การนับเดือน
ในรอบหนึ่งปีนั้น พม่าแบ่งเวลาออกเป็น ๑๒ ราศีหรือหย่าตี ( iklu X หากยึดตามตำราโหราศาสตร์ Z grm'N X แต่ละราศีจะมีชื่อกำหนด เรียงจากราศีแรก ได้แก่ ราศีมิสสะ Z ,bl X ราศีปริสสะ Z wxbl X ราศีเมถุนZ g,56oN X ราศีกรกฎ Z didöN X ราศีสิงห์ Z lbsN X ราศีกัน Z doN X ราศีตู Z 9^ X ราศีพริจฉา Z wrb0Ck X ราศีธนุ Z TO6 X ราศีมกระ Z ,di X ราศีกุม Z d"6 X และราศีมิน Z ,boN X
ตามประเพณีนิยม พม่ากำหนดเดือนตามแบบจันทรคติ ปีหนึ่งมี ๑๒ เดือน แต่ละเดือนหรือที่พม่าเรียกว่า ละ ( ] X มีชื่อเป็นลำดับคือ ๑) ดะกู ( 9oN-^t) ตรงกับราศีมิสสะ ๒) กะโส่ง ( dC6oN) ตรงกับราศีปริสสะ ๓) นะโหย่ง ( op6oN) ตรงกับราศีเมถุน ๔) หว่าโส่ (;jCb6 ) ตรงกับราศีกรกฏ ๕) หว่าก่อง ( ;jg-j'N) ตรงกับราศีสิงห์ ๖) ต่อตะลีง ( g9kNl]'Nt) ตรงกับราศีกัน ๗) ตะดังจู๊ด (lu9'Ntdy9N ) ตรงกับราศีตู ๘) ดะส่องโมง (9oNgCk'N,6oNt ) ตรงกับราศีพริจฉา ๙) นะด่อ (o9Ng9kN ) ตรงกับราศีธนุ ๑๐) ปยาโต (exklb6 ) ตรงกับราศีมกระ ๑๑) ดะโบ๊ะดแว (9xb6h9:c ) ตรงกับราศีกุม ๑๒) ดะบอง ( 9gxj'Nt) ตรงกับราศีมิน
จำนวนวันในแต่เดือนมีต่างกัน ๒ แบบ แบ่งเป็นเดือน ๒๙ วันและเดือน ๓๐ วัน เรียงสลับกันไป เดือนที่มี ๒๙ วัน มี ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคี่ ได้แก่ เดือนดะกู เดือนนะโหย่ง เดือนหว่าก่อง เดือนตะดีงจู๊ต เดือนนะด่อและเดือนตะโบ๊ะดแว ส่วนเดือนที่มี ๓๐ วันมี ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคู่ ได้แก่ เดือนกะโส่ง เดือนหว่าโส่ เดือนต่อตะลีง เดือนดะส่องโมง เดือนปยาโตและเดือนดะบอง มีข้อยกเว้นว่าหากปีใดเป็นอธิกมาส ( ปีที่มี ๑๓ เดือน ) หรือที่พม่าเรียกว่า หว่าจีทะ (;jWdut5xN ) ซึ่งแปลว่า “พรรษาซ้ำ” ในปีนั้น เดือนนะโหย่งจะมีวันเพิ่มอีกหนึ่งวัน กลายเป็น ๓๐ วัน ( อธิกวาร ) ในปีอธิกมาสพม่าจะเพิ่มเดือนหว่าโส่เป็น ๒ หน ( เดือน ๔ ของพม่าจะเท่ากับเดือน ๘ ของไทย ) พม่าเรียกเดือนหว่าโส่แรกว่า ปฐมหว่าโส่ (x5,;jCb6 ) และเรียกหว่าโส่หลังว่า ทุติยหว่าโส่ (m69bp;jCb6 ) เดือนหว่าโส่จะเป็นเดือนแรกในช่วงพรรษา
ในแต่ละเดือนของพม่าจำแนกเป็นวันข้างขึ้นหรือ ละซางเนะ (]CoNtgoh ) และวันข้างแรมหรือ ละโซะเนะ ( ]C69Ngoh) พม่าเรียกวันเพ็ญว่า ละปยิเนะ ( ]exPNHgoh) แปลว่า “วันเดือนลับ” วันเพ็ญก็คือวันขึ้น ๑๕ ค่ำของทุกเดือน ส่วนวันเดือนดับจะตรงกับวันแรม ๑๔ ค่ำ ในเดือนที่มี ๒๙ วันและตรงกับวันแรม ๑๕ ค่ำในเดือนที่มี ๓๐ วัน
พม่านิยมใช้เดือนทางสุริยคติอย่างสากลด้วยเช่นกัน เดือนสากลจะมีเวลาเหลื่อมกับเดือนทางจันทรคติ อาทิ เดือนเมษายน แม้จะตกช่วงเดียวกับเดือนดะกูก็ตาม แต่จะคาบเกี่ยวกับเดือนดะบองหรือกะโส่ง ต่างกันแล้วแต่ปี และหากถือเอาโดยอนุโลม ก็อาจเทียบเดือนสุริยคติของไทยกับเดือนทางจันทรคติของพม่าได้ดังนี้
