ผมได้พูดคุยแลกเปลี่ยนผ่าน MSN และอีเมลล์ คุยกับเพื่อนรุ่นน้องคนหนึ่ง ตอนนี้เรียนอยู่ที่ Bournemouth University ประเทศอังกฤษ เรียนปริญญาโทสาขา Tourism management และกำลังทำ Thesis ในหัวข้อ “Sustainable Development of Tourism in rural areas: A case study of Mae hong son, Thailand”

ในการทำวิทยานิพนธ์ประเด็นนี้ เราจึงได้แลกเปลี่ยน เรื่อง การท่องเที่ยวโดยชุมชน (Community Based Tourism) กันหลากหลายประเด็น ส่วนหนึ่งน้องได้มาเก็บข้อมูลที่แม่ฮ่องสอน และได้สัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มนักวิจัย และผู้เกี่ยวข้องที่แม่ฮ่องสอน

ประเด็นการแลกเปลี่ยนซึ่งผมสนใจก็คือ กระแสการพัฒนาการท่องเที่ยวของโลก ผ่านการทำวิทยานิพนธ์ ของเขา

สืบเนื่องจาก การประชุมสุดยอดสิ่งแวดล้อมโลก หรือ “Earth Summit” เมื่อปี ๒๕๓๕ ที่เมือง ริโอ เดอ จาเนโร ประเทศบราซิล มีส่วนผลักดันให้เกิดกระแสการท่องเที่ยว ๓ ประการ

๑. กระแสความต้องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ

 ๒. กระแสความต้องการของตลาดการท่องเที่ยว ในด้าน การศึกษา

๓. กระแสความต้องการพัฒนาคน

จะเห็นได้ว่า “การท่องเที่ยว” ผลักดันให้เกิดสิ่งใดบ้าง? นอกเหนือจากความสนุก เพลิดเพลิน จากการท่องเที่ยว

จากการประชุมครั้งนี้ทำให้เกิดการปรับตัวของระบบการท่องเที่ยว เป็นการท่องเที่ยวทางเลือกใหม่ (Alternative Tourism) และนำไปสู่การจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชน (Community Based Tourism)

ที่แม่ฮ่องสอนเรามีการพัฒนา “การท่องเที่ยวโดยชุมชน” เรียกได้ว่า เป็นพื้นที่แรกๆของประเทศไทย ในการพัฒนานำร่อง โดยใช้กระบวนการเรียนรู้และ กระบวนการมีส่วนร่วม ของชุมชน

น้องเลือกที่จะศึกษา รูปแบบการจัดการท่องเที่ยวที่ยั่งยืนที่แม่ฮ่องสอน จึงเป็นโอกาสอันดี ที่นักวิจัยแม่ฮ่องสอนจะได้เรียนรู้มุมมองใหม่ๆ และเป็นประโยชน์ในแง่ของการศึกษา

น้องตั้งคำถามว่า จะวิเคราะห์การท่องเที่ยวโดยชุมชนอย่างไร? มีกรอบคิดอย่างไร? และจะนำเสนออย่างไรในวิทยานิพนธ์ของเขา?

 ผมคิดว่า กรอบคิดที่จะมองการท่องเที่ยวโดยชุมชน น่าจะมองใน องค์ประกอบหลักๆ ๔ ด้าน ต่อไปนี้

 ๑. องค์ประกอบด้านพื้นที่ - - - - > บริบท เป็นอย่างไร? ทุนต่างๆของชุมชนเป็นอย่างไร? ฯลฯ

๒. องค์ประกอบด้านการจัดการ- - - - -> การบริหารจัดการของชุมชนเป็นอย่างไร?ฯลฯ

๓. องค์ประกอบด้านกิจกรรมและกระบวนการ-----> ทีกิจกรรมการท่องเที่ยวอะไร? มีกระบวนการเรียนรู้ อย่างไร? ฯลฯ

๔. องค์ประกอบด้านการมีส่วนร่วม ----> ชุมชนมีส่วนร่วมอย่างไร? เงื่อนไข ,ระดับการมีส่วนร่วมของชุมชน? ฯลฯ

อธิบายและหาข้อมูลเพื่อตอบคำถามในองค์ประกอบเหล่านี้ให้แหลมคมชัดและ ลึก ... กรอบคิดตามองค์ประกอบที่ผมยกตัวอย่างมา นักศึกษา หรือผู้ที่สนใจ สามารถนำไปใช้ได้เป็นแนวทางออกแบบการศึกษาชุมชนในประเด็น “การท่องเที่ยวโดยชุมชน”