แหล่งความสุขเดิม ๆ ของคนพม่า ที่ดูโดดเด่นมากที่สุดมี ๒ แห่ง คือ ที่ลานพระเจดีย์ และที่ร้านน้ำชา
การบริโภคน้ำชาและกาแฟของชาวพม่า
แหล่งความสุขเดิม
ๆ ของคนพม่า ที่ดูโดดเด่นมากที่สุดมี ๒ แห่ง คือ ที่ลานพระเจดีย์
และที่ร้านน้ำชา กล่าวได้ว่าชาวพม่าจะหาความสงบกันที่ลานเจดีย์
และไปหาความบันเทิงกันที่ร้านน้ำชา
สองสิ่งนี้สามารถบันดาลความสุขให้กับผู้คนได้ทุกชนชั้น
หากไปย่างกุ้งแล้วไม่เคยแวะเวียนไปเที่ยวเจดีย์
หรือไม่เคยนั่งลิ้มรสบรรยากาศที่ร้านน้ำชา
ก็นับว่ายังสัมผัสไม่ถึงความสุขที่เรียบง่าย
ซึ่งหาได้ยากในสังคมสมัยใหม่
ในประเทศพม่า มีร้านน้ำชาอยู่ทั่วไป หาได้ง่ายไม่ว่าในเมืองหรือในชนบท
โดยเฉพาะในตัวเมือง จะมีร้านน้ำชาอยู่ทั่วทุกย่าน
ที่เมืองย่างกุ้งจะพบร้านน้ำชาทั้งในตลาด แถวริมทาง ย่านที่อยู่อาศัย
ตามสถานที่ราชการ และในสถานศึกษา
ทำเลที่ดีที่สุดของร้านน้ำชาจะอยู่ที่ใต้ร่มไม้
หรือไม่ก็ที่ริมทางซึ่งผู้คนสัญจรไปมา พม่าเรียนร้านน้ำชาว่า
ละแพะ-เหย่-ส่าย (]dNzdNiPNC6b'N)
ร้านน้ำชาส่วนมากที่อยู่ในย่านชุมชน มักจะเปิดจำหน่ายน้ำชากันตลอดวัน
เริ่มตั้งแต่เช้าราวตี ๔ และปิดในเวลาประมาณ ๓ ทุ่ม
หากเป็นช่วงหน้าร้อนก็จะปิดดึกกว่านี้ อาจถึงราว ๕ ทุ่ม
เพราะผู้คนมักจะหนีความร้อนอบอ้าวภายในบ้าน
มานั่งรับลมกันยังนอกบ้าน
ร้านน้ำชาหลายที่จะเปิดเพลงบริการลูกค้า เพราะคนพม่าชอบฟังเพลง
และชอบร้องเพลง เพลงเป็นสิ่งดึงดูดลูกค้าได้มาก
ร้านที่เปิดเพลงบริการลูกค้ามักจะขายดี
เพลงส่วนใหญ่ที่เปิดในร้านน้ำชามักจะเป็นเพลงสมัยนิยม
แทบไม่มีเพลงศาสนา ไม่มีเพลงย้อนยุค ไม่มีเพลงเพื่อชีวิต
และไม่มีเพลงปลุกใจให้รักชาติ
เพลงในร้านน้ำชาจึงบ่งบอกถึงรสนิยมของผู้คนปัจจุบัน
ที่ชอบความครึกครื้นด้วยสาระที่เบา ๆ
ชาวพม่านิยมไปร้านน้ำชา ไม่เพียงเพื่อดื่มชากาแฟ
แต่ยังเพื่อการพักผ่อนและพูดคุยกัน บ้างนัดพบปะกันที่ร้านน้ำชา
บ้างมาหารือกันในธุระส่วนตัว บ้างมาเจรจาธุรกิจการค้า
หรือมาตกลงว่าจ้างนายหน้า บ้างมาสนทนาเรื่องการบ้านการเมือง
ตลอดจนเรื่องเกิด แก่ เจ็บ ตาย หรือนินทา
ต่างก็รับรู้ได้จากร้านน้ำชา ร้านน้ำชาจึงเป็นที่ไหลเวียนของข่าวคราว
ข่าวสด ข่าวล่า และข่าวลือ
ก่อนนี้ คนที่มักไปนั่งแกร่วอยู่ที่ร้านน้ำชา มักจะเป็นผู้ชาย
โดยเฉพาะหนุ่มๆ จะไปนั่งเล่นที่ร้านน้ำชาเพื่อฟังเพลง
บางคนก็ชอบไปนั่งเล่นเพียงหวังเหล่ดูสาวๆที่เดินผ่านไปมา
