854. สมองนักเล่าเรื่อง (The Storyteller Brain)

หลายคนอ่านสามก๊ก และมักได้ยินจากผู้รู้ว่าสามก๊กมันนานมาแล้ว มีอะไรปนๆ มามาก เรื่องจริงไม่จริงบ้าง เช่นเรื่องสามพี่น้องสาบานในส่วนดอกท้อนี่ก็ไม่จริง  หลายเรื่องปนเปไปมา คนแต่งเอาจากยุคโน้นยุคนี้บ้าง  

คำถามคือเราจะปฏิบัติต่อสามก๊กอย่างไร ในฐานะคนรุ่นใหม่ ตกยุคแล้วมั๊ง อะไรก็ดูไม่จริง รู้ได้ไงวิเคราะห์กันเอง เออเอง เยอะแยะไปหมด 

คงเคยสงสัยใช่ไหมครับ แม้กระทั่งคนที่อินกับสามก๊กมากๆ

ยังดีนะครับ สามก๊กมีเรื่องจริงบ้างไม่จริงบ้าง..

ฟังตะวันตกโกลาหลกว่าเยอะ นิทานอิสปที่มีความเก่าแก่กว่า 2,000 กว่าปี ยาวนานมาตั้งแต่สมัยอายรธรรมกรีก

คุณว่านิทานอีสปเป็นเรื่องจริงเหรอครับ เด็กเลี้ยงแกะเอย หนูกับราชสีห์เอย ..ร้อยเรื่องที่อีสปเล่ามาล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องจินตนาการ  จะว่าไปไม่มีเรื่องจริงผสมเลย..

หลายคนคงคิดว่าแน่สินิทานหลอกเด็กมันก็ต้องจินตนาการเอาทั้งนั้น สามก๊กไม่ได้เอาไว้หลอกเด็กนะ

อย่าลืมครับจริงๆ มันมีบริบทของประวัติศาสตร์  อีสปเป็นนักปราชญ์ แต่เกิดในยุคสมัยกษัตริย์กรีกที่ตอนนั้นยังเป็นนครรัฐ กษัตริย์บางคนเก่ง ไม่ฟังใคร ใครเถียงเจอตัดหัว  เลยไม่มีใครกล้าเถียง กษัตริย์ของอีสปก็เช่นกัน เก่งแต่ไม่ฟังใคร มีครั้งหนึ่งมีกษัตริย์ต่างเมืองมาท้ารบ ท่านก็จะออกไปรบเพื่อรักษาศักดิ์ศรี  ฉิบหายแน่ๆ อีสปมองแล้ว สิ้นชาติชัวร์ ว่าแล้วอาศัยจังหวะเผลอ อิสปเลยเล่านิทานให้กษัตริย์ฟัง กษัตริย์ได้คิดหันมาวางแผนใหม่ ที่สุดก็รบชนะ ... ไม่มีนิทานเรื่องนั้นกรีกคงสิ้นชาติไปนาน อีสปคงหายจากประวัติศาสตร์ไปแล้ว   เราคงไม่มีนิทานมาสอนลูก หรือเตือนผู้ใหญ่แบบเนียนๆกันอีก

ย้อนกลับมาดูเรื่องของอิสป ...เรื่องเล่าของอิสปสามารถเปลี่ยนการตัดสินใจของคนได้ นั่นหมายถึงเรื่องเล่าเปลี่ยนสมองคนได้ ..เพราะการตัดสนใจมาจากสมอง เปลี่ยนสมอง เปลี่ยนการตัดสินใจ เปลี่ยนการกระทำและเปลี่ยนชะตากรรมได้ 

ยิ่งกลับมาดูหนังสือเรื่อง A Whole New Mind ที่อธิบายความสำเร็จของคนจากมุมมองของทฤษฎีสมอง (Neuroscience) อาจารย์แดน ผู้แต่งบอกว่าปัจจัยเรื่องหนึ้ง สิ่งที่สร้างการเปลี่ยนแปลง สร้างความแตกต่างให้ธุรกิจก็คือ “เรื่องเล่า” เพราะเรื่องเล่าเปลี่ยนสมองคุณได้ ... คุณลองสิว่าผลิตภัณฑ์ดังๆ ล้วนแล้วแต่มีเรื่องเล่าของบริษัทมาทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็นสตีฟ จ๊อบ หรือบิลล์ เกต  อาจารย์แนะนำว่าองค์กรสมัยใหม่ต้องสร้างเรื่องเล่าด้วยถึงจะสำเร็จได้

A Whole New Mind ทำให้ผมเข้าใจอิสป และหลัวกว้านจงผู้แต่งสามก๊ก วรรณกรรมนี้คงเปลี่ยนสมองคน ทำให้คนตัดสินใจได้ดีขึ้นมามากต่อมาก รวมทั้งผมเอง 

ลองมาย้อนดูอำนาจของเรื่องเล่ากันไม่ว่าจะเป็นอดีตหรือปัจจุบัน ..

