สายสิญจน์ และสายสินธุ์
ในบันทึกเรื่อง เล่าเรื่องไปประชุมที่กรุงเทพฯ : กลับเครื่องบิน ผู้เขียนลองกลับไปอ่านใหม่ก็เจอข้อสงสัยคำว่า สายสินธุ์ ว่าจะเขียนถูกหรือไม่ เพราะรู้สึกว่าน่าจะเขียนเป็น สายสิญจน์ ... จึงลองค้นใน google ก็พบว่ามีใช้อยู่ทั้งสองคำ... คำไหนกันแน่ที่ถูกต้อง....(ปกติถ้าผู้เขียนสงสัยว่าคำนั้นๆ เขียนถูกหรือไม่ ก็มักจะลองค้นใน google ถ้าเห็นมีใช้อยู่ก็มักจะใช้เลย... ประมาณนั้น)
เมื่อมีใช้อยู่ทั้งสองคำก็ต้องถามราชบัณฑิตย์ จึงไปค้นใน http://rirs3.royin.go.th/ridictionary/lookup.html แต่ไม่เจอทั้งสองคำ... ลองค้นใน วีกิพีเดีย ก็ไม่เจอเช่นกัน...
บังเอิญ THAI-ENGLISH DICTIONARY ของ ศ.ดร. วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม วางอยู่ใกล้ๆ จึงลองเปิดดู... ในหน้า 1389 มีคำอธิบายว่า
สายสิญจน์ (น.) เส้นด้ายยาวๆ ที่พระภิกษุถือเวลาสวดมนตร์ หรือที่เอามาวงรอบบ้านเรือนเพื่อให้เป็นมงคล (n.) ( a protective thread for preventing evil influences)
.....
สาย + สิญจน์ = สายสิญจน์
สาย + สินธุ์ = สายสินธุ์
คำว่า สาย น่าจะเป็นคำไทยแท้ ซึ่งตามที่พอนึกได้ ก็มีหลายความหมาย เช่น
หมายถึง เส้น แนว ทาง หรือ แนวทาง ....ดังวลีว่า วางตามสาย... สายไฟ... สายบัว... ถนนสายโน้น...
หมายถึง ช่วงเวลาล่วงเลยตอนเช้า แต่ยังไม่ถึงตอนเที่ยง... ดังวลีว่า ไปสายๆ รถไม่ติด ... สายอยู่สุขสบาย บ่ายม้วย ...
หมายถึง การไปไม่ทันตามเวลากำหนด... ดังวลีว่า ผู้เขียนไปประชุมสายทุกวัน...
(คำว่า สาย ในภาษาบาลีก็มีใช้ หมายถึง เวลาเย็น ... ซึ่งภาษาไทยมักนำคำสมาสในบาลีมาใช้ว่า สายันห์)... แต่ในคำว่า สายสิญจน์ หรือ สายสินธุ์ ผู้เขียนคิดว่าน่าจะเป็นคำไทยแท้ แปลว่า เส้น....
......
สิญจน์ ป็นคำบาลี มาจากรากศัพท์ว่า สิจะ แปลว่า รดน้ำ... คำนี้มีรากศัพท์เดียวกันกับคำว่า เสก (เศก) ... ซึ่งในภาษาไทยมักนำมาประสมกับคำว่า ปลุก เป็น ปลุกเสก ... ประมาณนี้
ตามนัยนี้ สิญจน์ และ เสก ซึ่งรากศัพท์เดิมหมายถึง รดน้ำ นั้น .. อาจขยายความได้ว่า การรดน้ำ จะทำให้สิ่งหนึ่งเปลี่ยนแปลงคุณสมบัติไปตามพิธีกรรมโบราณ... ต่อมาคำนี้ก็จะใช้ในพิธีกรรมทำนองนี้ แม้จะมิได้ใช้ การรดน้ำ ดังสมัยเมื่อก่อนก็ตาม... เป็นการงอกเงยขึ้นมาของความหมายจากพื้นฐานความหมายเดิม (รุฬหิศัพท์) ประมาณนั้น
ตามนัยนี้ สายสิญจน์ จึงน่าจะถูกต้อง
สินธุ์ หมายถึง สายน้ำ หรือ แม่น้ำ ... ดังนั้น คำว่า สายสินธุ์ จึงไม่น่าจะถูกต้อง...
