เพราะหมออมราเพิ่งมีอาการง่วงซึมตลอด ๓ วัน ระหว่างวันที่ ๒๓ - ๒๕ เมษายน ๒๕๖๘ และพบว่าเกิดจากโรคติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ ดังเล่าแล้ว (๑) ผมจึงถาม DeepSeek R1 ว่า “ทำไม urinary track infection ในผู้สูงอายุ ทำให้เกิดอาการง่วงหลับ” ได้รับคำตอบดังนี้
“**เหตุผลที่ผู้สูงอายุติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (UTI) แล้วมีอาการง่วงซึม**
การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (UTI) ในผู้สูงอายุอาจไม่แสดงอาการแบบคนหนุ่มสาว (เช่น ปวดแสบปัสสาวะ) แต่กลับส่งผลต่อ **สมองและระบบประสาท** จนทำให้ง่วงซึมหรือสับสนได้ เนื่องจากปัจจัยเหล่านี้:
### 1. **การตอบสนองของร่างกายต่อการติดเชื้อ**
- เมื่อมีเชื้อแบคทีเรียในทางเดินปัสสาวะ ร่างกายจะปล่อย **สารไซโตไคน์ (Cytokines)** และสารอักเสบอื่นๆ เพื่อต่อสู้กับการติดเชื้อ สารเหล่านี้สามารถ **รบกวนสมอง** ทำให้รู้สึกอ่อนเพลีย ง่วงซึม หรือแม้แต่สับสน (ภาวะ **Delirium**)
### 2. **ภาวะขาดน้ำ (Dehydration)**
- ผู้สูงอายุมักดื่มน้ำน้อยอยู่แล้ว ยิ่งเมื่อเป็น UTI อาจปัสสาวะบ่อยหรือมีไข้ ทำให้ร่างกาย **เสียน้ำมากขึ้น**
- การขาดน้ำส่งผลให้ **เลือดหนืด ขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมอง** → ง่วง ซึม มึนงง
### 3. **สารพิษจากเชื้อโรคเข้าสู่กระแสเลือด**
- หากติดเชื้อรุนแรงจนแบคทีเรียเล็ดลอดเข้าสู่เลือด (ภาวะ **Urosepsis**) จะเกิด **พิษในเลือด** (Sepsis) ซึ่งทำให้ความดันตก สมองได้รับออกซิเจนน้อย → ง่วง ซึม หมดสติได้
### 4. **ผลข้างเคียงของยา**
- ยาปฏิชีวนะที่ใช้รักษา UTI บางชนิด (เช่น Ciprofloxacin) อาจมีผลทำให้ **เวียนหัว ง่วงนอน**
- หากผู้สูงอายุมีโรคประจำตัวและกินยาหลายชนิดร่วมกัน อาจเสริมให้ง่วงมากขึ้น
### 5. **โรคประจำตัวที่แทรกซ้อน**
- ผู้สูงอายุที่เป็น **เบาหวาน โรคไต หรือสมองเสื่อม** อยู่แล้ว จะไวต่อผลกระทบจากการติดเชื้อมากกว่า ทำให้อาการทางสมองเด่นชัด
### **วิธีสังเกตและป้องกัน**
- **อาการน่าสงสัย**: ง่วงซึมผิดปกติ ปัสสาวะขุ่น/มีเลือด ไข้ต่ำๆ สับสน
- **ป้องกัน**:
- ให้ดื่มน้ำมากๆ
- รักษาสุขอนามัยจุดซ่อนเร้น
- หลีกเลี่ยงการกลั้นปัสสาวะนาน
หากผู้สูงอายุมีอาการง่วงซึมร่วมกับสัญญาณติดเชื้อ ควร **พบแพทย์ทันที** เพราะอาจลุกลามเป็นภาวะแทรกซ้อนร้ายแรงได้ครับ!
ต้องการข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับการดูแลผู้สูงอายุเป็นพิเศษไหมคะ?”
