การนับเดือน

การนับเดือน
ในรอบหนึ่งปีนั้น  พม่าแบ่งเวลาออกเป็น  ๑๒  ราศีหรือหย่าตี ( iklu X  หากยึดตามตำราโหราศาสตร์ Z grm'N X แต่ละราศีจะมีชื่อกำหนด  เรียงจากราศีแรก ได้แก่ ราศีมิสสะ Z ,bl X ราศีปริสสะ Z wxbl X ราศีเมถุนZ g,56oN X ราศีกรกฎ Z didöN X ราศีสิงห์ Z lbsN X ราศีกัน Z doN X ราศีตู Z 9^ X ราศีพริจฉา Z wrb0Ck X ราศีธนุ Z TO6 X ราศีมกระ Z ,di X ราศีกุม Z d"6 X และราศีมิน Z ,boN X
ตามประเพณีนิยม  พม่ากำหนดเดือนตามแบบจันทรคติ ปีหนึ่งมี ๑๒ เดือน  แต่ละเดือนหรือที่พม่าเรียกว่า  ละ ( ] X มีชื่อเป็นลำดับคือ  ๑) ดะกู ( 9oN-^t) ตรงกับราศีมิสสะ ๒) กะโส่ง ( dC6oN) ตรงกับราศีปริสสะ  ๓) นะโหย่ง ( op6oN) ตรงกับราศีเมถุน  ๔) หว่าโส่ (;jCb6 ) ตรงกับราศีกรกฏ   ๕) หว่าก่อง ( ;jg-j'N) ตรงกับราศีสิงห์   ๖) ต่อตะลีง ( g9kNl]'Nt) ตรงกับราศีกัน   ๗) ตะดังจู๊ด (lu9'Ntdy9N ) ตรงกับราศีตู  ๘) ดะส่องโมง (9oNgCk'N,6oNt ) ตรงกับราศีพริจฉา  ๙) นะด่อ (o9Ng9kN ) ตรงกับราศีธนุ  ๑๐) ปยาโต (exklb6 ) ตรงกับราศีมกระ ๑๑) ดะโบ๊ะดแว (9xb6h9:c ) ตรงกับราศีกุม  ๑๒) ดะบอง ( 9gxj'Nt) ตรงกับราศีมิน
จำนวนวันในแต่เดือนมีต่างกัน  ๒  แบบ แบ่งเป็นเดือน  ๒๙  วันและเดือน  ๓๐ วัน เรียงสลับกันไป เดือนที่มี  ๒๙  วัน มี ๖ เดือน  เป็นเดือนในลำดับคี่  ได้แก่  เดือนดะกู  เดือนนะโหย่ง   เดือนหว่าก่อง  เดือนตะดีงจู๊ต  เดือนนะด่อและเดือนตะโบ๊ะดแว  ส่วนเดือนที่มี ๓๐ วันมี  ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคู่  ได้แก่  เดือนกะโส่ง  เดือนหว่าโส่  เดือนต่อตะลีง  เดือนดะส่องโมง   เดือนปยาโตและเดือนดะบอง  มีข้อยกเว้นว่าหากปีใดเป็นอธิกมาส ( ปีที่มี ๑๓ เดือน ) หรือที่พม่าเรียกว่า  หว่าจีทะ (;jWdut5xN ) ซึ่งแปลว่า  “พรรษาซ้ำ” ในปีนั้น  เดือนนะโหย่งจะมีวันเพิ่มอีกหนึ่งวัน  กลายเป็น  ๓๐  วัน ( อธิกวาร )  ในปีอธิกมาสพม่าจะเพิ่มเดือนหว่าโส่เป็น  ๒  หน  ( เดือน  ๔  ของพม่าจะเท่ากับเดือน  ๘  ของไทย ) พม่าเรียกเดือนหว่าโส่แรกว่า  ปฐมหว่าโส่ (x5,;jCb6 ) และเรียกหว่าโส่หลังว่า  ทุติยหว่าโส่ (m69bp;jCb6 ) เดือนหว่าโส่จะเป็นเดือนแรกในช่วงพรรษา
ในแต่ละเดือนของพม่าจำแนกเป็นวันข้างขึ้นหรือ ละซางเนะ  (]CoNtgoh ) และวันข้างแรมหรือ ละโซะเนะ ( ]C69Ngoh) พม่าเรียกวันเพ็ญว่า ละปยิเนะ ( ]exPNHgoh) แปลว่า “วันเดือนลับ” วันเพ็ญก็คือวันขึ้น ๑๕ ค่ำของทุกเดือน  ส่วนวันเดือนดับจะตรงกับวันแรม  ๑๔  ค่ำ ในเดือนที่มี ๒๙  วันและตรงกับวันแรม  ๑๕ ค่ำในเดือนที่มี   ๓๐ วัน
พม่านิยมใช้เดือนทางสุริยคติอย่างสากลด้วยเช่นกัน  เดือนสากลจะมีเวลาเหลื่อมกับเดือนทางจันทรคติ  อาทิ  เดือนเมษายน  แม้จะตกช่วงเดียวกับเดือนดะกูก็ตาม  แต่จะคาบเกี่ยวกับเดือนดะบองหรือกะโส่ง  ต่างกันแล้วแต่ปี และหากถือเอาโดยอนุโลม  ก็อาจเทียบเดือนสุริยคติของไทยกับเดือนทางจันทรคติของพม่าได้ดังนี้