ส่วนที่ผู้เชียนค้นหาใน google มีใช้ทั้งสองคำนั้น เป็นภาษาไม่เป็นทางการ ซึ่งถ้าสามารถสื่อความหมายกันได้ว่าหมายถึงอะไร ก็สำเร็จประโยชน์ของภาษาแล้ว... ทำนองนั้น
.....
อนึ่ง ตามพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนาในเมืองไทย... สายสิญจน์ ใช้เรียกเส้นด้ายที่ทำพิธีกรรมในงานมงคล หรือเพื่อเป็นมงคล...
แต่ถ้าใช้โยงมาจากศพ สถูป ซึ่งเกี่ยวกับการตายหรืองานอุทิศส่วนบุญให้ผู้ตายแล้ว เส้นด้ายทำนองนี้จะเรียกว่า สายโยง .....
ยังมี ภูษาโยง ซึ่งจะใช้งานเหมือนกับ สายโยง เพียงแต่เปลี่ยนจากเส้นดาย มาเป็น แถบผ้า เท่านั้น... ซึ่งพอจะกำหนดจำการใช้ง่ายๆ ดังต่อไปนี้...
- สายสิญจน์ และ สายโยง เป็นเส้นด้ายยาวๆ เหมือนกัน... เพียงแต่ ถ้าใช้งานมงคลเรียก สายสิญจน์ ใช้กับงายอวมงคล เรียก สายโยง
- สายโยง เป็น เส้นด้าย ... ถ้าเป็น แถบผ้า เรียก ภูษาโยง....
ความเห็น (8)
 |
มงคล |
นมัสการครับ...พี่หลวงชัยวุธ
มีข้อค้างคาใจครับ...
- ตอนนี้ที่เรียกกันทั่วไปมีอีกครับ...คือ "สายมงคล" (น่าจะเป็นอันเดียวกับสายสิญจน์)
- บางคนบอกว่าสายสิญจน์ ใช้กับงาน ที่เกี่ยวกับเรื่องผีๆ เช่น การทำพิธีของหมอผี ต้องเอาสายสิญจน์มากั้นเป็นรั้วพิธี เป็นต้น... ไม่แน่ใจเหมือนกันว่าอย่างใหนถูก หากเป็นภาษาพูดคงจะถูก แต่ถ้าเป็นภาษาทางราชการภาษาเขียน ของพี่หลวงน่าจะถูกตามความหมาย
- อีกอย่างครับ... การมัด(ผูก)ตราสังศพ สิ่งที่ใช้มัด(ผูก)ใช้คำว่าอะไรครับ... เคยได้ยินทั้ง ด้ายตราสัง และสายสิญจน์.... แต่ความคิดผมก็ตกผลึกแล้วเมื่อพบคำว่า "สายโยง" ตราสังคือการใช้ด้ายผูกข้อมือ เท้า ของศพ ตามพิธีของหมอแต่งศพ และต้องมีส่วนที่ต้องนำไปต่อกับ "สายโยง" ของพี่หลวงใช่มั๊ยครับ...
กราบนมัสการด้วยความเคารพ
ครูราญเมืองคอน คนนอกระบบ
 |
สายมงคล ก็ได้ยินอยู่บ้าง.....
สายมงคล ตามที่รู้มาอย่างหนึ่งคือด้ายที่ใช้สวมศรีษะเจ้านาคก่อนบวช.... แต่อาจใช้เรียกด้ายอื่นๆ ที่ใช้สวมหรือผูกเพื่อเป็นมงคลบ้างเหมือนกัน....
เรื่องตราสัง เขียนไว้เล็กน้อยที่ ปรัชญามงคลสูตร ๑๓ : สิ่งจะต้องกระทำและการจัดลำดับความสำคัญ (ต่อ) ...
ครูนายหนังสนใจก็เชิญดูได้....
เจริญพร
นมัสการครับ...พี่หลวงชัยวุธ
- เข้าไปอ่านเพิ่มเติมแล้วครับ....ดีจังครับเหมือนกับได้หนังสือเรียนเสริมบทเลยครับ....
- ได้ความรู้เพิ่มขึ้นอีกเยอะเลยครับ...
- ต่อไปจะเรียกไม่ผิดอีกครับ...
มนัสการครับ ผมใคร่ขอกราบเรียนถามว่า ด้ายสายสิญจน์ มีประวัติความเป็นมาอย่างไรครับ ทำไมมีใช้ในศาสนาพุทธด้วยครับ
การทำพิธีศพ จะมีการโยงสายสิญจน์ แล้วถ้าระหว่างการทำพิธีสายสิญจน์ เกิดขากหมายความว่าอย่างไรคะ