เดือนไทย เดือนพม่า ราศี จำนวนวัน ลำดับ
เมษายน ดะกู มิสสะ ๒๙ วัน ๑
พฤษภาคม กะโส่ง ปริสสะ ๓๐ วัน ๒
มิถุนายน นะโหย่ง เมถุน ๒๙ วัน ๓
กรกฎาคม หว่าโส่ กรกฎ ๓๐ วัน ๔
สิงหาคม หว่าก่อง สิงห์ ๒๙ วัน ๕
กันยายน ต่อตะลีง กัน ๓๐ วัน ๖
ตุลาคม ตะดีงจู๊ต ตู ๒๙ วัน ๗
พฤศจิกายน ตะส่องโมง พริจฉา ๓๐ วัน ๘
ธันวาคม นะด่อ ธนุ ๒๙ วัน ๙
มกราคม ปยาโต มกระ ๓๐ วัน ๑๐
กุมภาพันธ์ ดะโบ๊ะดแว กุม ๒๙ วัน ๑๑
มีนาคม ดะบอง มิน ๓๐ วัน ๑๒
สำหรับชื่อเดือนสากลจะเรียกเป็นภาษาพม่าดังนี้ January พม่าจะอ่านว่า ซัน-นะหว่าหยี่ (=oNo;jiu ) , February อ่านว่า เผ่ผะหว่าหยี่ (gzgzkN;jiu ) , March อ่านว่า มัต ( ,9N) , April อ่านว่า เอ่-ปหยี่ (Vwxu ) ,May อ่านว่า เหม่ (g,) , June อ่านว่า สู่น (=:oN ) , July อ่านว่า สู่หล่าย (=^]b6'N ) , August อ่านว่า ออโก๊ะ (Wl869N ) , September อ่านว่า แซะติ่งบ่า(0dN9'N4k ) , October อ่านว่า เอาก์โต่บ่า (gvkdN96b4k ) , November อ่านว่า โหน่หวี่งบ่า (Ob6;'N4k ) , December อ่านว่า ดี่สิ่งบ่า (mu='N4k ) ชาวพม่ามีความคุ้นเคยกับเดือนสากลพอๆกับเดือนทางจันทรคติ เดือนสากลจะใช้ได้ทั่วไป ส่วนเดือนทางจันทรคติจะใช้ในทางศาสนาและประเพณี
วิรัช นิยมธรรม
ในรอบหนึ่งปีนั้น พม่าแบ่งเวลาออกเป็น ๑๒ ราศีหรือหย่าตี ( iklu X หากยึดตามตำราโหราศาสตร์ Z grm'N X แต่ละราศีจะมีชื่อกำหนด เรียงจากราศีแรก ได้แก่ ราศีมิสสะ Z ,bl X ราศีปริสสะ Z wxbl X ราศีเมถุนZ g,56oN X ราศีกรกฎ Z didöN X ราศีสิงห์ Z lbsN X ราศีกัน Z doN X ราศีตู Z 9^ X ราศีพริจฉา Z wrb0Ck X ราศีธนุ Z TO6 X ราศีมกระ Z ,di X ราศีกุม Z d"6 X และราศีมิน Z ,boN X
ตามประเพณีนิยม พม่ากำหนดเดือนตามแบบจันทรคติ ปีหนึ่งมี ๑๒ เดือน แต่ละเดือนหรือที่พม่าเรียกว่า ละ ( ] X มีชื่อเป็นลำดับคือ ๑) ดะกู ( 9oN-^t) ตรงกับราศีมิสสะ ๒) กะโส่ง ( dC6oN) ตรงกับราศีปริสสะ ๓) นะโหย่ง ( op6oN) ตรงกับราศีเมถุน ๔) หว่าโส่ (;jCb6 ) ตรงกับราศีกรกฏ ๕) หว่าก่อง ( ;jg-j'N) ตรงกับราศีสิงห์ ๖) ต่อตะลีง ( g9kNl]'Nt) ตรงกับราศีกัน ๗) ตะดังจู๊ด (lu9'Ntdy9N ) ตรงกับราศีตู ๘) ดะส่องโมง (9oNgCk'N,6oNt ) ตรงกับราศีพริจฉา ๙) นะด่อ (o9Ng9kN ) ตรงกับราศีธนุ ๑๐) ปยาโต (exklb6 ) ตรงกับราศีมกระ ๑๑) ดะโบ๊ะดแว (9xb6h9:c ) ตรงกับราศีกุม ๑๒) ดะบอง ( 9gxj'Nt) ตรงกับราศีมิน