เอาว่ามหาวิทยาลัยที่เราเรียนกัน การศึกษาทั้งหลายนี่จะว่าไปมาจากอิทธิพลกรีก นั่นคือยุคสมัคเฮเลนนิสติก (ก่อนโรมัน) ยุคนี้เริ่มจากการที่พระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช บุกเอาชนะเปอร์เชีย ไปจนถึงอินเดีย ..  ทำให้อารยธรรมกรีกหลอมรวมเข้ากับอารยธรรมของเอเชียเกิดเป็นวัฒนธรรมเฮเลนิสติก มีการตั้งโรงเรียน สถาบันการศึกษาแบบกรีก เพื่อรวมวัฒนธรรมที่ต่างกันเข้าเป็นหนึ่งเดียว การศึกษาแบบกรีกนี่เองเชื่อว่าเป็นต้นแบบของการศึกษา การปกครอง วิทยาศาสตร์ ปรัชญา และวิทยาการทุกอย่างในยุคปัจจุบัน 

ว่ากันว่าพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราชมักถือหนังสือเรื่อง Iliad หรือสงครามเมืองทรอย ซึ่งพูดถึงอคิลิส วีรบุรุษผู้ทุ่มเทชีวิตเพื่อให้มีชื่อเสียงไปอีกพันปี คนตายไปแต่ชื่อเสียงยังอยู่ ใครจะบอกได้ครับ มหาวิทยาลัยที่เป็นต้นกำเนิดภูมิปัญญาของมนุษยชาติในระยะหลัง อาจมาจากนิทานที่จริงครึ่งไม่จริงครึ่งนี่ก็ได้ ที่ผลักดันอเล็กซานเดอร์ไปสุดขอบฟัาทั้งวิทยาการ วัฒนธรรมและการศึกษา

มาถึงเด็กๆ ทุกคนได้ยินนิทานเรื่องหนูน้อยหมวกแดงใช่ไหมครับ เด็กๆฟังแล้วเป็นไงครับ ผมว่าแทบทุกคนจะมีวัยหนึ่งที่พอฟังเรื่องนี้ จะเริ่มคิดได้เองว่า ต้องระวังคนแปลกหน้านะ.. ไม่งั๊นอาจเป็นหมาป่าจับไปกินได้ ...นิทานเรื่องนี้คุณว่าอายุกี่ปี ...เห็นมาแต่เกิดใช่ไหมครับ ..50-60 ปีน่าจะยาวนานประมาณนี้ .. จริงๆจากการวิจัย นิทานเรื่องนี้อายุมากกว่า 700 ปี ..นิทานเรื่องนี้น่าจะช่วยคนไม่รู้กี่พันล้านคน ไม่ให้หลงทางไปตายอยู่ในป่า หรือถูกจับไปเรียกค่าไถ่..ตอนนี้มีการวิจัยลงลึกครับว่านิทานอย่างแจ็คผู้ฆ่ายักษ์นี่อายุยาวนานกว่า 6,000 ปี ไปโน่น  คนโบราณเก่งครับ ใช้เรื่องเล่าเปลี่ยนคนมาเยอะ

ไทยก็มีมาตั้งแต่สุโขทัย นั่นคือ..  เรื่องไตรภูมิพระร่วง.. สอนเรื่องนรกสวรรค์..ผมว่าเรื่องนี้มีอิทธิพลต่อสังคมไทยมาก และอาจมีส่วนสำคัญของความเป็นชาติไทย ที่เรียกกันว่าสยามเมืองยิ้มก็ได้. เอาเป็นว่าสมัยเด็กๆ สังคมไทยดูสงบ คนเกรงกลัวบาป ผมได้ยินเรื่องนรกสวรรค์บ่อยๆ สังคมไทยอาจอยู่มาได้ด้วยเรื่องเล่าแนวนี้คนไทยดูรักสงบเกรงกลัวบาปมานาน เป็นไปได้ไหมครับ ถ้ามีแต่เรื่องขุนช้างขุนแผน  คนไทยอาจเป็นชู้กันเปรอะ ฆ่าลูกควักท้องกันเป็นประเพณี  เป็นสยามเมืองหื่นเท่านั้น..  โชคดีที่เรามีไตรภูมิพระร่วงมาถ่วงดุล..เลยดีมาถึงทุกวันนี้..แต่ตอนนี้ได้ยินแต่อะไรไม่รู้  ดูเหมือนสังคมแปลกๆ ขึ้นเรื่อยๆ ฤาเราต้องกลับมารื้อฟื้นกัน 

