Chiral Drug สำคัญไฉน : บทเรียนจาก Thalidomide

"Thalidomide" ชื้อยานี้ึเคยโด่งดังในอดีต กลับเป็นตัวร้ายที่สร้างความเสียหายอย่างมากมายไปทั่วโลก จนถูกเรียกว่าโศกนาฏกรรมทางการแพทย์ยุกต์ใหม่ เนื่องจากตัว Thalidomide ซึ่งมีฤทธิ์เป็นยานอนหลับนั้น ทำให้เกิดความผิดปกติกับทารกในครรภ์ขั้นรุนแรง ทารกที่เกิดมามีความพิการพุ่งสูง (กว่า 10,000 คน) มากในช่วงปลายยุค 50 ถึงต้นยุค 60 จึงมีการถอนยาตัวนี้ออกไปจากตลาด และหลังจากนั้นมีการศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับความเป็นพิษของยา Thalidomide พบว่ามีโครงสร้างที่เป็น Chiral Center อยู่หนึ่งตำแหน่ง ทำให้ยาที่สังเคราะห์ออกมาจะมีสอง enantiomers คือ r-thalidomide และ s-thalidomide และมีเพียง r-thalidomide เท่านั้นที่ออกฤทธิ์ ส่วน s-thalidomide  มีพิษต่อทารถในครรภ์ เนื่องจาก s-thalidomide มีการบิดโครงสร้างที่เหมาะสมในการไปจับกับ purine ของ DNA ได้ทำให้เกิดความผิดปกติของ DNA

ซ้่าย: s-thalidomide , ขาว: r-thalidomide
รูปจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Thalidomide

จากบทเรียนที่แสนแพงของ thalidomide ทำให้เป็นความสำคัญของ stereoisomer ในการพัฒนายา เนื่องจาก receptor ในร่างกายมนุษย์เป็นโครงร่างสามมิติของโปรตีน การบิดและเปลี่ยนระนาบของโมเลกุลยามีผลต่อการจับกับ receptor เป็นอย่างมาก ซึ่งหากลองสืบค้นยาที่ขายดีอันดับต้นๆ ในปัจจุบันจะเป็นยาที่มี stereoisomer ทั้งสิ้น เช่น

1. Atorvastatin : เป็นยาลดไขมันในเลือด ก็ใช้ในรูปของ enantiomer เดี่ยว
2. Simvastatin :เป็นยาลดไขมันในเลือด ก็ใช้ในรูปของ enantiomer เดี่ยวเช่นกัน
3. Esomeprazole : ลดการหลั่งกรดในกะเพาะอาหาร ใช้ในรูปของ s-enantiomer

นอกจากนี้ก็ยังมียาอีกหลายตัวที่เป็น chiral active และแนวโน้มยาใหม่ก็มีการใช้ในรูป enantiomer เดี่ยวมากขึ้น ก็จะเห็นว่า chiral มันสำคัญกว่าแค่ดูว่ามันหมุนระนาบแสงทางไหน!

 

[นางสาว วิภาสินี วะเศษสร้อย]

ขอบคุณค่ะ ที่นำมาเสนอ