ผมถามต่อ “อาการง่วงซึม สับสน ในผู้สูงอายุ โดยเฉพาะผู้ป่วยสมองเสื่อม เกิดจากสาเหตุอะไรได้บ้าง” ได้รับคำตอบที่ดีมาก ดังนี้
“**อาการง่วงซึมและสับสนในผู้สูงอายุ (โดยเฉพาะผู้ป่วยสมองเสื่อม) – สาเหตุและวิธีดูแล**
ผู้สูงอายุที่มีอาการ **ง่วงซึม สับสน ซึมเศร้า หรือพฤติกรรมเปลี่ยนไป** อาจไม่ได้เกิดจาก "สมองเสื่อม" เพียงอย่างเดียว แต่ยังมีสาเหตุอื่นๆ ที่ **รักษาได้** หากพบเร็ว ดังนั้น การสังเกตอาการและหาสาเหตุอย่างละเอียดจึงสำคัญมาก
## **1. สาเหตุหลักของอาการง่วงซึม/สับสนในผู้สูงอายุ**
แบ่งได้เป็น **5 กลุ่มใหญ่** ดังนี้:
### **(1) โรคทางสมองโดยตรง**
- **สมองเสื่อม (Dementia)** เช่น อัลไซเมอร์ หลอดเลือดสมองตีบ → ความจำเสื่อม พฤติกรรมเปลี่ยน
- **โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)** → สับสนทันที อ่อนแรงครึ่งซีก
- **เลือดออกในสมอง (จากอุบัติเหตุหรือยาเลือดบางชนิด)** → ซึมลงเรื่อยๆ
### **(2) การติดเชื้อหรือภาวะอักเสบ**
- **ติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (UTI)** → สาเหตุฮิตที่ทำให้ผู้สูงอายุสับสนฉับพลัน
- **ปอดบวม (Pneumonia)** → มีไข้ ไอ เหนื่อย หายใจลำบาก
- **COVID-19** → ผู้สูงอายุอาจแสดงอาการเพียงซึม ไม่มีไข้
- **ภาวะติดเชื้อในเลือด (Sepsis)** → ไข้สูง/ต่ำ ซึมมาก ความดันตก
### **(3) ความผิดปกติของสารน้ำและเกลือแร่**
- **ภาวะขาดน้ำ (Dehydration)** → จากดื่มน้ำน้อย ท้องเสีย อาเจียน
- **โซเดียมต่ำ (Hyponatremia)** → มักเกิดจากยาขับปัสสาวะหรือดื่มน้ำมากเกิน
- **น้ำตาลในเลือดสูง/ต่ำ (Hyperglycemia/Hypoglycemia)** → ในผู้ป่วยเบาหวาน
### **(4) ผลข้างเคียงจากยา**
- **ยานอนหลับ/ยากล่อมประสาท** (เช่น Diazepam) → ทำให้ง่วง สับสน
- **ยาลดความดันบางชนิด** → ความดันตก หน้ามืด
- **ยาแก้แพ้รุ่นเก่า** (เช่น Chlorpheniramine) → ง่วง ซึม
### **(5) สาเหตุอื่นๆ**
- **โรคไตหรือตับระยะรุนแรง** → สารพิษคั่งในร่างกาย
- **ภาวะซึมเศร้า (Depression)** → ดูเหมือนสมองเสื่อม แต่รักษาหายได้
- **ขาดวิตามิน B12 หรือ Thyroid ต่ำ** → อ่อนเพลีย หลงลืม
## **2. วิธีแยกว่า "สับสนจากสมองเสื่อม" หรือ "สับสนจากสาเหตุอื่น"**
| ลักษณะ | สมองเสื่อม (Dementia) | สาเหตุอื่น (เช่น UTI, ยา) |
|---|---|---|
| การเกิดอาการ | ค่อยเป็นค่อยไป (เป็นเดือน/ปี) | เกิดฉับพลัน (เป็นชั่วโมง/วัน) |
| ระดับความรู้ตัว | ยังรู้ตัวดี แต่ความจำหลงลืม | ซึม ง่วง รู้ตัวไม่เต็มที่ |
| อาการอื่นๆ | พฤติกรรมเปลี่ยน เช่น ก้าวร้าว วิตกกังวล | มีไข้ ปัสสาวะผิดปกติ หรือความดันตก |
| การตอบสนองต่อการรักษา | ไม่หายขาด แต่ควบคุมได้ | หายได้ถ้ารักษาสาเหตุ (เช่น ยา/การติดเชื้อ) |
→ **หากผู้สูงอายุที่เคยปกติอยู่ๆ สับสนฉับพลัน อย่าเพิ่งสรุปว่าเป็นสมองเสื่อม! อาจเกิดจาก UTI หรือยา**
## **3. ควรไปโรงพยาบาลเมื่อไร?**
รีบพบแพทย์หากมีอาการต่อไปนี้:
- **สับสนมากขึ้นอย่างรวดเร็ว**
- **ไข้สูง/ต่ำ + ซึม**
- **ไม่กินอาหารหรือน้ำ ดื่มน้ำน้อยมาก**
- **ปัสสาวะไม่ออกเกิน 8 ชั่วโมง**
- **แขนขาอ่อนแรงครึ่งซีก (สงสัย Stroke)**
## **4. การดูแลเบื้องต้นที่บ้าน**
- **จดบันทึกอาการ** (เช่น เริ่มเมื่อไร มีไข้ไหม กินยาอะไรบ้าง)
- **ตรวจสอบยา** ที่ผู้สูงอายุกินว่ามียาที่ทำให้ง่วงหรือไม่
- **ให้ดื่มน้ำเล็กน้อยแต่บ่อยๆ** ป้องกันขาดน้ำ
- **อย่าปล่อยให้ท้องผูก** เพราะอาจกระตุ้นอาการสับสน
## **5. การป้องกัน**
- **ตรวจสุขภาพประจำปี** (เช็คไต ตับ เกลือแร่ วิตามิน)
- **จัดตารางยาให้ชัดเจน** เพื่อหลีกเลี่ยงการกินยาซ้ำหรือผิดชนิด
- **กระตุ้นการคิด** เช่น เล่นเกมส์ อ่านหนังสือ พูดคุยบ่อยๆ
### **สรุป**
อาการง่วงซึมหรือสับสนในผู้สูงอายุ **อาจไม่ได้มาจากสมองเสื่อมเสมอไป** แต่เกิดจาก **การติดเชื้อ ยา ภาวะขาดน้ำ หรือโรคอื่นๆ ที่รักษาได้** ดังนั้น หากพบอาการเปลี่ยนแปลงฉับพลัน ควรพาไปพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริง
หากมีข้อสงสัยเกี่ยวกับอาการเฉพาะหรือยาที่ใช้ สามารถสอบถามเพิ่มเติมได้นะครับ”
ผมได้ความรู้เอาไว้ดูแลภรรยาได้อย่างดีมาก
วิจารณ์ พานิช
๓ พ.ค. ๖๘
บนเครื่องบินเดินทางไปเชียงใหม่
