การอยู่ตกในสังคมที่มีสภาพเสื่อมโทรมทุกด้าน ทำให้วิถีชีวิตเกษตรกรไทยทรุดโทรมตามลำดับ ถึงกับมีผู้สรุปว่า “เดี๋ยวนี้เกษตรกรมีอาชีพเลี้ยงหลานอยู่กับบ้าน” เราจึงเห็นภาพการดิ้นรนหาทางแก้ไขปัญหาเพื่อความอยู่รอด การฝึกอบรมถือเป็นเครื่องมือในการช่วยให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ศูนย์เรียนรู้ต่างๆจัดกระบวนการเชิงประจักษ์ที่เหมาะสมและสอดรับกับศักยภาพของผู้เข้ารับการอบรม รูปแบบที่ศูนย์เรียนรู้ได้ดำเนินการ น่าจะสรุปกระบวนการของแต่ละแห่ง ว่าได้ออกแบบวิธีเรียนรู้อย่างไรบ้าง เรื่องหลักเรื่องรองมีอะไร จุดขายมีอะไร เอกลักษณ์ของแต่ละศูนย์คืออะไร และแตกต่างจากแห่งอื่นอย่างไร 

การฝึกอบรมในมหาชีวาลัยอีสาน เราพยายามมองหาจุดเด่นในตัวสมาชิกแต่ละคน แล้วสร้างบรรยากาศความคุ้นเคยแบบกันเอง โดยให้เขาแสดงออกมากที่สุด ให้ช่วยกันรับบทพระเอก-นางเอก ทำอย่างไรความรู้ความสามารถในตัวคนจะแสดงออกมาให้เร็ว หลังจากการแบ่งกลุ่ม บทบาทแต่ละกลุ่มจะกระตุ้นให้เขาเฟ้นหาศักยภาพกันเองอย่างรีบด่วน ผู้คุมกระบวนการจะต้องแทรกการแสดงออก การเสนอความเห็น การสะท้อนความรู้ความสามารถ ผ่านการพูด การเขียน การร้องรำทำเพลง 

ในสภาพที่ไม่มีความพร้อมอะไรสักอย่างๆ เราเอาโทนคู่มาวางไว้ข้างๆ มีไมค์โคโฟนให้ออกนั้นต้องใช้ความสามารถเฉพาะตัว เมื่อเผชิญสิ่งเร้าประดังเข้ามา ต้นทุนความรู้ในตัวคนยากที่จะอิดออดต่อไป เสียงปรบมือ เสียงร้องกระตุ้น การยอมรับของเพื่อนๆ ทำให้เกิดการเค้นความเก่งออกมา หลายคนกระโดดออกมาขันอาสาเป็นผู้เสนอแนะ ให้ความเห็นเชิงวิเคราะห์เป็นฉากๆ บางคนสะท้อนภาวะผู้นำ เริ่มจัดแจงกันเองภายในกลุ่ม เราเตรียมประดาษปากกาเมจิสีต่างๆให้ เขาระดมความคิดออกมาเป็นแผนที่ความเข้าใจ ว่าโจทย์ที่รับมา เขาจะหาวิธีอธิบายกันอย่างไร 

กระบวนการฝึกอบรมกิจกรรมต่างๆตลอดจนการไปศึกษาดูงาน จะเป็นต้นทุนในการนำมาอธิบายขยายความคิดให้คมชัดขึ้น การสอดแทรกหลักคิดเชิงหลักการจะช่วยเติมเต็มความเข้าใจ ยกตัวอย่างเช่นการปลูกต้นไม้ชนิดต่างๆ ควรจะเริ่มที่คำถาม..ทำไมต้องทำเรื่องนี้ ไม่ทำจะเป็นอย่างไร ถ้าทำจะได้อะไร สนใจที่จะทำจริงไหม ถ้าสนใจจริงคำถามจะตามมา ปริมาณและคุณภาพของคำถาม จะเป็นตัวประเมินอุณหภูมิความรู้ในขณะนั้น การตรวจเช็คความเข้าใจเป็นระยะๆมีความสำคัญ ช่วยให้เราเป็นกระทงหลงทาง 

การนำเสนอเป็นระยะๆ เปิดโอกาสให้ซักถาม การรับลูกคำร้องขอของเขา ล้วนเป็นรอยต่อที่สำคัญ ที่จะทำให้คุณภาพการเข้าค่ายเรียนรู้ได้ประโยชน์สูงสุด หน้าที่ของศูนย์เรียนรู้จะต้องทำให้ สมองและใจของเขาเปี่ยมไปด้วยความรู้สึกนึกคิดที่อยากจะเปลี่ยนแปลงตัวเอง เกิดความมั่นใจว่า “เราทำได้” จะทำให้ดีได้ตามวิธีการที่เรียนมาและจะลงมือเรียนด้วยตัวเองต่อๆไป ถ้าทำให้เขาเป็นผู้เรียนได้ ก็ถือว่าบรรลุวัตถุประสงค์ของศูนย์เรียนรู้ชุมชนระดับA+แล้วละครับ   

การฝึกอบรมแบบมีชีวิตชีวา เกิดจากกระบวนการสร้างความรู้ในตัวคน สอดรับกับความรู้ที่อยู่รอบๆตัว สถานีเรียนรู้ของมหาชีวาลัยอีสานนอกจากเบ่งหมวดหมู่แล้ว ยังต้องพัฒนากระบวนการให้เป็นคำถาม-คำตอบได้ไม่อั้น

• กลุ่มต้นไม้ ป่าไม้ จะทำเรื่องธรรมดาๆ ให้เป็นเรื่องพิเศษได้อย่างไร
• กลุ่มสมุนไพร จุดเด่น ระดับกระชากใจ อยู่ตรงไหน
• กลุ่มปศุสัตว์ จุดเร้าใจ จ่อใจ กระแทกกระทั้นใจ เป็นอย่างไร
• กลุ่มการงานพิเศษ เช่น การผลิตอิฐซีเมนต์ การเพาะเห็ด การปลูกหญ้า การกลั่นน้ำมันยูคาลิปตัส การแปรรูปอาหาร การประกอบอาหาร ฯลฯ

ทั้งหมดนี้ต้องทำให้มันกระโดดโลดเต้นให้ได้ ไม่อย่างนั้นการฝึกอบรมของเราก็จะด้านๆทื่อๆ เหมือนการบรรยายโดยไม่ดูตาม้าตาเรือ เป็นการฝึกอบรมแบบซังกะตาย ไม่ได้ใจ ได้ประโยชน์จากการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกัน ถ้าเขากลับไปแบบสมองกลวง ใจแผ่ว ถือว่าเป็นความบกพร่องของเราทั้งสิ้น ที่ไม่มีกึ๋นพอที่จะรองรับพันธกิจตรงนี้ได้ แสดงว่าเรายังขบปัญหาไม่แตก เราจึงไม่สามารถสร้างกระบวนการบรรเทาโง่ได้ การบริหารความโง่ ควรจะมีกลยุทธของแต่ละสถานีเรียนรู้ใช่ไหมครับ ว่านบรรเทาโง่ผมก็ยังหามาปลูกไม่ได้ มีแต่ว่านสาวหลง ที่จะต้องทำการวิจัยต่อไป