การสนทนากลุ่ม focus group discussion มันคืออะไร...และเป็นอย่างไร

ศูนย์วิจัยเอแบค นวัตกรรมทางสังคม การจัดการและธุรกิจ มหาวิทยาลัยอัสสัมชัญ ซึ่งได้รับอนุมัติจากสำนักงานเลาขาธิการสภาการศึกษา ให้ดำเนินการวิจัยในหัวข้อเรื่อง สถานภาพและบทบาทการเสริมสร้างสังคมแห่งการเรียนรู้ตลอดชีวิตของหน่วยงานภาครัฐและเอกชน ได้ลงมาเก็บข้อมูลพื้นที่ที่จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่ง ทาง กศน.จังหวัดนครศรีธรรมราชกำหนดพื้นที่ให้นักวิจัยไปเก็บข้อมูลที่อำเภอเฉลิมพระเกียรติและอำเภอชะอวดอำเภอละหมู่บ้าน

วิธีการเก็บข้อมูลของเขามี 4 วิธี คือ การวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม และการสำรวจ ซึ่งผมเห็นว่าวิจัยหัวข้อนี้ของเอแบคคล้ายๆกับวิจัยของสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (กศน.) เรื่องการพัฒนาการจัดกระบวนการเรียนรู้ตลอดชีวิตตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงที่กำลังให้นักวิจัยภาคสนามของ กศน.ในจังหวัดเป้าหมายคือ นครศรีธรรมราช ลำปาง ฉะเชิงเทรา ขอนแก่น และนนทบุรี เก็บรวบรวมข้อมูลอยู่ สำหรับที่นครศรีธรรมราชเรามีพื้นที่วิจัยอยู่สองหมู่บ้านในสองอำเภอๆละหมู่บ้านคือที่อำเภอเมืองและอำเภอชะอวด

นักวิจัยของเอแบคลงพื้นที่นครศรีธรรมราชเที่ยวนี้ต้องการทำการสนทนากลุ่มและสัมภาษณ์เชิงลึกเป็นหลัก ผมเห็นเป็นโอกาสดีที่จะได้เรียนรู้เทคนิคนี้จากการทำจริงของพวกเขา  จึงได้ชักชวนเพื่อนๆทีมีชื่อตามคำสั่งสำนักงาน กศน.ไปสังเกตการณ์

ได้เห็นการดำเนินการของเขาแล้วทางทีมเราก็ร้องอ๋อว่าไม่ยากย่างที่คิด ตัวละคอนก็หนีไม่พ้นผู้นำการสนทนากลุ่ม ผู้จดบันทึก ผู้ประสานงานทั่วไป กระบวนการดำเนินการสนทนากลุ่มก็ตั้งแต่เริ่มสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้เข้าร่วมสนทนา แนะนำที่มาที่ไปของการทำสนทนากลุ่ม เป้าหมาย วัตถุประสงค์ ให้เล่าเรื่องสิ่งที่เขาทำอยู่ จากนั้นก็หยิบฉวยสิ่งที่เขาพูดแล้วมาทำการสนทนาต่อ ทั้งให้ขยายความ ให้อธิบาย ให้ความหมาย ให้.... ฯลฯ เพื่อให้นักวิจัยได้ข้อมูลตามกรอบคำถามที่นักวิจัยได้กำหนดเอาไว้แล้ว สุดท้ายก็ปิดการสนทนาแท้งกิ้วขอบคุณ

สิ่งที่สังเกตเห็นและคิดว่าเด่นมากคือผู้นำการสนทนาสามารถหยิบฉวยข้อมูลที่ผู้เข้าร่วมเวทีสนทนาแสดงออกมาแล้ว มาเชื่อมโยง ต่อยอด ตั้งคำถาม นำสนทนาได้อย่างไหลลื่น ไม่ติดขัด ไม่สนใจว่าจะต้องนำการสนทนากลุ่มตามตามลำดับประเด็นที่กำหนดไว้ สนทนาข้ามไปข้ามมาระหว่างหัวข้อ ระหว่างประเด็น แต่เมื่อรวมๆแล้ว ได้ข้อมูลตามที่ต้องการ

