วรรณคดี : พระปฐมสมโพธิกถา

วรรณคดีไทย เรื่อง พระปฐมสมโพธิกถา

เนื้อหาของปฐมสมโพธิเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติ ตั่งแต่เริ่มต้นประวัติความเป็นมาของพระพุทธเจ้าก่อนประสูติ เสด็จออกผนวช การบำเพ็ญเพียร การตรัสรู้การประกาศศาสนา ปรินิพาน และเรื่องหลังจากปรินิพาน

ปฐมสมโพธิฉบับรัตนโกสินทร์ มี 3 สำนวน ที่สำคัญที่สุดคือ ฉบับของสมเด็จพระมหาสมณะเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงถอดความจากภาษาบาลีและเรียบเรียงเป็นภาษไทย

เนื้อเรื่องย่อของปฐมสมโพธิกถา ในที่นี้จะกล่าวถึงปริเฉทที่ 9 มารวิชัยปริวรรต

พญาวัสวดีนำพลมารที่จำแลงเป็นอมนุษย์น่ากลัวดุร้ายยกทำมาทำร้ายเจ้าชายสิทธัตถะ จนก่อให้เกิดอากาศวิปริตเป็นพายุใหญ่ จนเหล่าเทวดาที่มาเฝ้าชมพระบารมีต่างพากันหลบหนีไปหมดด้วยความกลัว แต่เจ้าชายสิทธัตถะซึ่งประทับบนรัตนบัลลังก์หาได้หวั่นไหวไม่ ทรงเหยียดพระหัตถ์เบื้องขวาใช้ดัชนีชี้ลงพื้นดิน เพื่อเป็นสักขีพยานถึงการบำเพ็ญพระบารมีของพระองค์ในครั้งชาติก่อน แล้วพระแม่ธรณีจึงปรากฏกายขึ้นจากพื้นดิน บิดน้ำจากพระโมลีไหลนองท่วมเหล่าหมู่มารลอยหายไปหมดสิ้น พระยาวัสวดีและมารทั้งหลายจึงพ่ายแพ้แก่พระองค์

พระปฐมสมโพธิกถาในวัฒนธรรมไทย

๑. หลักธรรมและศาสนาในการดำเนินชีวิต

๑.๑ ให้ความรู้เกี่ยวกับพุทธประวัติ

๑.๒ ให้ความรู้เกี่ยวกับหลักธรรมในพุทธศาสนา เช่นอริยสัจสี่ อันประกอบด้วย ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค

๑.๓ ให้คติทางโลกและทางธรรม ชี้ให้เห็นความสุขอันเกิดจาการปฏิบัติธรรม

๑.๔ ปฐมสมโพธิมักใช้แสดงในโอกาสต่าง ๆ พุทธศาสนิกชนจะนิยมฟังเทศน์คัมภีร์พระปฐมสมโพธิในวันสำคัญทางศาสนาเช่น วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา วันเข้าพรรษา วันออกพรรษา เป็นต้น

๑.๕ ในด้านความเชื่อและคติทางศาสนา ธรรมเนียมต่าง ๆ เช่น การปลงศพด้วยการเผา และการกรวดน้ำแผ่กุศลให้แก่ผู้ล่วงลับและสรรพสัตว์ทั้งหลาย

๒. ประปฐมสมโพธิกับงานศิลปกรรม

๒.๑ งานปฏิมากรรม มีการสร้างพระพุทธรูปต่าง ๆ ซึ่งเป็นแรงบัลดาลใจมาจากพระปฐมสมโพธิ แต่เดิมมักสร้างเป็นพระพุทธรูปสี่อิริยาบถ ได้แก่ นั่ง (ตรัสรู้) ยืน(ปฐมเทศนา) เดิน(เทโวโรหนะ) นอน(ปรินิพาน) โดยเฉพาะในปริเฉทที่ 9 ได้มีการสร้างพระพุทธรูปปางมารวิชัย

พระพุทธรูปปางมาริวิชัย (ปางสะดุ้งมาร)

๒.๒ งานจิตกรรม ภาพจิตกรรมฝาผนังในพระอุโบสถ วิหาร โดยเฉพาะปฐมสมโพธิ ปริเฉทที่ 9 มารวิชัยปริวรรต จะเขียนบนผนังด้านหน้า (ผนังสกัดหน้า) กับพระประธาน ปรากฏที่วัดสำคัญต่าง ๆ ทั่วประเทศไทย เช่น วัดสุทัศน์เทพวราราม วัดพระศรีรัตนศาสดารา เป็นต้น

จิตกรรมฝาผนังตอนมารผจญ (ปราบมาราธิราช)

กล่าวได้ว่าพระปฐมสมโพธิเป็นคำภีร์ที่มีอรรถรสและหลักธรรมขั้นอภิธรรมที่มีอิทธิพลต่อการนับถือศาสนา และการดำเนินชีวิตและคตความเชื่อที่มีต่อชาวไทยเรื่อยมาสืบถึงปัจจุบัน

วาทิน ศานติ์ สันติ : เรียบเรียง

เขียนใน GotoKnow โดย วาทิน ศานติ์ สันติ
ใน อารยธรรม ประวัติศาสตร์และโบราณคดี

คำสำคัญ (Tags): #สมเด็จพระมหาสมณะเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส

หมายเลขบันทึก: 339740เขียนเมื่อ 24 กุมภาพันธ์ 2010 21:46 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 22:29 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน