ประเมินผล vs. ผลประเมิน

ระยะหลัง สวรส. และเครือข่ายฯ มักได้รับการร้องขอจากหน่วยงานต่างๆ ให้ช่วยประเมินนโยบายทั้งก่อนและหลังดำเนินงานอยู่เสมอๆ นับเป็นแนวโน้มที่ดีที่หน่วยงานต่างๆ ใช้งานวิจัยสนับสนุนการตัดสินใจมากขึ้น การประเมินนโยบายก่อนดำเนินงาน (analysis for policy) มักจะเป็นการประเมินความเป็นไปได้ของนโยบาย (feasibility analysis) และผลกระทบของทางเลือกนโยบายนั้นๆ (policy option analysis) เพื่อตัดสินใจว่าควรดำเนินนโยบายนั้นหรือไม่และด้วยทางเลือกใด

        ปัญหาที่อาจพบในการประเมินประสิทธิผลของนโยบายคือ การกำหนดเป้าหมายหรือผลลัพธ์ (output) ของนโยบายไม่เหมาะสมทั้งประเภทและจำนวน เรามีนโยบายกระจายอำนาจโดยถ่ายโอนสถานีอนามัยไปอยู่กับ อบต. แต่หากนโยบายดังกล่าวกำหนดเป้าหมายไว้ที่การสร้างความพึงพอใจของเจ้าหน้าที่สถานีอนามัยที่มีการถ่ายโอน ย่อมไม่ถูกต้อง เพราะเป้าหมายการกระจายอำนาจอยู่ที่การทำให้ระบบบริการสุขภาพมีการตอบสนองต่อความต้องการของประชาชนมากขึ้น ประชาชนพึงพอใจมากขึ้น การประเมินผลจึงควรวัดที่ความพึงพอใจของประชาชนมากกว่าความพึงพอใจของเจ้าหน้าที่

        ตัวอย่างรูปธรรมอีกกรณี คือ นโยบายด้านงบประมาณซึ่งมักจะมีการกำหนดเป้าหมาย (ตัวชี้วัด) อยู่ที่ความสามารถในการใช้เงินให้หมดในกรอบเวลาที่กำหนด โดยไม่สนใจว่าการใช้เงินนั้นจะทำให้เกิดกิจกรรมที่มีประโยชน์ต่อส่วนรวมมากน้อยเพียงไร ผลที่ตามมาคือ มีการใช้จ่ายงบประมาณในช่วงปลายปีจำนวนมากในกิจกรรมฝึกอบรม ศึกษาดูงาน ฯลฯ เพื่อให้บรรลุเป้าหมายของนโยบายนั้นๆ (ใช้เงินได้ตามเป้าหมาย)

        ในฐานะของนักวิจัยประเมินผล ควรทำการประเมินโดยยึดเป้าหมาย (ทั้งประเภทและจำนวน) ของผู้กำหนดนโยบายเป็นหลัก หรือจะกำหนดเป้าหมายของนโยบายดังกล่าวขึ้นเอง โดยคำนึงถึงหลักของเหตุผล ความเหมาะสมต่างๆ หากประเมินผลตามเป้าหมายที่นักวิจัยกำหนดขึ้นเอง จะเป็นธรรมสำหรับผู้กำหนดนโยบายหรือไม่?   เพราะประเมินนโยบายในสิ่งที่ผู้กำหนดนโยบายไม่ได้ตั้งใจให้เกิดขึ้น