โครงการ TSQM-N ที่ กสศ. และภาคี ร่วมกันดำเนินการ และมี อ. เพ็ญพรรณ จิตตะเสนีย์ เป็นผู้จัดการโครงการ มีโรงเรียนแม่ข่ายแห่งหนึ่งคือ โรงเรียนวัดสลักเพชร อ. เกาะช้าง จ. ตราด มีผู้อำนวยการชื่อ นันทิยา บัวตรี ที่ทำหน้าที่ผู้อำนวยการต่อเนื่องมา ๗ ปี
ผอ. นันทิยา ต้องการจัดประชุมเครือข่ายก่อนปิดเทอม เพื่อใช้เวลาช่วงปิดเทอมเตรียมการณ์สำหรับปีการศึกษาต่อไป และขอให้ผมไปร่วม นัดวันกันได้เป็นวันที่ ๑๒ กุมภาพันธ์ ซึ่งเป็นวันมาฆะบูชา
ผมและทีมงานของ กสศ. ๑๐ คนเดินทางโดยสายการบินกรุงเทพ ออกจากสนามบินสุวรรณภูมิ ไปที่สนามบินตราด ตามกำหนดการใช้เวลา ๑ ชั่วโมง แต่บินจริงเพียง ๔๐ นาที สนามบินตราดลักษณะคล้ายที่สุโขทัยและสมุย คือเป็นสนามบินของสายการบินกรุงเทพ
ผมห่างเหินสนามบินสุวรรณภูมิส่วนในประเทศหลายปี จนชักลืมๆ เส้นทาง คราวนี้ได้โอกาสทบทวนความจำ และทำความเข้าใจรู้จักตนเองในฐานะคนแก่ว่าความจำเสื่อมอย่างไร
ที่สนามบินสุวรรณภูมิ มีห้องรับรองของสายการบินกรุงเทพ ที่เมื่อเข้าไปเรารู้สึกว่าเราเป็นคนแปลกหน้า เพราะผู้โดยสารเป็นฝรั่งทั้งสิ้น ยิ่งเมื่อไปที่ประตูขึ้นเครื่อง เราก็เห็นว่าฝรั่งที่จะไปตราดมากันเป็นครอบครัว พาลูกเล็กๆ มาด้วย ได้เห็นความมีเสน่ห์ต่อนักท่องเที่ยวของประเทศไทย
ลงจากเครื่องบิน ที่สนามบินตราด ทางโรงเรียนส่งรถตู้ของโรงเรียนมารับ เขียนที่ตัวรถว่าบริจาคโดยสำนักงานศาล ถาม ผอ. นันทิยาได้ความว่าเป็นรถที่ทางศาลใช้แล้วหลายปีและจะปลดระวาง ได้รับบริจาคมาแล้ว ๗ ปี ยังใช้การได้ดี คนขับเป็นครู ชื่อครูบาว เป็นครูพละ แต่ที่โรงเรียนวัดสลักเพชรครูสอนได้ทุกวิชา เรามารู้ภายหลังว่าท่านไม่ใช่คนขับรถ แต่เป็นครูในวันสุดท้าย จึงได้ซักถามชีวิตการเป็นครูที่โรงเรียนวัดสลักเพชรเพิ่มขึ้น
เป็นครั้งแรกที่ผมไปเกาะช้าง นั่งรถจากสนามบินไปท่าเรือเฟอร์รี่อ่าวธรรมชาติ ๓๐ นาที ที่ท่าเรือมีรถเข้าคิวรอขึ้นเรือมากมายโดยเขาให้ตั้ง ๒ แถว สำหรับแยกกันขึ้นเฟอร์รี่ ๒ ลำ พร้อมๆ กัน โดยจากท่าเรือเราเห็นเกาะช้างอยู่ลิบๆ ดูไม่ไกลมาก แต่เรือก็ใช้เวลาแล่นอยู่ ๔๐ นาที โดยผู้โดยสารลงจากรถขึ้นไปชั้นผู้โดยสารที่มีที่นั่งจุคน ๓๐๐ คน แต่ผู้โดยสารจริงราวๆ ร้อยคน เป็นคนไทยเพียงสิบกว่าคน
ลงจากเรือ รถคันอื่นๆ ส่วนใหญ่เลี้ยวขวา ไปยังย่านนักท่องเที่ยวทางฝั่งตะวันตกของเกาะ แต่รถของเราเลี้ยวซ้ายลงใต้ไปทางฝั่งตะวันออกของเกาะ ไปยังโรงเรียนวัดสลักเพชร ซึ่งอยู่ในย่านสงบและค่าครองชีพต่ำ ที่ฝั่งทะเลเป็นป่าชายเลน ไม่มีหาดทราย เป็นย่านประมง ต่างจากย่านนักท่องเที่ยว ที่อยู่ทางฝั่งตะวันตกของเกาะ เรานั่งรถ ๒๐ นาที ไปชมโรงเรียน ที่เป็นโรงเรียนประถมขยายโอกาส นักเรียนเกือบสองร้อยคน พื้นที่ ๓๒ ไร่กว้างขวาง ได้รับการพัฒนาให้มีความร่มรื่นสวยงาม มีสนามเด็กเล่นสำหรับเด็กอนุบาลที่ดีเลิศ และมีพื้นที่ทำสวนครัวปลูกผักเอาไว้ทำอาหารเที่ยงและขาย
