ความดื้อดึงของชาวนา:อริยะขัดขืน

คำ ดื้อดึง มิได้มีความหมายไปในทางลบหรือบวกโดยตัวมันเอง แต่มันเป็นอาการของการไม่ยอมปฏิบัติตามปัจจัยภายนอกที่มากระทบ โม่ยอมสยบต่ออิทธิพลของสิ่งภายนอก บางครั้งมันก็ทำให้เกิดผลดี แต่บางทีก็ส่งผลไปอีกทางหนึ่ง

ดิฉันได้พบกับความดื้อดึงหลาย ๆ  อย่างในหมู่ชาวบ้านของเรา ซึ่งดิฉันคิดว่า เป็นเรื่องที่เป็นไปในทางบวก หากพิจารณาอย่างให้ความเป็นธรรม อะไรจะเออออกับทุกสิ่งทุกอย่างนักหนา ดื้อบ้าง ไม่ลงรอยบ้าง ขัดบ้าง ขืนบ้างเพื่อความมีชีวิตแบบมนุษย์ธรรมดา เพียงแต่ว่าบางครั้งดิฉันเองก็อดรนทนไม่ไหว  (โดยปกติแล้วดิฉันจะชอบพูดไม่หมด ปล่อยให้คิดเองบ้าง ยึดคำสอนที่ครูบาสุทธินันท์เคยบอกว่า อย่าพูดหลายหลาย มันไม่เข้าไปในหัวคนทั้งหมดที่พูดหรอก ทำให้มากแล้วพูดน้อย ๆ .....ดิฉันชอบตั้งคำถามมากกว่า แต่ก็ไม่สามารถตั้งคำถามแบบที่อาจารย์แสวงชอบถามชอนไชเข้าไปเรื่อย ๆ  สำหรับดิฉันจะชอบถามย้อนกลับเวลาที่พ่อ ๆ แม่ทั้งหลายแสดงความคิดของตัวเองออกมาให้ได้ฟังก่อน แล้วดิฉันก็จะรู้ว่าจะฟันฉัวะตรงไหน ซึ่งก็ได้เรื่องบ้าง ไม่ได้เรื่องบ้าง แล้วบางทีถามแล้วดิฉันก็จะปล่อยไว้แบบนั้นให้ไปคิดต่อ บางทีก็นึกเหมือนกันว่า เรานี่ก็ถามทิ้งถามขว้างไปเรื่อย บางทีก็ซักจนกว่าคำตอบจะหลุดออกมาเอง )   ใช้ชี้นกเป็นนก ชี้ไม้เป็นไม้ไปเลยไม่ไหว จะมานั่งทำ”คุณเอื้อ”อยู่ ไม่จบแน่งานนี้

บางครั้งก็ปวดเศียรเวียนเกล้ากับความคิดของท่านเหล่านั้น ไม่รู้ว่าไปหยิบความรู้จากตรงไหนมาพูดเป็นตุเป็นตะ ครั้งซักไปซักมาก็ได้ความว่า ท่านคิดเอาเองทั้งสิ้น
แล้วบางที ถ้าประชุมวันนี้ ตกลงกันเรียบร้อยแล้วว่ากำหนดแนวของการทำงานหรือกฎเกณฑ์จะทำแบบนั้นแบบนี้ ซึ่งตอนท้ายที่ประชุม ลองให้สรุป ว่ากันไปอีกเรื่องหนึ่งเอาความคิดของฉันเลยไม่รู้มาจากไหน หรือมิเช่นนั้นก็กลายเป็นการตกลงแบบใหม่เอี่ยมไปเลย ทื้งเสียของเก่าที่นักประชุมกันเป็นวรรคเป็นเวร ระดมความคิดอย่างเอาจริงเอาจัง ท่านชาวนาเหล่านี้นับว่า เป็นผู้ที่อยู่ในปัจจุบันขณะ อย่างแท้จริง สิ่งเก่า ๆ ที่เคยวางไว้ทิ้งจนหมด บางครั้งทิ้งแม้กระทั่งวิถีชีวิตของตนเอง ......เฮ้อ

คณะใหญ่ของพวกเรากว่า ๗๐ ชีวิต พากันร่วมเรียนรู้กับอาจารย์ถ่านของเรา ทั้งขุด ทั้งมุด ทั้งก่อ ทั้งขน เมื่อปลายเดือนมีนาที่ผ่านมา ใช้เวลา ๒ วันเต็ม ๆ สำหรับผู้ที่อยู่ใกล้พื้นที่จัดอบรมมาช่วยเตรียมและทดลองเผาก่อนหนึ่งวัน และหนึ่งวันเต็มตั้งแต่เช้าถึงห้าโมงเย็นสำหรับพื้นที่ที่อยู่ไกล  ซึ่งต่างก็พากันสนใจ ช่วยกันลงไม้ลงมือสร้างเตาร่วมกับอาจารย์ถ่านของเราทั้งเด็กและผู้ใหญ่

