Rapid Area Learning (RAL): จำได้ว่าสมัยทำงานกับโครงการ NERAD ที่ตำบลท่าพระ ขอนแก่นเมื่อประมาณปี 2526-2530 นั้น ที่คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่นมีโครงการ FRS/E หรือ Farming Research System and Extension เราก็ร่วมมือกันนำเทคนิคใหม่ที่สุดในโลกมาใช้ในการศึกษาสภาพชนบท ที่เรียกว่า RAT หรือ Rapid Appraisal Technique
ผมไม่รู้อีโหน่อีเหน่อะไรเลย เพิ่งออกจาก NGO ที่ จ.สุรินทร์ใหม่ๆมาร่วมงานกับฝรั่งมังค่า และนักวิชาการจากมหาวิทยาลัย งงเป็นไก่ตาแตก แต่โชคดีที่ท่าน ดร.ณรงค์ หุตานุวัตร ตอนนั้นท่านอยู่ในทีมงาน FRS/E ด้วย ปัจจุบันท่านย้ายมาอยู่ที่ ม.อุบล ท่านเป็นพี่ชาย ว่าที่นายแพทย์ ชาตรี หุตานุวัตร เพื่อนรุ่นน้อง มช. ที่เราทำกิจกรรมในมหาวิทยาลัยกันอย่างโชกโชน ดร.ณรงค์จึงกรุณาผมเป็นที่ยิ่ง ผมจึงทำงานในโครงการนี้ด้วยความตื่นเต้น เพราะได้ลองของใหม่
โครงการ NERAD เป็นโครงการใหญ่ที่ได้รับเงินสนับสนุนจาก USAID ดูเหมือนจะเป็นโครงการสุดท้ายในเมืองไทย จึงมีนักวิชาการจากมหาวิทยาลัย Kentucky เป็นผู้เชี่ยวชาญมากมาย เท่ากับผมเข้าเรียนมหาวิทยาลัยจากการปฏิบัติจริงในสนาม ผมเรียนรู้มากมายและเอาความรู้นั้นมาหากินจนกระทั้งปัจจุบันนี้ เอ้าจริงๆนะ... เป็นครั้งแรกที่จับคอมพิวเตอร์ อาจจะเป็นหน่วยงานแรกๆในประเทศด้วยซ้ำที่ใช้ระบบคอมพิวเตอร์มาใช้ในการทำงาน ยี่ห้อ Super Brain เครื่อง printer ยังเป็นการเชื่อมต่อกับเครื่องพิมพ์ดีด Olympia ที่พัฒนามารองรับระบบคอมพิวเตอร์ เดี๋ยวนี้เข้าพิพิธภัณฑ์แล้ว
ผมตัดสินใจซื้อคอมพิวเตอร์เครื่องแรก ยี่ห้อ Toshiba รุ่น 8 บิท มี 16 บรรทัด ต้องใช้ DOS อิอิ ยังเก็บไว้เป็นที่ระลึกเลยครับ ผมซื้อราคา 80,000 บาท (โคตะระแพงเลย) นอกเรื่องแล้ว อิอิ..