๑๗ น. นักเรียนยังเล่นกีฬาหรือทำกิจกรรมที่โรงเรียน พวกเราขึ้นรถเดินทาง ๗ นาทีไปยัง สลักเพชรซีฟู้ดแอนด์รีสอร์ท ที่พักและกินอาหารเย็น ที่ยื่นเข้าไปในทะเล วิวสวยมาก ผมได้ห้องพัก A1 ที่เงียบสงบ ผู้มาพักส่วนใหญ่เป็นฝรั่ง ตอนกินอาหารเย็น คุยกับครูใหญ่วิเชียร ไชยบัง ผอ. นันทิยา ผอ. ต่าย และ อ. ไก่ รอง ผอ. สพป. ตราด ได้รับความรู้บริบทของโรงเรียน และสังคมต่างจังหวัดมากมาย
เช้ามืดวันที่ ๑๒ เวลา ๕.๔๕ น. ผมออกจากห้องพักหมายเลข A1 ไปเดินออกกำลังบนทางเดินในรีสอร์ท ที่ปลูกอยู่เหนือน้ำริมทะเล แล้วเดินออกไปบนบก เดินไปตามถนนออกไปจากรีสอร์ทที่อยู่ปลานทางตันของถนน เดินไปไม่ไกลนัก เพียงสามสี่ร้อยเมตรก็โดนสุนัขเห่าไล่ ต้องเดินกลับมาเดินบนทางเดินในรีสอร์ท รอเวลา ๖.๓๐ น. ที่นัดให้รีสอร์ทเตรียมข้าวต้มมาเสิร์ฟ
เย็นวันที่ ๑๒ เรารีบกินอาหารเย็นเวลา ๑๗.๐๐ น. นัดรถมารับเวลา ๑๗.๓๐ น. ไปเที่ยวชมย่านนักท่องเที่ยวต่างชาติที่หาดทรายขาว ไปถึงเวลาราวๆ ๑๘.๓๐ น. เดินผ่านอาคารริมถนนที่ปลูกด้านริมทะเลออกไปชมชายหาด ที่มีโรงแรม ร้านอาหาร และบาร์ ประดับไฟแพรวพราว เต็มชายหาด พระอาทิตย์ตกดินไปแล้ว แต่ยังมีแสงสีแดงประดับฟ้า และสะท้อนสู่พื้นน้ำสวยงาม ได้เห็นทรายเม็ดละเอียดสีขาวสะอาดสมชื่อหาด และเห็นบรรยากาศแหล่งท่องเที่ยวของชาวต่างประเทศ
ชมบรรยากาศริมชายหาดอยู่ราวๆ ๑๐ นาที เราก็เดินขึ้นมาที่ถนนไปสั่งโรตีขายโดยคุณยายจากภาคอีสานที่หน้าร้านเซเว่น เป็นครั้งแรกที่ผมได้กินโรตีใส่กล้วยหอม
เช้าวันที่ ๑๓ ผมรอให้สว่างก่อน จึงออกไปเดินออกกำลัง หวังว่าจะเดินไปไกลกว่าเมื่อวาน เมื่อเดินผ่านบ้านริมเลที่อยู่ติดกันกับสลักเพชรรีสอร์ท จึงเดินเข้าไป หวังไปเดินออกไปตามสะพานยื่นออกไปในทะเลเพื่อถ่ายรูปวิว ไปพบทีม ผอ. และครูจากศรีสะเกษและอุบลที่มาประชุมด้วยกันเมื่อวาน ไปนอนค้างอยู่ที่นี่ จึงได้คุยกันสนุกสนาน และได้หารือวิธีใช้ TSQM-N ขับเคลื่อนการพัฒนาคุณภาพการศึกษาไทย เมื่อเดินกลับออกมาท่านนายกเทศมนตรี จักรกฤษณ์ สลักเพชร เดินออกมาจากตัวบ้านมาทักทาย จึงทราบว่าเป็นบ้านของท่าน
เราออกเดินทางจากสลักเพชรซีฟู้ดแอนด์รีสอร์ทเวลา ๙.๑๐ น. ไปรอขึ้นเรือเฟอร์รี่ที่ท่าเรือนานกว่าการรอที่ฝั่งแผ่นดินใหญ่เมื่อวันที่ ๑๑ แต่เรือเฟอร์รี่ลำนี้แล่นเร็ว ราวๆ ๒๐ นาทีก็ถึงฝั่งแผ่นดินใหญ่ ไปกินอาหารเที่ยงที่ร้านริมทางก่อนถึงสนามบิน เป็นครั้งแรกที่ผมกินข้าวขาหมูพัดกระเพรา อร่อยดี
เครื่องบินสายการบินกรุงเทพขากลับผู้โดยสารเต็มทุกที่นั่งเหมือนขาไป ผมกลับมากับคุณอ้อยและคุณอ๊อบ สามคน ทีม กสศ. ที่เหลือ ๗ คนต้องกลับเที่ยวเย็น เพราะตอนจองเครื่องบินมีที่ว่างแค่ ๓ ที่