 

อาจารย์ถ่านของเรานำเสนอประสบการณ์อย่างไม่รู้เหน็ดรู้เหนื่อย คุยกันได้เป็นวัน ๆ
ได้เห็นขั้นตอนการประกอบเตา
ได้ลงไม้ลงมือร่วมทำเตา
ได้เฝ้าดูควันด้วยกันทั้งวันที่มีคนอธิบายให้ฟังตลอด

ตอนท้ายของวันนั้นก็ยังสรุปร่วมกันอีกครั้งหนึ่งว่า
ขั้นตอนประกอบด้วยอะไรบ้าง วิธีก่อตั้งเตา การดูควันแต่ละช่วง ประโยชน์ของน้ำส้มควันไม้
เป็นอันว่าเข้าใจพอสมควร ก็พากันแยกย้ายกันกลับบ้าน....

 

ยังไม่พอ....หลังจากนั้นอีกหนึ่งอาทิตย์ คณะของดิฉันก็ตามลงไปคุยกันในกลุ่มย่อยอีก ซักไซ้ดูอีกทีว่า แต่ละกลุ่ม เข้าใจอะไรบ้าง แล้วจะดำเนินงานต่ออย่างไร ฟัง ๆ ดูแล้วก็มีความเข้าใจที่ใช้ได้ ตอบคำถามต่าง ๆ  ได้ดีทีเดียว และตอนนี้แหละที่มีบางส่วนที่เล่าเป็นตุเป็นตะ บอกรายละเอียดชัดแจ้ง แต่มันไม่ตรงกับเนื้อหาที่ได้ความรู้มา!!!! พูดออกได้เต็มปากเต็มคำ ไม่รู้ว่าเอาเนื้อหาลอยลมมาจากไหน

เอาล่ะ สำรวจได้ที่แล้ว จัดการเรื่องอุปกรณ์ที่จำเป็นทีนี้ จัดให้กับกลุ่มทั้งหมดที่ผ่านการอบรม ตกลงว่าเรามีเตาเผาถ่านประสิทธิภาพกระจัดกระจายอยู่ตามไร่นาของสมาชิกเราทั้งหมด ๗๘ เตา....ว้าว ...ที่จริงเรื่องนี้ได้สร้างความกังวลใจให้กับคุณพูนสิน ผู้ประสานงานกองทุนสิ่งแวดล้อมโลกด้วยเหมือน ...ดิฉันคิด.. เพราะว่ามีคำถามจากทางกองทุนว่า พาชาวบ้านสร้างเตาเผาถ่าน จะไม่โค่นไม้จนหมดหรื้อ ปริมาณเตามากขนาดนั้น  .... เป็นคำถามที่ดีที่เราจะได้สร้างเงื่อนประกอบบางอย่าง ดึงให้ชาวบ้านได้เห็นคุณค่าของการใช้ไม้ฟืนขนาดเล็ก ถนอมต้นไม้ให้ได้ใช้ตราบนานเท่านาน รวมทั้งความคิดการสร้างป่าไม้ฟืนสำหรับครัวเรือนแห่งตน

หนึ่งเดือนต่อมาพวกเราก็เริ่มตระเวนไปคุยตามกลุ่มย่อยอีกตามเคย ก็เริ่มมีรายงานผลการทดลองเผาถ่านของแต่ละกลุ่ม สารพันประสบการณ์ที่พวกเขาได้ค้นพบ ได้แหกคอก ได้ทดลอง ได้ดื้อดึงต่อความรู้ที่ได้อบรมมามันต่อสู้กับประสบการณ์เดิมของเขาไม่ไหว

