ความทุกข์ เมื่อเอ่ยถึงคำๆ นี้ ทุกคนคงจะรู้จักกันดี เพราะชีวิตของแต่ละคนที่ผ่านมานั้น จะต้องพบกับความทุกข์มาด้วยกันทั้งสิ้น ไม่มากก็น้อย ในวชิราสูตร ภิกษุณีวชิราได้เปล่งอุทานว่า
“ทุกข์เท่านั้นที่เกิดขึ้น ทุกข์เท่านั้นที่ตั้งอยู่ ทุกข์เท่านั้นที่ดับไป" บางท่านอาจจะคิดว่า ทำไมมีแต่ทุกข์เท่านั้นน่าจะมีความสุขด้วย ไม่ใช่มีแต่ทุกข์อย่างเดียว
แต่พอเรียนปฏิจสมุปปบาทไปเรื่อยๆ ก็จะเห็นว่า ที่พระพุทธเจ้าสอนนั้น ถูก
เมื่อเรามองไม่เห็นว่ารอบๆ ตัวเรา และกายกับใจของเราเป็นทุกข์ทั้งนั้น
เราก็จะไม่หาทางออกจากทุกข์ทั้งหมดนี้ ใจที่ยังคิดว่ายังมีความสุขอยู่บ้าง
ก็จะพยายามไขว่คว้าความสุขมาแทนที่ความทุกข์ที่กำลังเกิดขึ้น
ก็เลยเห็นผิดว่ายังมีความสุขอยู่บ้าง แต่จริงๆ แล้วสุขนั้นคือสุขแบบผิวเผิน สุขชั่วแว๊บเดียวก็จะทุกข์อีกเพราะต้องการให้ความสุขนั้นถาวร ก็จะมีความทะยาน
อยากออกไปสร้างสุข แต่ความทะยานอยากนั้นเรารู้ไม่ทันว่า คือทุกข์นั่นเอง
และทุกข์ที่เกิดขึ้นโดยทั่วๆ ไปที่เราทุกๆ คนคิดและเจออยู่นั้นก็เป็นทุกข์แบบผิวเผิน
เมื่อหาความสุขมาแทนที่ได้ความทุกข์แบบผิวเผินนั้นก็จะหายไปชั่วคราว
แต่เมื่อใจหรือจิตเห็นความทุกข์อย่างลึกถึงก้นบึ้งของใจแล้ว
ก็จะมองเห็นว่าแม้กระทั่งตัวเราและสิ่งรอบๆ ตัวเราที่เราไปเกี่ยวข้องด้วยทั้งหมด
ทั้งคน สัตว์ สิ่งของ ล้วนเป็นทุกข์ทั้งนั้น
เมื่อเราเห็นทุกข์ที่เกิดกับใจละเอียดขึ้น (ทุกข์ที่พยายามจะรักษาร่างกายให้คงอยู่
คงทนถาวรตลอดไป เสื่อมสลายไม่ได้ รักมาก ซึ่งจริงๆ แล้ว ร่างกายมีความเสื่อม
สลายอยู่ตลอดเวลา)
และพอจะเห็นความจริงของความเสื่อมสลายของธาตุทั้ง4ได้บ้าง
จิตใจจะค่อยๆ ปล่อยความยึดในกายออกไป มองดูกายคือธาตุ 4 หาความมีตัวตน
อย่างแท้จริงไม่ได้ ค่อยๆ แทงทะลุใจ แทงทะลุมิจฉาทิฏฐิ ทำลายมิจฉาทิฏฐิไป
เรื่อยๆ จนกว่าจะถึงความหมดทุกข์ทั้งปวง
และขอแนะนำให้พยายามไปลองสังเกตความรู้สึกที่กำลังเกิดขึ้น ให้บ่อยๆ ว่า
เวลานี้ นาทีนี้เราเห็นไหมว่า เวลาเราทำอะไรลงไป อัตตาเราเกิดขึ้นหรือเปล่า
ถ้าเราเห็นอัตตาของเราที่เกิดได้บ่อยขึ้น นั่นก็คือเรารู้ทันใจได้ทันว่ามันยัง
มีอัตตา คือความเป็นเราอยู่ ก็แสดงว่าจิตหรือใจเรายังโง่อยู่ ยังยึดอยู่
เราต้องเพียรอีก ๆๆและขอเน้นย้ำว่า ทุกข์นั้นมีไว้สำหรับเห็น ไม่ได้มีไว้สำหรับเป็น คือ ทุกข์มีไว้เพื่อศึกษาเรียนรู้ และหาทางต่อสู้เพื่อดับทุกข์ให้ได้ ไม่ใช่พอมีทุกข์แล้วร้องตีโพยตีพาย อย่าลืมคำว่า ไม่เห็นทุกข์ จะไม่เห็นธรรม