การพูดคุยกันเล่นๆ ในรถตอนเดินทางจากท่าเรือไปสนามบิน ทำให้ผมรู้ตัวว่า การเป็นนักตั้งคำถามของผมสร้างความหวาดหวั่นให้แก่ผู้เข้าร่วมประชุม เขาบอกว่าผมชอบถามคำถามยากๆ ผมบอกเขาว่า คำถามของผมไม่ต้องการคำตอบประเภทกังวลถูก-ผิด ต้องการทราบวิธีคิดมากกว่า ผมได้เรียนรู้วิธีตั้งคำถามใหม่ ให้คนตอบไม่เครียด และได้รับคำตอบที่ต้องการ
๑๗ น. ผมกลับถึงบ้าน
กลับมาใคร่ครวญสะท้อนคิดว่า ไปเกาะช้างครั้งนี้ ช่วยให้ผมเข้าใจสังคมชนบทห่างไกล และชีวิตของเด็กและนักเรียนที่นั่น ที่มีทั้งความน่าอยู่ของธรรมชาติ และความท้าทายของสังคมที่มีทั้งสีขาว สีเทา และสีดำ อยู่ด้วยกัน เวลาเราคุยกัน เราเอาแต่สภาพสีขาวมาคุยกัน แต่ในชีวิตจริงของโรงเรียน ต้องดูแลนักเรียนที่ชีวิตของเขาเป็นชีวิตที่เผชิญความจริงสามสีในเวลาเดียวกกัน เป็นความท้าทายและโอกาสที่คนในวงการศึกษา จะดำเนินการภายใต้สภาพความเป็นจริง ให้เด็กเหล่านี้เติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่แข็งแรงทั้งด้านวิชาความรู้ และด้านคุณงามความดี
เห็นได้ชัดเจนว่า วิธีการของสำนักหรือลัทธิลำปลายมาศพัฒนา นำโดยครูใหญ่วิเชียร ไชยบัง ช่วยเด็กสามสีเหล่านี้ได้จริงๆ ที่ผมตีความว่า เป็นพลังของ ”สนามพลังบวก” ที่มองว่ามนุษย์ทุกคนมีกระบวนทัศน์ด้านดีหรือด้านบวกอยู่ในตัว เมื่อจัดบรรยากาศหรือระบบนิเวศให้หนุนด้านดีที่มีอยู่ในตัวมนุษย์ ทำซ้ำๆ เป็นเวลานานจะติดเป็นนิสัย ได้นิสัยดีติดตัวไปเป็นผู้ใหญ่ที่ทั้งดีและเก่ง อย่างที่เราอยากได้
เพิ่มเติมวันที่ ๑๕
วันเสาร์ พอมีเวลาว่าง จึงทำความรู้จักเกาะช้างเพิ่มขึ้น โดยถามดีพซีค ว่าประวัติของเกาะช้างเป็นอย่างไร การท่องเที่ยวเริ่มและบูมช่วงไหน ได้ความรู้เรื่องเมืองไทยเพิ่มขึ้น ตามด้วยการให้เปรัยบเทียบ ๓ เกาะ คือ ภูเก็ต สมุย และเกาะช้าง ได้ความรู้เพิ่มเติมดีมาก นี่คือยุคที่ความรู้อยู่ที่ปลายนิ้วจริงๆ
วิจารณ์ พานิช
๑๔ ก.พ. ๖๘ วันแห่งความรัก
รูปเกาะช้าง
1 ท่าเรือเฟอร์รี่อ่าวธรรมชาติ จ. ตราด ถ่ายจากเรือที่เพิ่งออกจากท่า
2 เมื่อเรือออกจากท่า ก็เห็นเกาะช้างอยู่ไม่ไกลมาก
3 ที่นั่งส่วนด้านหน้าของเรือ
4 ใกล้ถึงท่าเรือเกาะช้าง
5 สลักเพชรรีสอร์ท ถ่ายจากกระชังเลี้ยงปลาที่อยู่ลึกเข้าไปในทะเล
6 ถนนย่านหาดทรายขาว ชายหาดอยู่ทางซ้ายมือ
7 เดินผ่านคาเฟ่ริมถนนเข้าไปพบสภาพนี้ที่ชายหาด โปรดสังเกตความขาวของทราย
8 ร้านอาหารและบาร์ริมหาดทรายขาว
9 ท้องฟ้าและน้ำทะเลหลักพระอาทิตย์ตกที่หาดทรายขาว
10 อีกมึมหนึ่งของสลักเพชรรีสอร์ท
11 ถนนหน้าสลักเพชรรีสอร์ท
12 ท้องฟ้ายามเช้าที่สลักเพชรรีสอร์ท
13 บรรยากาศยามเช้าที่สลักเพชรรีสอร์ท