อบต. สมัย เป็นรายแรกที่เราพบ เผาได้หลายเตาแล้วแต่ไม่สนเรื่องน้ำส้มควันไม้เลย เผาลูกเดียว...อบรมน่ะผมไปครับ แต่ผมไม่ได้ฟังครบครับ ให้เด็ก ๆ เป็นคนจด แต่กลับมาถึงบ้านปรากฏว่า โพยหายครับผม..แหมยอมรับอย่างหน้าชื่นตาบาน...แต่หัวหน้าครับ ถ่านผมไม่หักเลยนะครับ ....เปิดหลังบ้านโชว์ให้ดูถุงถ่านที่สะสมไว้พร้อมรอยยิ้มแห่งความภาคภูมิใจ
ดร. สวยน้ำอ้อยของเรา สอบตกเป็นรายที่สอง...พ่อยอมแล้วเผา ๓ เตา มอน(ขี้เถ้า) บ้าง บางเตาเปิดจะเอาถ่านไฟก็ลุกติดบ้าง พ่อยอมรับว่ายังทำไม่ถูก ยอมแล้ว
บุญสวน ผมปิดเตาด้วยอิฐ๔ก้อนเลยตั้งแต่แรก กลัวไฟไม่ติด เอาพัดลมมาเป่าที่หน้าเตาอีกต่างหาก ....ดูเอาเถอะ ไม่รู้จะนอกครูไปถึงไหน คิดได้ยังไงเนี่ย
พ่อสถาน เผาเยอะกว่าเพื่อน เริ่มก่อน ๗ เตาแรกเผาทดลอง สรุปว่า แต่ละเตาไม่เหมือนกันเลย ผมลองแบบใช้เวลาน้อยกว่าที่อบรมมาก็ได้ผลอยู่ (แฮ่ะ แฮ่ะ ไม่รู้ว่าผลแบบไหน ถ่านดีหรือเปล่า ต้องดูกันต่อไป)
หลาย ๆ คนเล่าว่า จุดไฟเตา แล้วก็หนีไปทำธุระอื่น เตาถ่านก็สนองด้วยการเป็นเถ้าซะเยอะ.... ดี อยากหนีไปดีนัก

....นอกจากนี้คนในหมู่บ้านประดาแม่บ้านสมาชิกที่เมื่อก่อนโมโหพ่อบ้านว่า ไปอบรมมาแล้วไม่เห็นมาบอกมาสอนวิธีเผาถ่านซักที คราวนี้ก็ได้เผาถ่านสมใจ ทำได้ดีด้วย การเผาถ่านเป็นเรื่องที่แปลกที่สร้างความสนใจให้กับคนได้มาก พวกผู้หญิงก็ดีใจที่ตนเองก็ทำได้ ไม่หนักมาก บ้างก็พอใจกับเวลาที่ใช้น้อย ใช้ฟื้นในการเผาน้อย เด็ก ๆ  ก็สนใจ อยากทำแล้วก็ลุ้นว่าถ่านที่ตนเองเผาเป็นอย่างไรบ้าง....ดิฉันสุขใจด้วยที่เห็นชาวบ้านมีปฏิกริยากับการทดลองของตนเอง

งานนี้อาจารย์ทนายหงายหลังกับวิธีการของชาวบ้าน ที่ ...หลังที่คุยกันจนปากเปียกปากแฉะ...จนพอใจแล้วเอาล่ะรู้เรื่อง ทบทวนกันพอแล้ว...
คิดเอาเองว่าจะทำแบบนั้นแบบนี้ คิดแล้วก็ลุยเลย ไม่ต้องซักไซ้ใครล่ะ
เป็นอันว่างานนี้สอนให้เราคิดเรื่องสร้างเงื่อนปมบางอย่าง ที่จะต้องให้ชาวบ้านได้ทำตามขนบ ได้รู้คำอธิบายสถานการณ์ ปรากฏการณ์ที่เห็น ให้ได้ทดลองซ้ำอีก ก่อนที่จะต่อไปที่การประยุกต์ตามประสบการณ์ของตนเอง....

ความแตกต่างของการฟังการพูด กับการกระทำ นี้ยังคงทำหน้าที่ของประสบการณ์ของเขาอย่างมั่นคง มันเป็นคนละเรื่องจริง ๆ

อย่างไงก็ตามก็เป็นการอริยะขัดขืนเล็กๆของชาวบ้านที่ดิฉันคิดว่า ไต่เต้าจากเรื่องที่ใกล้ตัวจะได้ไปสู่เรื่องอื่น ๆที่กว้างออกไป ก็แหมชีวิตอะไรจะยอมสยบอะไรถึงขนาดนั้น อะไรมาก็ยอมรับไปหมด ถูกเขาลากเขาทึ้งไปทางโน้นทีทางนี้ที เละปวกเปียกไปหมดแล้ว  คุณผู้อ่านว่าเหมือนดิฉันใหมคะ?

[ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์]

เจ้าอย่าหายไปโดนหลาย ข้อยคิดฮอดเด๊