ปัญหาความไร้สัญชาติ (Nationalityless) ที่เกิดขึ้นแก่บุคคลธรรมดา ก็คือ สภาพที่บุคคลไม่มีสัญชาติของประเทศใดเลยในโลก กล่าวโดยหลักกฎหมายได้ว่า คนไร้สัญชาติมีสถานะเป็นคนต่างด้าวในทุกประเทศของโลก
แต่ปัญหาไร้สัญชาติจะรุนแรงมากขึ้นหากบุคคลไม่ได้รับการยอมรับให้
“สิทธิอาศัย” โดยรัฐใดเลยในโลก โดยผลของกฎหมาย
บุคคลในสถานการณ์นี้จึงตกเป็น “คนต่างด้าวผิดกฎหมาย”
ในทุกประเภทของโลก บุคคลในลักษณะนี้จึงตกเป็น “คนไร้รัฐ” (Stateless)
โดยสิ้นเชิง
ในประเทศไทย ปรากฏมีทั้ง (๑)
คนไร้สัญชาติที่ได้รับสิทธิอาศัยชั่วคราวตามกฎหมายไทยแล้ว และ (๒)
คนไร้สัญชาติที่ยังมิได้รับสิทธิอาศัยตามกฎหมายไทย ในกรณีหลัง ก็คือ
กรณีของคนที่มีลักษณะไร้รัฐอย่างแท้จริง
สาเหตุแห่งความไร้สัญชาติในประเทศไทย
ปรากฏข้อเท็จจริงมีคนไร้สัญชาติในประเทศไทยจำนวนมาก
ซึ่งปัญหาที่เกิดขึ้นในประเทศไทย เป็นได้ ๒ ลักษณะ กล่าวคือ (๑)
ความไร้สัญชาติเพียงด้านข้อเท็จจริง (De facto Stateless) และ (๒)
ความไร้สัญชาติทั้งด้านข้อกฎหมาย (De Jure Stateless)
----------------------------------------------------------------------------
สาเหตุแห่งความไร้สัญชาติโดยข้อเท็จจริง
(De facto
Stateless)
----------------------------------------------------------------------------
ความไร้สัญชาติโดยข้อเท็จจริงเกิดขึ้นได้ใน ๒ ลักษณะ
กล่าวคือ
ลักษณะแรก ก็คือ
กรณีที่เกิดขึ้นจากบุคคลไม่ทราบข้อเท็จจริงของตน
จึงไม่อาจพิสูจน์ความเกาะเกี่ยวกับรัฐใดเลยในโลก
จึงไม่อาจกำหนดสัญชาติได้เลย จึงตกเป็นคนไร้สัญชาติ ตัวอย่าง ก็คือ
เด็กชายขัวญ วรรัตน์
ซึ่งเกิดในประเทศไทยโดยไม่ทราบตัวบิดามารดาเพราะบิดามารดาทอทิ้ง
แต่ในวันนี้ ซึ่งอยู่ในความดูแลของครอบครัววรรัตน์
ที่ได้ยอมรับเด็กชายผู้นี้เป็นบุตรบุญธรรม[1]
ลักษณะที่สอง
เกิดขึ้นแม้บุคคลนั้นเชื่อว่าและอ้างว่า
ตนมีข้อเท็จจริงที่ทำให้ได้สัญชาติไทย
แต่เจ้าหน้าที่ของรัฐไทยเองปฏิเสธที่จะเชื่อในข้อเท็จจริงที่บุคคลกล่าวอ้าง
ตัวอย่าง ก็คือ กรณีของคนแม่อาย ๑๒๔๓ คนที่ถูกนายอำเภอแม่อายใน
พ.ศ.๒๕๔๕ ถอนชื่อออกจากทะเบียนราษฎรประเภทคนสัญชาติไทย
โดยไม่มีการเข้าไปตรวจสอบข้อเท็จจริงส่วนบุคคลของแต่ละคน
และเป็นเหตุให้ชาวบ้านทั้งหมดไม่อาจใช้สิทธิในสัญชาติไทย
ทั้งที่ไม่มีสัญชาติของประเทศใดเลยในโลก[2]
------------------------------------------------------------------------
สาเหตุของความไร้สัญชาติโดยข้อกฎหมาย
(De Jure
Stateless)
-----------------------------------------------------------------
ในสถานการณ์นี้ ความปรากฏชัดแล้วว่า
โดยข้อเท็จจริงแห่งตัวบุคคลนั้น ไม่ปรากฏว่า
มีกฎหมายของประเทศใดยอมรับให้สัญชาติแก่บุคคลนี้ ผลที่เกิดขึ้น ก็คือ
บุคคลไม่มีสัญชาติไทยและสัญชาติของประเทศอื่นใดในโลก
ความไร้สัญชาติโดยข้อกฎหมายเกิดขึ้นได้ใน ๒ ลักษณะ กล่าวคือ
ลักษณะแรก ก็คือ
ความไร้สัญชาติที่เกิดแก่บุคคลที่เกิดในประเทศไทยจากบุพการีที่เกิดนอกประเทศไทย
ตัวอย่าง ก็คือ กรณีของนายบุญธรรม
ศรีบุญทองซึ่งเกิดในประเทศไทยจากบิดามารดาซึ่งมีเชื้อชาติไทยใหญ่แต่เป็นคนไร้สัญชาติที่เกิดในประเทศพม่า[3] หรือกรณีนางสาวอาภรณ์รัตน์
แซ่หวูซึ่งเกิดในประเทศไทยจากบิดามารดาซึ่งมีเชื้อชาติจีนฮกเกี๋ยนแต่เป็นคนไร้สัญชาติที่เกิดในประเทศพม่า[4] และ
ลักษณะที่สอง ก็คือ
ความไร้สัญชาติที่เกิดแก่บุคคลที่เกิดนอกประเทศไทยจากบุพการีที่เกิดนอกประเทศไทย
ตัวอย่าง ก็คือ กรณีของนางสาวมาลัย ปลอดโปร่ง[5]
คนไร้รัฐ คือ อะไรละ
คนไร้สัญชาติ คือ คนที่ไม่มีสัญชาติ
แต่ที่รับรู้ ณ วันนี้ คำสองคำนี้เป็นเพียงแค่นิยามของบุคคลกลุ่มหนึ่งที่เข้าใจในเชิงวิชาการด้านเดียวหรือไม่
ก็คิดเหมือนกันค่ะนุช ช่วยคิดที่จะส่งผ่านองค์ความรู้สู่คนที่ไม่ใช่นักวิชาการอย่างไรดี
คนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ
อยากให้ทางผู้หรือรัฐบาล
ให้ความสำคัญมากกว่านี้หน่อย
เพราะบุคลเล่ามีทั้งคนที่มีการ
ศึกษา
อิกมากมายหลายแสนคน
เด็กหัวดีๆๆก็มีเหมือนกัน