คุณอาจคิดว่าประเทศไทย ตอนนี้เรากำลังก้าวสู่ประเทศไทย 4.0 แล้ว เด็กๆ ควรให้ความสนในเรื่อง STEM)  วิทยาศาสตร์ (Science) เทคโนโลยี (Technology) วิศวกรรมศาสตร์ (Engineering) และ คณิตศาสตร์ (Mathematics) เรื่องเล่า นิทานอะไร สามก๊กนี่ไม่เอาแล้ว หากินไม่ได้ เราต้องการป้อนคนเข้าตลาดแรงงาน ใจเย็นพี่ๆ  ฟังเรื่องเล่าครับ 

คุณรู้จักหนัง Startrek ไหมครับ ...เป็นหนังอวกาศพูดถึงการสำรวจจักรวาลของคนในยุคหลายร้อยปีข้างหน้า ด้วยยานอวกาศที่บรรทุกคนได้เป็นพัน เดินทางได้เร็วกว่าแสง มีมานับร้อยๆ ตอน หลายคนเป็น FC จะรู้จักกัปตัน Kirk และสป๊อกเป็นอย่างดี..  

นิทานยุคใหม่นี้ว่ากันว่าจุดประกายให้เกิดนักวิทยาศาสตร์รุ่นใหม่ และนักบินอวกาศจำนวนมาก เช่น Mae Jamison คนๆนี้เป็นนักบินอวกาศผิวดำคนแรก เรียนจบวิศวะ แล้วไปเป็นนักบินอวกาศ จนอิ่มตัว แล้วกลับมาเรียนหมอ ตอนนี้เป็นคุณหมอไปแล้ว ท่านนี้บอกเองเลยว่าได้แรงบันดาลใจมาจากหนังเรื่อง Startrek  นี่ไงครับ เช่นกันไม่มีหนังเรื่องนี้ อาจไม่มีคุณหมอนักบินอวกาศผู้สร้างประวัติศาสตร์คนนี้ เด็กคนนี้อาจได้ดูแต่ละครน้ำเน่าที่สอนว่าคนรวยไม่ผิดเสมอ และมักได้เมียรวยโดยไม่ต้องทำมาหากิน คุณหมอท่านนี้อาจคิดใช้สมองอันเปรื่องปราดไปเป็นเจ้าแม่เงินกู้นอกระบบก็ได้    

เรื่องนี้มาใกล้ตัวผมอีก มีวันหนึ่งผมไปสอนที่พระจอมเกล้าลาดกระบัง ผมไปให้อาจารย์เล่าเรื่องที่ภาคภูมิใจให้ฟัง ว่าท่านภูมิใจอะไรที่สุด มีอาจารย์ท่านหนึ่งเล่าว่าเขาภูมิใจที่มีลูกศิษย์ตอนรับปริญญาบอกว่า “อาจารย์เป็นคนเปลี่ยนชีวิตเขา” เปลี่ยนยังไงเธอ อาจารย์งง ก็เห็นเป็นเด็กเก่ง “ผมไม่มีจุดหมายชีวิตอะไร มาเรียนวิศวะเพราะคำนวนเก่ง เรียนไปก็ไม่เห็นภาพอะไร มีความทุกข์มาก มีวันหนึ่งอาจารย์เชิญวิศวกรรุ่นพี่ ภาควิชาวิศวะเคมี มาบรรยาย รุ่นพี่เล่าว่าวิศวกรรมเคมีนี่ประยุกต์ใช้ได้หลากหลายมาก ไม่ใช่แค่ไปทำโรงงานผลิตสารเคมี มันทำได้ตั้งแต่ดอกไม้ไฟ ไปถึงยานอวกาศ หรืออยากจะไปทำหนัง Hollywood ก็ยังได้