จำนวนวันในแต่เดือนมีต่างกัน ๒ แบบ แบ่งเป็นเดือน ๒๙ วันและเดือน ๓๐ วัน เรียงสลับกันไป เดือนที่มี ๒๙ วัน มี ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคี่ ได้แก่ เดือนดะกู เดือนนะโหย่ง เดือนหว่าก่อง เดือนตะดีงจู๊ต เดือนนะด่อและเดือนตะโบ๊ะดแว ส่วนเดือนที่มี ๓๐ วันมี ๖ เดือน เป็นเดือนในลำดับคู่ ได้แก่ เดือนกะโส่ง เดือนหว่าโส่ เดือนต่อตะลีง เดือนดะส่องโมง เดือนปยาโตและเดือนดะบอง มีข้อยกเว้นว่าหากปีใดเป็นอธิกมาส ( ปีที่มี ๑๓ เดือน ) หรือที่พม่าเรียกว่า หว่าจีทะ (;jWdut5xN ) ซึ่งแปลว่า “พรรษาซ้ำ” ในปีนั้น เดือนนะโหย่งจะมีวันเพิ่มอีกหนึ่งวัน กลายเป็น ๓๐ วัน ( อธิกวาร ) ในปีอธิกมาสพม่าจะเพิ่มเดือนหว่าโส่เป็น ๒ หน ( เดือน ๔ ของพม่าจะเท่ากับเดือน ๘ ของไทย ) พม่าเรียกเดือนหว่าโส่แรกว่า ปฐมหว่าโส่ (x5,;jCb6 ) และเรียกหว่าโส่หลังว่า ทุติยหว่าโส่ (m69bp;jCb6 ) เดือนหว่าโส่จะเป็นเดือนแรกในช่วงพรรษา
ในแต่ละเดือนของพม่าจำแนกเป็นวันข้างขึ้นหรือ ละซางเนะ (]CoNtgoh ) และวันข้างแรมหรือ ละโซะเนะ ( ]C69Ngoh) พม่าเรียกวันเพ็ญว่า ละปยิเนะ ( ]exPNHgoh) แปลว่า “วันเดือนลับ” วันเพ็ญก็คือวันขึ้น ๑๕ ค่ำของทุกเดือน ส่วนวันเดือนดับจะตรงกับวันแรม ๑๔ ค่ำ ในเดือนที่มี ๒๙ วันและตรงกับวันแรม ๑๕ ค่ำในเดือนที่มี ๓๐ วัน
พม่านิยมใช้เดือนทางสุริยคติอย่างสากลด้วยเช่นกัน เดือนสากลจะมีเวลาเหลื่อมกับเดือนทางจันทรคติ อาทิ เดือนเมษายน แม้จะตกช่วงเดียวกับเดือนดะกูก็ตาม แต่จะคาบเกี่ยวกับเดือนดะบองหรือกะโส่ง ต่างกันแล้วแต่ปี และหากถือเอาโดยอนุโลม ก็อาจเทียบเดือนสุริยคติของไทยกับเดือนทางจันทรคติของพม่าได้ดังนี้
เดือนไทย เดือนพม่า ราศี จำนวนวัน ลำดับ
เมษายน ดะกู มิสสะ ๒๙ วัน ๑
พฤษภาคม กะโส่ง ปริสสะ ๓๐ วัน ๒
มิถุนายน นะโหย่ง เมถุน ๒๙ วัน ๓
กรกฎาคม หว่าโส่ กรกฎ ๓๐ วัน ๔
สิงหาคม หว่าก่อง สิงห์ ๒๙ วัน ๕
กันยายน ต่อตะลีง กัน ๓๐ วัน ๖
ตุลาคม ตะดีงจู๊ต ตู ๒๙ วัน ๗
พฤศจิกายน ตะส่องโมง พริจฉา ๓๐ วัน ๘
ธันวาคม นะด่อ ธนุ ๒๙ วัน ๙
มกราคม ปยาโต มกระ ๓๐ วัน ๑๐
กุมภาพันธ์ ดะโบ๊ะดแว กุม ๒๙ วัน ๑๑
มีนาคม ดะบอง มิน ๓๐ วัน ๑๒
สำหรับชื่อเดือนสากลจะเรียกเป็นภาษาพม่าดังนี้ January พม่าจะอ่านว่า ซัน-นะหว่าหยี่ (=oNo;jiu ) , February อ่านว่า เผ่ผะหว่าหยี่ (gzgzkN;jiu ) , March อ่านว่า มัต ( ,9N) , April อ่านว่า เอ่-ปหยี่ (Vwxu ) ,May อ่านว่า เหม่ (g,) , June อ่านว่า สู่น (=:oN ) , July อ่านว่า สู่หล่าย (=^]b6'N ) , August อ่านว่า ออโก๊ะ (Wl869N ) , September อ่านว่า แซะติ่งบ่า(0dN9'N4k ) , October อ่านว่า เอาก์โต่บ่า (gvkdN96b4k ) , November อ่านว่า โหน่หวี่งบ่า (Ob6;'N4k ) , December อ่านว่า ดี่สิ่งบ่า (mu='N4k ) ชาวพม่ามีความคุ้นเคยกับเดือนสากลพอๆกับเดือนทางจันทรคติ เดือนสากลจะใช้ได้ทั่วไป ส่วนเดือนทางจันทรคติจะใช้ในทางศาสนาและประเพณี
วิรัช นิยมธรรม