แต่เดี๋ยวนี้ร้านน้ำชามีทั้งหนุ่มและสาวมานั่งเล่นนั่งคุยกัน
อาจเป็นเพราะค่านิยมระหว่างชายกับหญิงเริ่มฉายเงาซ้อนทับกันมากขึ้นกว่าแต่ก่อน
ร้านน้ำชามีอาหารขายหลายอย่าง ของหลักคือ ชาร้อน
มีทั้งแบบใส่นมข้นและใส่นมสด หากเป็นชาร้อนธรรมดา เรียกว่า
ละแพะเหย่(]dNzdNiPN) แต่ถ้าเป็นชาร้อนใส่นมข้น เรียกว่า แช (iapN)
คำนี้กร่อนมาจากคำว่า special แต่ถ้าใส่นมสด จะเรียกว่า ก๊วดแช
(8:9NiapN) หมายถึง good and special นั่นเอง
นอกจากชาร้อน ก็ยังมีกาแฟร้อนขายด้วยเช่นกัน บางที่มีนมสดขาย
พม่าไม่นิยมดื่มชาเย็นหรือกาแฟเย็น
ของที่กินร่วมกับน้ำชาส่วนมากมักเป็นของทอด เช่น ปาท่องโก๋ โรตี
ซะโมซา ปอเปี๊ยะทอด และยังมีซาละเปากับขนมปัง
ซึ่งมีทั้งขนมปังปิ้งและขนมปังชุบไข่ทอด
ชาวพม่านิยมดื่มชาร้อนกับปาท่องโก๋มากกว่าของทอดอย่างอื่น
ปาท่องโก๋พม่าทอดเป็นคู่เช่นกัน แต่ต่างจากปาท่องโก๋ไทยตรงที่ขนาด
ปาท่องโก๋พม่าจะยาวเกือบ ๑ ฟุต กินคู่เดียวก็พออิ่มท้อง
ร้านน้ำชาเป็นอีกที่หนึ่งที่ช่วยให้ได้เรียนรู้รสนิยม
ตลอดจนวิถีชีวิตแบบพม่า
ที่ร้านน้ำชานั้นเราอาจได้รู้จักชีวิตของเจ้าของร้าน
ซึ่งบางคนมีใบปริญญาบัตรแขวนอวดไว้ที่ในร้าน
เราอาจได้เรียนรู้ชีวิตของเด็กเสิร์ฟอายุน้อย
ที่เดินว่อนคอยเรียกและเอาใจลูกค้า
เราอาจได้เรียนรู้ชีวิตของหนุ่มวัยรุ่น ที่ง่วนอยู่กับการทอดปาท่องโก๋
เราอาจได้สัมผัสชีวิตของผู้คนทั้งชายและหญิง
ที่มานั่งพูดคุยถึงความเป็นไปในพม่า
และเราอาจได้ข่าวสารที่หาอ่านไม่ได้ตามหน้าหนังสือพิมพ์
อาหารที่ขายในร้านน้ำชา มักมีรายการอาหารบริการลูกค้า ดังนี้
อาหาร
ภาษาพม่า
คำอ่าน
ราคา(จั๊ต)
น้ำชา
gigO:tEd,Nt
เหย่-นเว-จาง
(ไม่คิดเงิน)
ชาร้อน
]dNzdNiPN
ละแพะเหย่
๒๕ / ถ้วย
กาแฟ
gdkNzu
กอผี่/กะผี่
๓๐ / ถ้วย
นมสด
O:ktO6bh
นัวโนะ
๑๐๐ / แก้ว
ข้าวโอ๊ต
gd:dkv69N
ก่วยก่าโอ๊ะ
๔๕ / แก้ว
ปาท่องโก๋
vuEdkgd:t
อี่จ่ากวย
๒๐–๒๕ / คู่
โรตี
x]k9k
ปะหล่าต่า
๓๐ / ชิ้น
โรตีโอ่ง
o"exkt
หนั่งบยา
๑๒ / แผ่น
ปอเปี๊ยะทอด
gdkNexoNhgEdkN
ก่อเปี้ยงจ่อ
๑๐ / ชิ้น
ซะโมซา
0,^Ck
สะหมู่ส่า
๒๐ / ชิ้น
ซาลาเปา
gxjdN0u
เป้าสี่
๔๕ / ลูก
ขนมปังแผ่น
gxj'N,6oNh
ปองโม่ง
๑๕ / ชิ้น
ขนมปังชุบไข่
gxj'N,6oNhgEdkN
ปองโม่งจ่อ
๓๐ / ชิ้น
ถั่วต้ม
xcex79N
แบ-บโยะ
(ตามสั่ง)
อันที่จริง ชาวพม่านิยมดื่มชามากกว่ากาแฟ ชาที่ดื่มเป็นชาร้อน
