด เกิดจากขณะเปล่งเสียง ลมถูกกักไว้ ณ ตำแหน่งหนึ่งในช่องปาก จากนั้นจึงพุ่งออกมาโดยแรง กรณีที่มีกลุ่มลมหายใจเคลื่อนตามออกมา จะเรียกว่า พยัญชนะระเบิดมีลม แต่หากไม่มีกลุ่มลมหายใจเคลื่อนตามออกมา จะเรียกว่า พยัญชนะระเบิดไม่มีลม พยัญชนะเสียงระเบิดในภาษาไทย มี ๑๑ หน่วยเสียง ได้แก่ หน่วยเสียง ก จ ด ต บ ป อ ค ช ท พ
๒. พยัญชนะเสียงเสียดแทรก เกิดจากขณะเปล่งเสียง ลมถูกบีบให้เคลื่อนผ่านบริเวณที่แคบ ได้แก่ ริมฝีปากบนกับล่าง ฟันบนกับริมฝีปากล่าง ลิ้นส่วนต่างๆ กับเพดานปาก และที่ช่องระหว่างเส้นเสียง พยัญชนะเสียงเสียดแทรก มี ๓ หน่วยเสียง คือ ฟ ซ ฮ
๓. พยัญชนะเสียงนาสิก เกิดจากเมื่อเปล่งเสียงแล้ว มีกลุ่มลมหายใจส่วนหนึ่งเคลื่อนออกทางโพรงจมูก พยัญชนะเสียงนาสิกมี ๓ หน่วยเสียง ได้แก่ หน่วยเสียง ง น ม
๔. เสียงพยัญชนะครึ่งสระ เกิดจากการเคลื่อนตำแหน่งของอวัยวะที่ใช้ในการออกเสียงสระ มี ๒ เสียง ได้แก่ หน่วยเสียง ย ว
๕. เสียงพยัญชนะรัว เกิดจากลมเคลื่อนผ่านปลายลิ้นที่ยกขึ้นไปแตะบริเวณหลังฟันอย่างรวดเร็วในลักษณะการสั่นสะบัด ได้แก่ หน่วยเสียง ร
๖. เสียงพยัญชนะข้าง เกิดจากลมเคลื่อนออกมาบริเวณข้างลิ้น ได้แก่ หน่วยเสียง ล
หน่วยเสียงพยัญชนะทั้ง ๒๑ หน่วยเสียงข้างต้น สามารถทำหน้าที่เป็นหน่วยเสียงพยัญชนะต้นและหน่วยเสียงพยัญชนะท้ายได้ ดังนี้
๑. หน่วยเสียงพยัญชนะต้นเดี่ยว ทุกเสียงสามารถทำหน้าที่เป็นพยัญชนะต้นได้
๒. หน่วยเสียงพยัญชนะต้นควบ มี ๑๑ หน่วยเสียง ดังตารางต่อไปนี้
หน่วยเสียงที่ |
หน่วยเสียง |
ตัวอย่าง |
๑ |
กร |
กระ กราบ กรู เกรียงไกร |
๒ |
กล |
กลัว กลาง กลึง ไกล |
๓ |
กว |
กว่า กว้าง แกว่งไกว |
๔ |
คร |
ครับ คร่ำ ครู เคร่ง ขริบ |
๕ |
คล |
คลาด คล้าย เคลื่อน ขลาด เขลา |
๖ |
คว |
ความ ควาย ไข่วคว้า ขวาง ขว้าง |
๗ |
พล |
เพลา เพลง พลิ้ว ผลุบโผล่ |
๘ |
พร |
พร้อม พราน พรู พริ้ง |
๙ |
ปล |
ปลด ปลอด ปลี เปล่า |
๑๐ |
ปร |
ปรับ เปลี่ยน แปลง โปรด |
๑๑ |
ตร |
ตราด ตรึง เตรียม ไตร |
๓. หน่วยเสียงพยัญชนะท้ายหรือพยัญชนะสะกด มี ๙ หน่วยเสียง ดังตารางต่อไปนี้
หน่วยเสียงที่ |
หน่วยเสียง |
ตัวอย่าง |
๑ |
ก |
จาก จักร มรรค เมฆ |
๒ |
ต |
วัด กฎ ภัทร โรจน์ วัฒน์ |
๓ |
ป |
กราบ กราฟ กอปร ภาพ |
๔ |
ง |
จง โล่ง อ้าง |
๕ |
น |
กาฬ กาล คน พร พรรณ สันต์ |
๖ |
ม |
กลม ตาม ร่ม โสม |
๗ |
ย |
กร่อย เคย ไป ไกล |
๘ |
ว |
แวว วาด เรา เศร้า |
๙ |
? |
จะ ติ บุ โละ |
ข้อสังเกต นักภาษาศาสตร์ถือว่าหน่วยเสียง ? เป็นหน่วยเสียงที่เกิด ณ ช่องระหว่างเส้นเสียงและเป็นเสียงกักตามหลังเฉพาะเสียงสั้นเท่านั้น ดังนั้นคำที่ประสมกับสระเสียงสั้นและ ไม่มีรูปพยัญชนะท้าย จึงมีเสียง ? เป็นหน่วยเสียงสะกด ดังตัวอย่างในตาราง
๓. เสียงดนตรี
เสียงดนตรี หมายถึง เสียงที่เกิดจากการดัดแปรหน่วยเสียงสระและพยัญชนะให้มีระดับ สูงต่ำต่างกันออกไป ซึ่งในภาษาไทย การทำให้เกิดเสียงสูงต่ำ ทำให้เกิดความหมายใหม่ นับเป็นเอกลักษณ์ที่สำคัญของภาษา เนื่องจากเราบันทึกเสียงดนตรีด้วยตัวอักษรที่เรียกว่า “วรรณยุกต์” ดังนั้น เราจึงเรียนเสียงดนตรีว่า “หน่วยเสียงวรรณยุกต์” ซึ่งมี ๕ หน่วยเสียง แบ่งเป็นหน่วยเสียงวรรณยุกต์ระดับ ๓ เสียง ซึ่งหมายถึง หน่วยเสียงที่มีระดับความถี่คงที่โดยตลอดตั้งแต่ต้นถึงท้ายพยางค์ และหน่วยเสียงวรรณยุกต์เปลี่ยนระดับ ๒ หน่วยเสียง ซึ่งหมายถึง หน่วยเสียงที่ความถี่เสียงช่วงต้นพยางค์มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในช่วงท้ายพยางค์ หน่วยเสียงวรรณยุกต์ทั้ง ๔ หน่วยเสียง สรุปได้ดังตารางต่อไปนี้
หน่วยเสียงวรรณยุกต์ |
ลักษณะ |
ตัวอักษรแทนหน่วยเสียง |
ตัวอย่างคำ |
๑. สามัญ |
วรรณยุกต์ระดับ |
|
การ ใคร ทำ ปลา |
๒. เอก |
|
จิต หาก ไม่ ว่า |
|
๓. ตรี |
|
คะ โต๊ะ โป๊ะ รัก |
|
๔. โท |
วรรณยุกต์เปลี่ยนระดับ |
|
ข้า บ้าน วาด โรค |
๕. จัตวา |
|
ขา จ๋า สาน หา |