RAT ต่อมาพัฒนาเป็น RRA หรือ Rapid Rural Appraisal ต่อมาพัฒนาเป็น PRA หรือ Participatory Rural Appraisal ต่อมาพบว่า เครื่องมือนี้สามารถใช้ทำการศึกษาได้ทั้งสังคมชนบทและสังคมเมือง จึงนิยมใช้คำใหม่ว่า Participatory Rapid Appraisal และพัฒนาไปอีกมากมาย หากเราอ่าน รายงานของ WB หรือ ADB หรือ UN ก็จะพบว่าการศึกษาข้อมูลหมู่บ้าน หรือพื้นที่ใดๆนั้นมักนิยมใช้ เทคนิค PRA กันทั่วโลก เพราะ ผลที่ได้นั้นเป็นที่ยอมรับได้
PRA นั้นมีเครื่องมือย่อยๆที่ใช้ศึกษา วิเคราะห์ ทำรายงาน มากมายเป็นกะตั๊ก เช่น problem tree, historical profile, mind map, seasonal calendar, cropping calendar, mobility map, walk-through survey, Lawrence curve, land use map, wealth ranking, direct observation, semi structure interview, time trends, Venn diagram, daily routine diagrams, livelihood analysis, sustainability analysis, innovation assessment, transect, flow chart, focus group, paring etc. ปัจจุบันยังพัฒนาไปอีกมากมาย
หลักการสำคัญๆคือ การสร้างทีมที่ประกอบด้วยผู้เชี่ยวชาญในด้านต่างๆ เช่น ด้านการเกษตร ด้านสังคม ด้านเศรษฐศาสตร์ การสาธารณสุข ฯลฯ แล้วแต่วัตถุประสงค์ แล้วมาปรึกษาหารือในการลงไปเก็บข้อมูลสนามจากตัวแทนชุมชนที่กระจาย และครอบคลุม เน้นกระบวนการมีส่วนร่วมและใช้ Semi-structure intervew guide ฯลฯ เตรียมตามขั้นตอนต่างๆมากมาย แล้วมานั่งสรุป อาจจะเรียก AAR รายวันก็ได้ เพื่อสรุปข้อมูลที่ได้ครบตามต้องการไหม ขาดอะไร บกพร่องตรงไหน ฯลฯ แล้วออกไปเก็บใหม่จนครบ โดยใช้เวลาเฉลี่ยไม่เกิน 3-5 วัน แล้วมาสรุป วิเคราะห์ เขียนรายงานกัน ตามกรอบการทำวิจัย....
กระบวนการ PRA นี้สนุกมากสำหรับคนที่กระหายข้อมูลและชอบ มีความสุขที่ได้คุยกับชาวบ้าน หรือผู้รู้ในหมู่บ้าน (Key informant) ผลที่ได้ก็เอาไปสะท้อนนกลับหมู่บานและแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และเอาไปใช้ประกอบการทำแผนพัฒนาหมู่บ้านและอื่นๆต่อไป
การจัดเฮฮาศาสตร์แต่ละครั้ง โดยเฉพาะครั้งที่ 3 และที่ 4 เรามีการทำ AAR กันทุกคน ใครเห็นอะไรก็หยิบเอามาเขียน เอามาขยาย เอามาบอกกล่าว ทั้งในแง่ประวัติศาสตร์ พัฒนาการสังคม สภาพความเป็นอยู่ วิถีชีวิต ภูมิศาสตร์ สิ่งแวดล้อม คน วัฒนธรรม ประเพณี สิ่งก่อสร้าง ภูมิทัศน์ เศรษฐกิจ การศึกษา ฯลฯ สารพัดด้าน อ้อหลังสุดที่ Paleeyon เพิ่มด้านดินที่เขาถนัดเข้าไปด้วย ทำให้เราได้ภาพรวมๆของพื้นที่นั้นๆ ภายในเวลาเพียง 2-3 วัน นอกจากนี้เจ้าภาพยังให้ข้อมูลพื้นที่ในด้านต่างๆก่อนไปอีก
ผมคิดๆไปมันคล้ายๆเราทำการศึกษาพื้นที่นั้นๆ แบบเร่งด่วนโดยไม่ได้จัดระบบเท่านั้นเอง ต่างคนต่างเห็นต่างเขียนบันทึกออกมา หลากหลาย ผมเลยเรียกกระบวนการเฮฮาศาสตร์นี้อย่างเล่นๆว่า เป็นกระบวนการ Rapid Area Learning (RAL) หรือการเรียนรู้พื้นที่อย่างรวดเร็ว หากในอนาคตจะคิดต่อพัฒนาตรงนี้ออกไปเป็นระบบมากขึ้น อาจจะได้หนังสือตีพิมพ์ฉบับเฮฮาศาสตร์เลยนะครับท่าน..
ไม่เชื่อตาหวานลองย้อนไปทวนบันทึกเฮฮาศาสตร์ดูซิครับ เดี๋ยวจะหาว่า...ไม่บอก อิอิ..