เราทั้งหลายที่ไปสังเกตการณ์ต่างก็เห็นตรงกันว่าตัวละคอนในการทำสนทนากลุ่มก็ไม่พ้นทักษะคุณอำนวย คุณลิขิต คุณประสาน ฯลฯ ที่เราได้ฝึกจากโครงการจัดการความรู้สู่ชุมชนอินทรีย์นครศรีธรรมราชกันมาแล้ว ได้มากได้น้อยก็ว่าไปตามความตั้งใจและความใส่ใจของแต่ละคน

วันนี้เราเหล่านักวิจัยภาคสนาม(สนง.กศน.เขาตั้งมาว่าอย่างนั้น ....เขินๆ อยู่เหมือนกันนะ...) ประชุมเตรียมการสร้างความพร้อมกันที่ กศน.จังหวัด เอาข้อมูลความรู้เกี่ยวกับวิธีเก็บรวบรวมข้อมูลวิธีการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสนทนากลุ่ม ที่รวบรวมจากเน็ต จากการที่ได้สังเกตการณ์ของทีมเอแบค มาศึกษาวิเคราะห์กัน สุดท้ายเราทำแผนออกเก็บรวบรวมข้อมูลภาคสนามเสร็จเรียบร้อยแล้ว

หลังสงกรานต์วันที่ 18 เม.ย. เราจะประเดิมสนทนากลุ่มย่อย focus group discussion ในโครงการวิจัยฯนี้กันที่ บ้านบางสะพาน หมู่ 7 ต.บางจาก อำเภอเมืองนครศรีธรรมราช

สัญญาครับว่าจะนำมาเล่าให้ฟังว่าเป็นอย่างไรบ้าง

[พัช พอช.]

ไม่ได้เข้ามาเยี่ย่มเยียนเสียนาน ครูนงสบายดีนะคะ แลวจะติดตามอ่านตอนต่อไปค่ะ

[หนุ่ม ร้อยเกาะ]

หวัดดีครับ

• เข้ามาช๊อป ประสพการณ์ จากครู ครับ

[นาย ภีม ภคเมธาวี]

หนูพัชแวะเยี่มไปทั่ว ไม่เห็นรายงานข่าวให้ทราบบ้างเลย

[ครูนงเมืองคอน]

น้องพัช

พี่ขอความเห็นหน่อยว่า เมื่อไหร่นักเรียน ร.ร.คุณอำนวยฯเราจะได้ฝึกสนทนากลุ่ม ฝึกกันจริงจังสักที

มีเวลาก็กรุณาตอบหน่อยนะครับ.....จะเป็นเวที พอช.ภาคใต้ที่พัทลุงกีดีมากๆครับ

[ครูนงเมืองคอน]

น้องชัยพร

ช๊อบอยู่ไม่หยุดหย่อนเลยนะ...ไม่ทราบสงกรานต์กลับบ้านนครศรีฯหรือไปแอ่วบ้านที่ทางเหนือ

[ครูนงเมืองคอน]

พระอาจารย์ภีม

ก็นั่นนะซิ...น้องพัชนีเยี่ยมเยียนไปทั่ว ไม่เห็นเล่าของตัวเองเลย...ไม่ยุติธรรม

[พัช พอช.]

ด้วยความยินดีอย่างยิ่งค่ะ วันก่อนไปประชุมการวางแผนพัฒนาบุคลากรระดับหัวหน้างาน มีหลายคนสนใจอยากให้เรื่องการนำ km มาใช้ในงานได้มีการขยับอย่างจริงจังเสียที แล้วจะหาโอกาสแวะไปหารือกันนะคะ

[ครูนงเมืองคอน]

น้องพัชนี

ไม่ทราบว่าพรากพื้นที่นครศรีธรรมราชไปหรือเปล่า หรือว่ายังคงดูแลอยู่

[พี่สุรีย์]

กำลังสนใจทำสนทนากลุ่ม ทำไม นศ กศน.ขาดสอบเยอะ ช่วยแนะนำด้วยค่ะ