และชอบดื่มกันเป็นประจำทั้งในยามเช้าและยามเย็น ต่อเมื่อรู้สึกเป็นไข้
หรือไม่สบายจึงจะหันมาดื่มกาแฟกัน ชาวพม่าจึงถือว่า
กาแฟเป็นเครื่องดื่มสำหรับคนเจ็บไข้ได้ป่วย
และในภาษาพม่าจะมีเฉพาะคำว่าร้านน้ำชา
ไม่มีคำเรียกสำหรับร้านกาแฟอย่างบ้านเรา
ชาจึงนับเป็นเครื่องดื่มประจำชาติของชาวพม่าตลอดมา
พอถึงสมัยนี้ การดื่มกาแฟกลับเริ่มได้รับความนิยมมากขึ้นเรื่อยๆ
เดิมทีกาแฟที่คนพม่าดื่มนั้น เป็นกาแฟผงที่คั่วบดขายกันตามท้องตลาด
มีกรรมวิธีในการชงที่ออกจะยุ่งยาก
แต่เมื่อมีการนำกาแฟสำเร็จรูปเข้ามาขายในพม่า
ชาวพม่าจึงเริ่มเปลี่ยนรสนิยมหันมาดื่มกาแฟกันมากขึ้น
ด้วยหาซื้อกาแฟสำเร็จรูปได้ง่าย และราคาก็ไม่แพง
ปัจจุบันกาแฟสำเร็จรูปมีวางขายทั่วไป ทั้งในตลาดสด ซูเปอร์มาร์เกต
หรือแม้แต่ร้านน้ำชาเอง
จนอาจเรียกยุคนี้ของพม่าเป็นยุคแห่งการดื่มกาแฟ
หรือยุควัฒนธรรมกาแฟสำเร็จรูปได้ทีเดียว
ที่จริงแล้ว
การดื่มกาแฟสำเร็จรูปเพิ่งเริ่มนิยมในพม่าได้เพียงหนึ่งทศวรรษเท่านั้น
แรกๆมีการนำกาแฟสำเร็จรูปมาทดลองตลาดในพม่า
พอเริ่มมีผู้นิยมบริโภคกันมากขึ้น
กาแฟหลากหลายยี่ห้อก็มุ่งเจาะตลาดในพม่า
จนขณะนี้มีกาแฟสำเร็จรูปจำหน่ายในประเทศพม่าไม่ต่ำกว่า ๑๕ ยี่ห้อ
จากการที่ชาวพม่าหันมาดื่มกาแฟกันมากขึ้น
ตลาดกาแฟสำเร็จรูปจึงมีการแข่งขันกันสูง
มีการใช้เทคนิคหลายอย่างเพื่อแย่งลูกค้ากัน อาทิ
จ้างดาราชั้นนำของพม่ามาเป็นแบบโฆษณา ซึ่งนับว่าได้ผลมาก
มีการแต่งเพลงประกอบโฆษณา ซึ่งขับร้องโดยนักร้องชื่อดังของพม่า
บ้างนำเสนอภาพทิวทัศน์งามๆประกอบในโฆษณา
และมีถึงขนาดเดินทางมาถ่ายทำโฆษณาที่จังหวัดภูเก็ตบ้านเรา
ช่วงเวลาในการโฆษณาก็ลงทุนเสนอในรายการที่คนนิยม
โดยเฉพาะรายการภาพยนตร์จีน
นอกจากนี้บางบริษัทใช้เทคนิคขายตรงถึงลูกค้าทั้งในย่างกุ้งและต่างจังหวัด
บางบริษัทนำสินค้าไปเสนอลูกค้าด้วยการชงแจกให้ทดลองดื่ม
โดยเฉพาะที่ร้านน้ำชา และร้านอาหาร บ้างมีการแจกของแถม อาทิ ปากกา
เสื้อยืด และปิ่นโต บ้างมีการแจกสลากนำโชค โดยซ่อนไว้ในซองกาแฟ
นับว่ามีความพยายามหลายทางที่จะครองตลาด
ปรากฏการณ์นี้จึงย่อมมีผลถึงการเปลี่ยนรสนิยมของชาวพม่าให้หันมาดื่มกาแฟแทนชากันมากขึ้น
ในการแย่งส่วนแบ่งทางตลาดนั้น
หลายบริษัทคาดหวังที่จะขยายตลาดของตนด้วยการทุ่มทุนโฆษณากันอย่างเต็มที่
เพื่อให้สินค้าของตนติดหูติดตาลูกค้า แต่คุณภาพ รสชาติ ราคา
การจัดจำหน่าย ตลอดจนรูปลักษณ์ของสินค้า