เดือนไทย                  เดือนพม่า                  ราศี                          จำนวนวัน                 ลำดับ
เมษายน                    ดะกู                          มิสสะ                       ๒๙  วัน                    ๑
พฤษภาคม                กะโส่ง                      ปริสสะ                     ๓๐  วัน                    ๒
มิถุนายน                   นะโหย่ง                   เมถุน                        ๒๙  วัน                    ๓
กรกฎาคม                 หว่าโส่                      กรกฎ                        ๓๐  วัน                    ๔
สิงหาคม                   หว่าก่อง                    สิงห์                         ๒๙  วัน                    ๕
กันยายน                    ต่อตะลีง                   กัน                            ๓๐  วัน                    ๖
ตุลาคม                     ตะดีงจู๊ต                   ตู                              ๒๙  วัน                    ๗
พฤศจิกายน               ตะส่องโมง               พริจฉา                     ๓๐  วัน                    ๘
ธันวาคม                   นะด่อ                       ธนุ                            ๒๙  วัน                    ๙
มกราคม                   ปยาโต                      มกระ                        ๓๐  วัน                    ๑๐
กุมภาพันธ์                 ดะโบ๊ะดแว               กุม                            ๒๙  วัน                    ๑๑
มีนาคม                     ดะบอง                     มิน                           ๓๐  วัน                    ๑๒
สำหรับชื่อเดือนสากลจะเรียกเป็นภาษาพม่าดังนี้  January  พม่าจะอ่านว่า  ซัน-นะหว่าหยี่ (=oNo;jiu ) , February อ่านว่า เผ่ผะหว่าหยี่ (gzgzkN;jiu ) , March  อ่านว่า  มัต ( ,9N) , April  อ่านว่า  เอ่-ปหยี่ (Vwxu ) ,May  อ่านว่า เหม่ (g,) , June อ่านว่า สู่น (=:oN ) , July  อ่านว่า  สู่หล่าย (=^]b6'N ) , August  อ่านว่า  ออโก๊ะ (Wl869N ) , September  อ่านว่า   แซะติ่งบ่า(0dN9'N4k ) , October  อ่านว่า เอาก์โต่บ่า (gvkdN96b4k ) , November  อ่านว่า  โหน่หวี่งบ่า (Ob6;'N4k ) , December  อ่านว่า ดี่สิ่งบ่า  (mu='N4k ) ชาวพม่ามีความคุ้นเคยกับเดือนสากลพอๆกับเดือนทางจันทรคติ   เดือนสากลจะใช้ได้ทั่วไป   ส่วนเดือนทางจันทรคติจะใช้ในทางศาสนาและประเพณี                                                
                วิรัช นิยมธรรม