พ่อล่าม หมอใช้ กรอบทางสังคมที่ช่วยพยุงชีวิตการครองเรือน ของชาวผู้ไทและชาวบรู

ในบางครั้ง การที่เราผู้ผ่านทางได้แวะเข้าไปขลุกในชุมชนจนกลายเป็นส่วนหนึ่งของสังคมในที่นั้นๆ อาจทำให้มุมมองต่างๆต่อวิถีชุมชนกลายเป็นภาพเงาธรรมดาไม่มีความหมายหรือเครื่องหมายใดๆ

หากเพียงแค่ลองถอยออกมาอยู่วงนอกสักนิด แล้วมองเข้าไป ในพลวัตรของสังคม ท่านจะสามารถมองเห็นกรอบประเพณีที่ดีงาม ที่มีอยู่ในสังคมที่น่าสนใจ ดังเช่น ระบบพ่อล่าม หมอใช้ ของพี่น้องผู้ไท และชาวบรู ที่ผู้บันทึกได้สัมผัสในพื้นที่ มุกดาหาร กาฬสินธุ์ และสกลนคร

พ่อล่าม หมอใช้ เป็นระบบพี่เลี้ยง และผู้ประสานงาน ในการแต่งงานของชาวผู้ไท( เรียกพ่อล่าม/แม่ล่าม) และชาวบรูหรือโซ่(เรียกหมอใช้)

การคัดเลือก ทั้งฝ่ายเจ้าบ่าว เจ้าสาว คัดเลือกพ่อล่ามมาฝ่ายละ 1-2 คน ผู้ที่จะเป็นพ่อล่ามหมอใช้ ต้องเป็นผู้ปลอด หมายถึงไม่มีประวัติเสียเรื่องการครองเรือน ไม่เคยหย่าร้าง โดยมากมักแต่งตั้งจากเครือญาติ ส่วนในหมู่ชาวโซ่มักคัดเลือกจากลูกเขยคนโต หรือคนรองลงมา

หน้าที่ของพ่อล่าม/หมอใช้

ช่วงก่อนการแต่งงาน ทำหน้าที่เป็นผู้แทนของฝ่ายบ่าวสาว ประสานงาน ตกลงเรื่องสินสอด วันแต่งงาน การกำกับให้จัดเตรียมของใช้ในพิธีกรรม 

ช่วงวันพิธีกรรม ทำหน้าที่ผู้อำนวยพิธี (ฟา) และให้โอวาทในการครองเรือน

ช่วงข้าวใหม่ปลามัน พ่อล่ามทำหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงในการครองชีวิตคู่ ช่วยเหลือเจือจุน ให้ครอบครัวใหม่ มีกินมีใช้ ให้ทำกินในที่ดินช่วยแก้ปัญหา หรือไกล่เกลี่ยในกรณีสามี ภรรยาทะเลาะกัน โดยการเรียกมาอบรมสั่งสอน หากฝ่ายใดหนีออกจากบ้านต้องมานอนพักที่บ้านพ่อล่าม

สุดท้ายหากต้องมีการหย่าร้าง พ่อล่ามของทั้งสองฝ่ายจะเป็นผู้แบ่งสรรสินสมรสให้คูหย่าร้างอย่างเป็นธรรม

หน้าที่ของลูกล่ามต่อพ่อล่ามลูกล่ามต้องให้ความเคารพนับถือพ่อล่ามประดุจเป็นพ่อแม่อีกคนหนึ่งลูกล่ามควรไปช่วยแรงงานในไร่นา หรือ ธุรการงานอื่นๆของพ่อล่าม

ข้อคิดเห็น ระบบพ่อล่ามหมอใช้ เป็นกรอบทางสังคมที่ช่วยประคองชีวิตการครองเรือนของชาวผู้ไท และชาวบรูแถบภูพานที่น่าสนใจควรอนุรักษ์ไว้ ก่อนที่จะเลือนหายไปกับกาลเวลา เพราะ”เดี๋ยวนี้หนุ่มสาวมันไปทำงานกรุงเทพ ไปพบกันที่นั่นก็พากันกลับมาเป็นคู่ๆ ไม่ต้องอาศัยพ่อล่ามหมอใช้แล้ว”