ต่างเป็นปัจจัยในการยึดครองตลาด อย่างไรก็ตาม
ปัจจัยสำคัญน่าจะเป็นที่รสชาติและราคา ส่วนคุณภาพและปัจจัยอื่นๆนั้น
ยังถือเป็นปัจจัยรอง
เพราะตลาดส่วนใหญ่ของพม่าเป็นตลาดของคนที่มีรายได้น้อยและปานกลาง
กาแฟที่จะสามารถยึดครองตลาดพม่าได้มาก
จะต้องมีราคาเหมาะสมกับรายได้ของชาวพม่าทั่วไป
และรสชาติก็ต้องถูกคอชาวพม่า คือ เข้ม มัน และอ่อนหวาน
ปัจจัยด้านราคาและรสชาติจึงมีความสำคัญต่อการจูงใจชาวพม่าให้หันมาดื่มกาแฟ
ในตอนนี้กาแฟร้อนตามร้านน้ำชามีราคาถ้วยละ ๒๕ จั๊ต
ในขณะที่ชาร้อนมีราคาถ้วยละ ๓๐ จั๊ต
ชาร้อนจึงเริ่มจะมีทีท่าพ่ายให้กับกาแฟสำเร็จรูปอย่างน่าจับตามอง
ส่วนกาแฟสำเร็จรูปที่ขายติดอันดับในปัจจุบันนั้น คือ ยี่ห้อ Super
Coffeemix และ Ben Caf้ ยี่ห้อแรกครองตลาดมาก่อน
แต่เริ่มเสียตลาดให้กับยี่ห้อหลัง กาแฟทั้งสองยี่ห้อมีรสไม่หวานจัด
ยี่ห้อหลังจะขมกว่ายี่ห้อแรกเล็กน้อย และทั้งสองยี่ห้อจะมีรสมัน
ซึ่งถูกคอชาวพม่าทั่วไป
การที่ชาวพม่าเริ่มนิยมดื่มกาแฟสำเร็จรูปกันมากขึ้นนั้น
น่าจะเป็นเพราะกาแฟสำเร็จรูปเก็บรักษาง่าย ชงง่าย อีกทั้งหาซื้อง่าย
ราคาถูก สะอาด และสะดวก คนพม่าบางส่วนจึงเริ่มหันมาดื่มกาแฟในตอนเช้า
บ้างว่ากาแฟช่วยให้สดชื่น
โดยเฉพาะผู้ที่ดื่มเหล้าจะดื่มกาแฟเพื่อให้สร่างเมา
อีกทั้งมีความนิยมถวายกาแฟให้กับพระสงฆ์
และจนแม้แต่เด็กเล็กก็เริ่มดื่มกาแฟแทนชาร้อนกันในตอนเช้า
การดื่มกาแฟจึงได้เริ่มแทรกสู่วิถีชีวิตของชาวพม่ามากขึ้นเรื่อย
ๆ
นอกจากนี้ ยังได้มีการเสนอการบริโภคกาแฟในรูปแบบใหม่เป็นกาแฟเย็น
ชาวพม่าจึงเริ่มรู้จักการดื่มกาแฟเย็นกันเมื่อไม่นานมานี้
อันที่จริงชาวพม่ามักระวังในการบริโภคของเย็นจัด
เพราะเชื่อว่าจะทำให้เสียสุขภาพ เจ็บคอ และเป็นไข้ได้ง่าย
ยิ่งเมื่อเพิ่งเดินผ่านแดดร้อนๆมา
ชาวพม่าจะห้ามการดื่มของที่เย็นจัดอย่างน้ำแข็ง ห้ามล้างหน้า ล้างเท้า
และห้ามอาบน้ำในทันที
การดื่มกาแฟเย็นจึงดูจะขัดกับบริโภคนิสัยของชาวพม่า
ที่มักเฝ้าระวังสุขภาพกันอยู่ตลอดเวลา
การเสนอรสนิยมแบบใหม่ให้ชาวพม่าหันมาดื่มกาแฟเย็น
หรือเปลี่ยนค่านิยมจากการดื่มชาร้อนมาเป็นกาแฟนั้น
ถือเป็นจุดหมุนเปลี่ยนทางวัฒนธรรมการบริโภคของพม่าที่กำลังถูกทดสอบด้วยกลไกทางการตลาด
อย่างไรก็ตาม ชาวพม่าส่วนมากยังเชื่อมั่นว่า
ชาร้อนจะไม่มีวันถูกลืมเลือนไปจากวิถีชีวิตพม่า
และร้านน้ำชาก็ไม่น่าจะกลายภาพเป็นร้านกาแฟไปได้ในยุคนี้
วิรัช
นิยมธรรม