ปัญญาสำหรับศาสนา

      คำสอนที่นักประวัติศาสตร์ส่วนมากถือว่ารักษากันไว้ได้บริบูรณ์สมบูรณ์ที่สุด ก็เป็นคำสอนที่อยู่ในพระไตรปิฎกของฝ่ายเถรวาทอย่างเช่นในประเทศไทยเรา ส่วนคำสอนหรือพระไตรปิฎกของมหายานนั้น เป็นแบบทันสมัยอยู่เสมอ เพราะฉะนั้นเมื่อเราจะว่าคำสอนเดิมของพระพุทธเจ้าองค์ปัจจุบันสอนว่าอย่างไรเมื่อ ๒๕๐๐ กว่าปีก่อนก็ต้องเอาคำสอนที่อยู่ในเถรวาทมาว่ากัน อย่างน้อยก็น่าเชื่อถือมากกว่าที่เป็นหนังสือที่เขียนโดยนักปราชญ์สมัยหลัง และอีกอย่างหนึ่งถ้าเราอยากรู้ว่าคำสอนของเถรวาทสอนว่าอย่างไร คำสอนของมหายานสอนอย่างไร เราก็ควรไปศึกษาอ่านพระไตรปิฎกในนิกายนั้น จะได้รู้ว่าแต่ละนิกายสอนอย่างไร จะได้รู้ว่าคำสอนอย่างนี้ คำพูดอย่างนี้ มาจากนิกายใด ไม่ใช่คำสอนใดของใคร เขาเอามาสอนปนกันจนมั่วไปหมด เห็นกันดาดดื่น อย่าว่าแต่คำสอนที่เป็นศาสนาเดียวกันเลยแม้แต่คำสอนคนละศาสนาเอามาสอนเพื่อกลืนศาสนา เราทั้งหลายที่เป็นศาสนิกของแต่ละศาสนาจะสามารถรู้ละหรือ

    ข้าพเจ้าปราถนาจะกล่าวว่าการนับถือศาสนาใดศาสนาหนึ่งนั้น ควรจะนับถือด้วยปัญญา ปัญญาในที่นี้มิใช่ปัญญามากโดยไม่เลือก คือมีแต่ปัญญาอย่างใดอย่างหนึ่งในสามอย่างนั้นยังไม่ใช่ แต่ปัญญาในที่นี้คือต้องมีปัญญาทั้งสามอย่างควบคู่ไปด้วยกัน ปัญญาทั้ง ๓ คือ สุตมยปัญญา จินตามยปัญญา ภาวนามยปัญญา จะกล่าวว่า บางศาสนา บางลัทธิ ก็มีปัญญาอย่างเดียว บ้างก็สอง บ้างก็สาม ตามแต่ความสามารถของศาสดานั้น หรือเจ้าลัทธินั้นๆก็น่าจะได้ถ้าใจของเรากว้างพอ พระพุทธศาสนาจึงนิยมกล่าวถึงปัญญาว่าเป็นยอดแห่งธรรม เห็นออกบ่อยที่นักปราชญ์กล่าวออกเกล่อว่า "พุทธศาสนาเป็นศาสนาแห่งปัญญา" ส่วนจะเป็นปัญญาแบบไหนอย่างไรนั้นเป็นหน้าที่ของเราที่จะมาวิจัยกันให้ละเอียด ตามความสามารถของแต่ละคน ดังคำกลอนปราชญ์ว่า "ไม้กะยังต่างไม้แก้วแก่นจันโท สังสิเอามาเทียมหมู่ขอนลอยน้ำ คำหากเป็นคำแท้ชมพูมณีเทศ บ่อห่อนติดต่อเข้ากับคำเก้เสื่อมประสาน"ฯฯฯฯฯ