(ใครมีเวลาน่าจะรวบรวมดูนะ เพราะเขานอนอยู่ใน G2K นี่อยู่แล้ว เหลือแต่หาคนอาสาสมัครค้นเอามาเรียบเรียงใหม่เท่านั้นเอง)
สวัสดีครับท่านพี่บางทราย
ขอบคุณครับ
สวัสดีครับ 
1. สะมะนึก แซ่เฮ
เป็นเช่นนั้นจริงๆครับ เพราะการจัดงานบ่อยๆ ก็ปรับเปลี่ยนไป มีอะไรใหม่ๆเพื่มขึ้นมา หลากหลาย แล้วก็เข้าใจกันเองครับ
อนาคตสวนป่าต้องซื้อรถไฟเก่ามาตั้งที่สวนทำที่พักซะแล้ว แบบ long house เหมือนในอินโดนิเซียเลยครับ เปิดพัดหมี่โคราชขายหาเงินเข้ามูลนิธิเฮฮาศาสตร์
อ้าว เพ้อไปโน้น อิอิ
สวัสดีครับ ลุงบางทราย
# Rapid Area Learning (RAL) ชอบคำนี้มากเลย และอ่านบทความนี้แล้วก็ชอบใจมากเลยค่ะ ประเทืองปัญญาอย่างแท้จริง วันหน้าคงได้นำไปใช้ประโยชน์ คงได้นำไปคิดต่อยอด
......... น้องเหว่า มีข่าวมาแจ้ง ตั้งแต่กลางเดือนนี้เป็นต้นไป น้องเหว่าต้องไปประจำที่ จ. นครพนม แล้วนะคะ ไปปฏิบัติราชการ อาจารย์ ประจำมหาวิทยาลัยนครพนม ค่ะ
ผ่านไปผ่านมาอย่างไร แวะเยี่ยมน้องด้วยนะคะ
สวัสดีครับน้องกาเหว่า 
4. Kawao
ก็ดีซี ไปอยู่กับ ดร.สุวิทย์หรือ ดร.ก็บอกไว้ว่า ว่างๆไปเยี่ยมกันบ้าง อย่างนี้ต้องไปแล้ว อิอิ
ตามมาอ่านบทวิเคราะห์ของท่านพี่อย่างเมามันครับ ท่านพี่พิมพ์คำสำคัญเกินจาก เฮฮาศาสตร์4 ไปเพิ่มคำว่าภูเก็ต มันก็เลยไม่รวมกับเฮฮาศาสตร์4 ของเดิมครับ
ท่านอัยการครับ 
6. อัยการชาวเกาะ
ตามมาอ่านบทวิเคราะห์ของท่านพี่อย่างเมามันครับ ท่านพี่พิมพ์คำสำคัญเกินจาก เฮฮาศาสตร์4 ไปเพิ่มคำว่าภูเก็ต มันก็เลยไม่รวมกับเฮฮาศาสตร์4 ของเดิมครับ
อ้อผมตั้งใจ อย่างนั้นครับว่าจะให้เข้าไปอยู่ที่นั่นด้วยครับ เพราะมันเริ่มคิดประเด็นมาจากนั่นครับ
บางทรพยายามทำตัวออกมาห่างๆ แล้วมองเข้าย้อนเข้าไป แล้วตั้งคำถามดู ถามเองตอบเอง เท่าที่มีเวลาคิดน่ะครับ อย่างน้อยก็โยนประเด็นไว้ในที่สาธารณะครับ
น้องสาว 
7. คนไม่มีราก
ไปฟังมาแล้วครับ ขอบคุณมากที่ชวนไปฟัง นั่งฟังไฟ จิบกาแฟไปวันสบายๆ อิอิ
พี่รู้จักผู้แต่งดีพอสมควร เพราะเป็นญาติข้างคนข้างกายครับ พี่บันทึกไว้ที่นั่นด้วย
ปกติพี่ชอบฟังเพลง ฟังทุกแนว ตั้งแต่ลูกทุ่ง เพื่อชีวิต..... ไปจนคลาสสิค ตู้เก็บแผ่น CD มีเพลงต้นฉบับเสียครึ่งตู้ครับ อิอิ ตั้งแต่ยุค 60, 70 โน้นแน่ะ อิอิ แสดงว่าหง่อมมากแล้ว..
