9 ปี พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสาร

พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสารของราชการ พ.ศ. 2540 มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 9 ธันวาคม 2540 จึงมีอายุครบ 9 ปีบริบูรณ์ในวันที่ 9 ธันวาคม 2549  ในการนี้ นายนคร เสรีรักษ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านข้อมูลข่าวสาร สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ ได้สรุปหลักการสำคัญของ พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสารฯ ว่า คือ การรับรองสิทธิของประชาชนในการรับรู้ข้อมูลที่อยู่ในความครอบครองของหน่วยงานของทุกแห่ง ไม่ว่าจะเป็นราชการบริหารส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สาระสำคัญของกฎหมายนี้เป็นหลักประกันว่า ข้อมูลของราชการเกือบทั้งหมด เป็นสิ่งซึ่งสามารถเปิดเผยได้ โดยมีข้อยกเว้นบางกรณีเท่านั้นที่หน่วยงานของรัฐอาจมีคำสั่งไม่ให้เปิดเผย แต่ประชาชนก็ยังมีสิทธิที่จะร้องเรียนหรืออุทธรณ์เพื่อให้มีการทบทวนคำสั่งได้ พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสารฯ รับรอง “สิทธิที่จะรู้” ของประชาชนในการเข้าถึงข้อมูลของทางราชการ ได้แก่ สิทธิในการรับรู้ สิทธิในการตรวจดูสิทธิในการขอสำเนา สิทธิที่จะได้รับคำแนะนำ สิทธิในการร้องเรียนและอุทธรณ์ สิทธิในการขอแก้ไขเปลี่ยนแปลงข้อมูลส่วนบุคคล และสิทธิในการศึกษาค้นคว้าข้อมูลประวัติศาสตร์ ความสำคัญอีกประการก็คือ การรับรองสิทธิของประชาชนที่จะได้รับรู้ข้อมูล ข่าวสารโดยไม่จำเป็นต้องเป็นผู้มีส่วนได้เสียหรือมีส่วนเกี่ยวข้องใด ๆ กับเรื่องนั้น ๆ จากหลักการเดิมที่ข้าราชการเคยปฏิบัติกันมานานว่า ข้อมูลของทางราชการเป็นสิ่งที่ต้องปกปิด ไม่จำเป็น  ต้องเปิดเผย และข้าราชการก็มักเคยชินและสะดวกกับการปฏิเสธที่จะให้ข้อมูลตามที่ประชาชนขอหรือต้องการ พ.ร.บ. ข้อมูลข่าวสารฯ ได้กำหนดแนวคิดใหม่ว่า ข้อมูลราชการนั้นจะต้อง “เปิดเผยเป็นหลัก ปกปิดเป็นข้อยกเว้น”พ.ร.บ. ฉบับนี้ ตอบสนองการพัฒนาการเมืองระบอบประชาธิปไตย ซึ่งเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามา   มีส่วนร่วมทางการเมือง และสามารถแสดงความคิดเห็นหรือเสนอแนะต่อการดำเนินการของรัฐบาลได้อย่างกว้างขวาง ซึ่งจะทำให้การทำของรัฐเป็นไปอย่างโปร่งใสและตรวจสอบได้ จึงจำเป็นที่ประชาชนต้องรับรู้ข้อมูลเกี่ยวกับการดำเนินงานของรัฐทั้งหมด เพราะจะทำให้สามารถแสดงความคิดเห็นตรวจสอบวิพากษ์วิจารณ์ และเสนอแนะนโยบายได้อย่างมีประสิทธิภาพ จึงเป็นหลักประกันว่า “รัฐรู้อย่างไร ประชาชนรู้อย่างนั้น”ตลอด 9 ปีที่ผ่านมา สำนักงานคณะกรรมการข้อมูลข่าวสารของราชการ (สขร.) ซึ่งเป็นหน่วยงานที่รับผิดชอบการบริหารการบังคับใช้กฎหมายฉบับนี้ มีผลงานในการส่งเสริมความรู้เกี่ยวกับหน้าที่ที่หน่วยงานภาครัฐต้องปฏิบัติและส่งเสริมการใช้ “สิทธิที่จะรู้” ในภาคประชาชนมากมาย จุดเด่นที่สุดคือ การที่ สขร. ได้นำเสนอมติ ครม. เพื่อกำหนดให้การปฏิบัติตามกฎหมาย ข้อมูลข่าวสารเป็นตัวชี้วัดในการประเมินผลการปฏิบัติงานของหน่วยงานของรัฐไทยรัฐ (คอลัมน์มุมข้าราชการ)