การบรรยายครั้งนั้น เปิดหูเปิดตาผมมาก ผมตื่นเต้นอย่างไม่เคยเป็นมาก่อน รู้สึกวิศวกรเคมี เป็นอาชีพที่น่าตื่นเต้น เปลี่ยนโลกผมไปตลอดกาล จากเด็กที่ด้านชากับชั้นเรียน อยู่ไปวันๆ ไม่เห็นอนาคต หันกลับมาเรียนอย่างเมามัน จนจบมาด้วยเกรดดี มีความฝัน มีงานดีๆ กราบขอบคุณอาจารย์ครับ”  นี่ไง เรื่องเล่าไหม ถ้าไม่มีวันนั้น เราอาจไม่มีวิศวกรรุ่นใหม่ที่มี Passion มีความฝัน ในอาชีพ อาจมีวิศวกรจบใหม่ ที่ผ่านการเรียนอย่างสาหัสมา พร้อมกับความไม่มั่นใจ ไปทำอะไรก็ไม่ได้ เพราะอะไรมันก็ตีบตันไปหมด ทั้งความรู้และความฝัน  คนๆเดียวกันนี้อาจหันไปทำธุรกิจสอนพิเศษติวเด็กเข้าวิศวะ ที่พอเข้าได้ก็มาเบลอเหมือนคนติว ..ไปกันใหญ่ไหมครับ 

สุดท้าย ผมคงต้องขอบคุณสมองอันชาญฉลาดของหลัวกว้านจงที่บรรจงสร้างสรรค์งานสามก๊ก วรรณกรรมที่ทำเราเห็นทุกอารมณ์ของมนุษย์ มีสำเร็จลับมาล้มเหลว ล้มเหลว กลับมาสำเร็จ  ..ไม่ใช่ละครประโลมโลก ที่เห็นพระเอกไม่ทำงาน วนเวียนอยู่กับการหาเมีย และความรวยที่ไม่มีที่มา สร้างค่านิยมผิดๆ ให้สังคม..

นอกจากนี้ยังขอขอบคุณอิสป ผู้สร้าง Startrek และใครก็ไม่รู้ที่สร้างหนูน้อยหมวกแแดง พระมหาธรรมราชาลิไท  มหาราชแห่งอาณาจักรสุโขทัย ผู้ประพันธ์ไตรภูมิพระร่วง รวมทั้งนักเล่าเรื่องทุกท่านที่อยู่เบื้องหลังการเปลี่ยนสมองมนุษย์ ผู้เปลี่ยนเส้นทางประวัติศาสตร์จากทำลายล้าง มาสร้างสรรค์มากขึ้น สมองนักเล่าเรื่อง จึงเป็นสมองนักเปลี่ยนแปลงโลกที่แท้จริง

สำหรับ ผมว่าประเทศไทย 4.0 หรือจะพัฒนาไปถึง 11.0 ขนาดไหน ก็ยังต้องการเรื่องเล่าดีๆ 

เล่าไปเถอะครับนิทานเรื่องจริง หรือปนๆกัน ขอให้เป็นเรื่องดีๆ มีคุณธรรมศีลธรรม หรือทำให้เห็นชีวิตในทุกมุม หรือเรื่องที่สร้างแรงบันดาลใจก็ได้ ดีทั้งนั้นครับ

วิธีการสร้างเรื่องเล่าดีๆ 

1. อ่านสามก๊ก แล้วเอาประเด็นที่คุณชอบไปเล่าให้เหมาะกับสถานการณ์ อันนี้แล้วแต่ถนัด ถ้าไม่เก๋ามาเริ่มจากสามก๊กฉบับวณิพกก็ได้ เอาตอนที่คุณชอบไปเล่า เล่าได้หลายตอนเลยครับ 
2. ค้นหาเรื่องเล่าของคนดีๆ ในทุกสังคม อารยธรรม ไปเล่าก็ได้ 
3. ดูหนังก็ได้ สมัยนี้มีคนทำเรื่อง “ดูหนังหาแก่นธรรม” หนังละครดีๆ สอนธรรมะ สอนบริหารได้ดีมากๆ 
4. เรื่องเล่าอื่นเช่นชาดก พระเจ้า 500 ชาติใช้ได้หมด
5. ให้คนในองค์กรทุกคนเล่าเรื่องที่ภูมิใจเล่าเรื่องของตนมา เหมือนที่ผมทำให้ลาดกระบัง ก็จะได้เรื่องเล่ามาใช้งานในองค์กรของคุณ  

ด้วยรักและปราถนาดี

ดร.ภิญโญ รัตนาพันธุ์

www.aithailand.org