ลูกสาวเล่นเปียโน ที่บ้านมี 1 หลังเป็นรุ่น Yamaha disklavier ที่สามารถเล่นเพลงได้เองหากใส่ diskette เข้าไป ก็ชอบเปิดฟังเมื่อลูกสาวไม่อยู่ครับ เปิดดังๆเล้ยยย
ก็ชอบอ่ะ....
สวัสดีเจ้าค่ะ ลุงจ๋าๆๆๆๆๆๆๆๆๆ
คิดถึงงงงงงงงงงงง ลุงสบายดีหรือเปล่าเจ้าค่ะ รักษาสุขภาพด้วยนะเจ้าค่ะ เป็นกำลังใจให้เจ้าค่ะ ----> น้องจิ ^_^
หลานจิ จิ่ จิ้ จิ๊ จิ๋
หากความคิดถึงแปลงเป็นเงินได้ ลุงรวยไปแล้วนะนี่ อิอิ
แต่นี่ก็รวยอยู่แล้ว รวยความคิดถึงไง อิอิ ดูแลคุณแม่ดีดีนะหลานจิคนเก่ง
น้อง 
3. นิโรธ
ขออภัยที่ข้ามการตอบไป มัวไปวุ่นกับเรื่องอื่นครับ
ไม่มีปัญหา ครับ ยินดีครับ และต้องขอขอบคุณด้วยครับที่นำไปขยายต่อ ดีแล้วครับ น้องนิโรธครับ
สวัสดีคะ
แวะมาอ่าน แต่ละประเด็นที่พี่บางทรายเปิดไว้ โดนใจเหลือเกินเจ้าค่ะ :)
แล้วก็จะแวะมาบอกว่า ขอบคุณมากที่นำภาพไปฝาก นางแบบสวยจังเลยนะคะ ... แอบชมตัวเอง :)
ไปเฮฮาศาสตร์ 5 ที่บ้านพ่อครู มะปรางอดไป แต่จะรอดูภาพจากพี่บางทรายคะ
สำหรับเรื่องบันทึกเกี่ยวกับกระบวนการเฮฮาศาสตร์ สามารถค้นหาจากคำสำคัญได้เลยคะ แต่จะมีปัญหาตรงที่ อาจจะใช้คำสำคัญไม่ตรงกัน จะให้ดี บันทึกทุกบันทึก น่าจะใส่คำสำคัญเฮฮาศาสตร์เพิ่มเข้าไปด้วย.. ฝากบอกสมาชิกทุกท่านด้วยแล้วกันนะคะ
ที่นี้ถ้าจะเรียบเรียงก็สามารถทำได้ง่าย เพราะบันทึกทั้งหมดจะหาได้จาก ลิงก์นี้ http://gotoknow.org/post/tag/เฮฮาศาสตร์ คะ
สวัสดีครับ น้องสาว มะปราง 
13. มะปรางเปรี้ยว
แวะมาอ่าน แต่ละประเด็นที่พี่บางทรายเปิดไว้ โดนใจเหลือเกินเจ้าค่ะ :)
ขอบคุณครับน้องสาว
แล้วก็จะแวะมาบอกว่า ขอบคุณมากที่นำภาพไปฝาก นางแบบสวยจังเลยนะคะ ... แอบชมตัวเอง :)
จริงๆพี่ก็ว่านางแบบสวยนะ เดี๋ยวแมวมองมาติดต่อนะจะบอกให้ เพราะรูปลงในนี้ ไม่พ้นแมวมองหรอก
ไปเฮฮาศาสตร์ 5 ที่บ้านพ่อครู มะปรางอดไป แต่จะรอดูภาพจากพี่บางทรายคะ
สำหรับเรื่องบันทึกเกี่ยวกับกระบวนการเฮฮาศาสตร์ สามารถค้นหาจากคำสำคัญได้เลยคะ แต่จะมีปัญหาตรงที่ อาจจะใช้คำสำคัญไม่ตรงกัน จะให้ดี บันทึกทุกบันทึก น่าจะใส่คำสำคัญเฮฮาศาสตร์เพิ่มเข้าไปด้วย.. ฝากบอกสมาชิกทุกท่านด้วยแล้วกันนะคะ
ยินดีครับ เสียดายนะไม่ได้ไปร่วมนะ
ที่นี้ถ้าจะเรียบเรียงก็สามารถทำได้ง่าย เพราะบันทึกทั้งหมดจะหาได้จาก ลิงก์นี้ http://gotoknow.org/post/tag/เฮฮาศาสตร์ คะ
ขอบคุณครับ ยอดเยี่ยม
สวัสดีเจ้าค่ะ ลุงบางทรายจ๋า
ลุงจ๋าๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆๆ งานนี้หลานได้ไปกอดลุงแน่ๆ55555++ ไม่เชื่อไปดูบันทึกพ่อครูได้เลย คิคิ จะให้หนูจิไปสอนลูกหมูเหมยซานร้องอีแซวด้วยแหละค่ะ คิคิ คิดถึงลุงมากๆค่ะ รักษาสุขภาพด้วยนะเจ้าค่ะ
เป็นกำลังใจให้เจ้าค่ะ ----> น้องจิ ^_^
หลายจิ 
15. โก๊ะจิจัง แซ่เฮ ^๐^!
งานนี้ไม่ได้เอาคุณแม่มาด้วยละซี เดี๋ยวแม่ร้องให้วิ่งตามมานะ อิอิ
มาเข้าหลักสูตรนี้อาจจะเรียกว่า ชกข้ามรุ่น อิอิ แต่ไม่มีอะไรเสียหาย มีแต่ได้ กับใด้ครับ ดีใจจ่ะที่จะได้เจอะกัน
ด้วยความยินดีครับน้องหมอเจ๊ 
17. หมอเจ๊ คนสวย แซ่เฮ
พี่ก็ว่าไปตามประสา พวกอยู่ไม่สุข อิอิ
คือมองไปมองมามันเป็นภาพของการที่ใครสนใจอะไรก็บันทึกตรงนั้นออกมา ซึ่งดีมากเลย พี่ก็ชอบมุมมองของน้องหมอเจ๊ ละเอียดซะไม่เมี๊ยะ อิอิ ใครหนอกล่าวว่าน้องหมอเจ๊ช่างละเอียดจริง
แล้วคิดต่อว่า เออ นี่หากตั้งใจมากกว่านี้ เอาวิชาการใส่เข้าไปอีกหน่อย บันทึกที่เอามารวมกันก็คือภาพของพื้นที่นั้นๆนี่เอง คล้ายๆกระบวนการ PRA เลยจริงๆ
เรามีนักสาธารณะสุข นักสังคม นักดิน นักวิทยาศาสตร์แขนงต่างๆ นักเศรษฐศาสตร์ ฯลฯ หากทุกคนใช้ความถนัดของตัวเองค้นหาพื้นที่นั้นๆตามฐานของตัวเอง ผลที่ออกมาก็น่าสนใจ
มันอาจจะเป็นอีกก้าวหนึ่งของ G2K ก็ได้ครับในอนาคต
แต่ก็ปล่อยให้พัฒนาไปเถอะ อย่าเพิ่งไปกะเกณฑ์อะไรมากเพราะน่าจะให้เป็นไปตามธรรมชาติน่ะครับ
ขอบคุณครับ แล้วพบกันที่สวนป่า
สวัสดีครับพี่บางทราย
ผมได้ความรู้มากเลยครับจากบันทึกนี้
ที่จริงงานผมใช้กระบวนการเหล่านี้อยู่เสมอครับในการหาข้อมูลและแสวงหาการมีส่วนร่วมของชุมชน แต่ไม่ได้มุ่งไปสู่เป้าหมายชัดเจนนัก บางทีข้อมูลเยอะแต่ไม่ได้ใช้
ผมจะต้องเริ่มวางระบบ และเป้าหมายให้ชัดเจนแล้วครับ
ขอบคุณมากครับ
ด้วยความยินดีครับน้องสุมิตร
