กิจกรรมบำบัดกับผู้สูงอายุ

ดิฉันและเพื่อนๆ มีโอกาสได้ไปพูดคุยและจัดกิจกรรมให้กับผู้สูงอายุ ณ บ้านพักผู้สูงอายุคามิลเลียน โซเชียล เซนเตอร์ สามพราน จังหวัดนครปฐม

ดิฉันได้มีโอกาสดูแลคุณยายที่มีอายุ 70 ปี อยู่ในกลุ่มที่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ และมีระดับการรู้คิด(Cognitive level) ประมาณ 5-6 คุณยายมีโรคประจำตัวเป็นความดันโลหิตสูง

จากการสัมภาษณ์และสังเกต

คุณยายชอบการร้องเพลง เต้น แต่ตอนนี้ไม่ได้เต้น ใช้เป็นการออกกำลังกายในช่วงเวลาว่างแทน มีการสำลักหรือไอขณะรับประทานอาหารบ้างเป็นบางครั้ง ซึ่งชนิดอาหารก็จะเป็นประเภทข้าวเป็นส่วนใหญ่ เริ่มมีปัญหาในการขับถ่ายไม่ค่อยเป็นเวลา บางครั้งต้องตื่นตอนกลางคืนเพื่อเข้าห้องน้ำประมาณ 1-2 ครั้ง ทำให้หลับๆ ตื่นๆ ได้ลองให้คุณยายเล่าว่าแต่ละวันทำอะไรบ้าง คุณยายก็สามารถเล่าได้ตามความเป็นจริง ข้อมือข้างซ้ายเคยผ่าตัดกระดูก ทำให้มีอาการสั่นของมือเล็กน้อยขณะตั้งใจทำกิจกรรม สังเกตจากการทำกิจกรรม Brain Gym สายตาเริ่มมีการฝ้าฟาง แต่ไม่ต้องใส่แว่นตา เคยล้มขณะกำลังนั่งเก้าอี้ 1 ครั้ง ทำให้มีข้อเข่าเสื่อม และกลัวการล้ม เมื่อต้องเดินไปที่ไกลๆหรือไม่คุ้นเคย มีลักษณะการเดินที่ช่วงก้าวสั้น และฐานกว้าง แต่สามารถเดินไปเข้าห้องน้ำ หรือเดินจากห้องมาหน้าทีวีได้เอง โดยไม่ต้องใช้อุปกรณ์ช่วย สามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ด้วยตัวเอง เช่น เคลื่อนย้ายตัวเอง, อาบน้ำ, แต่งตัว, รับประทานทานอาหาร เป็นต้น ได้ถามคุณยายว่าอยากทำกิจกรรมอะไร คุณยายเล่าว่า “ตัวเองเป็นลูกคนเล็กของบ้านจะทำอะไรเองไม่ค่อยเป็น แม้กระทั่งผ้าห่มบนที่นอนยังพับไม่เป็นเลย จะให้ทำอะไรก็ได้ที่ทำได้สำเร็จ หรือเป็นการขยับร่างกายก็ดีเหมือนกัน”

จากการประเมินผู้สูงอายุ

• ประเมินสมองและอวัยวะข้างที่เด่น พบว่า อวัยวะซีกขวาเด่นทั้งหมด เป็นผลจากการทำงานของสมองซีกซ้ายที่เด่น 100 เปอร์เซ็นต์
  
• ประเมิน Visual Cue โดยการสังเกตจากการสัมภาษณ์ เมื่อเล่าถึงเรื่องราวในอดีต สายตามองตรงไปข้างหน้า มีกลอกตาไปทางหูและมองต่ำด้านซ้ายเป็นบางครั้ง และเมื่อสอบถามถึงเรื่องราวปัจจุบัน ส่วนใหญ่จะมองตรง สบตากับนักศึกษาขณะเล่า
  
• ประเมินความมั่นใจ คุณยายให้ความมั่นใจในเรื่องของการเดินไปยังห้องน้ำและอาบน้ำ ให้คะแนน 6/7

ดิฉันจึงได้คิดแนวทางทางกิจกรรมบำบัด เพื่อแนะนำและส่งเสริมคุณยายในด้านต่างๆ ดังนี้

1. แนะนำคุณยายในเรื่องการเต้นซึ่งเป็นสิ่งที่ชอบ ด้วยการนั่งแล้วทำการขยับร่างกายส่วนบนไปตามจังหวะเพลงแทน ส่งเสริมการทรงท่าในขณะนั่ง รวมทั้งการออกกำลังกายในท่านั่ง เช่น การเหยียด-งอเข่า, กระดก-งอข้อเท้า ให้ทำในช่วงที่ไม่มีอาการปวดเข่า เป็นต้น แนะนำให้มีการออกมาเดินเล่น สูดอากาศด้านนอกห้อง ด้วยการเดินประมาณครึ่งทางแล้วนั่งพักประมาณ 3-5 นาที แล้วค่อยเดินต่อ เป็นกิจกรรมส่งเสริมการเคลื่อนย้ายตัวและป้องกันการล้ม ผ่านการทำกิจกรรมที่ชอบ
2. แนะนำเรื่องป้องกันการสำลักหรือไอขณะรับประทานอาหาร ในการจัดท่านั่ง โดยในนั่งหลังตรงบนเก้าอี้มีพนักพิง ก้มคอเล็กน้อย ขณะประทานอาหาร ให้เคี้ยวอาหารให้ละเอียดแล้วกลืนให้หมดก่อนค่อยนำอาหารเข้าไปใหม่ ให้มีการแบ่งช่วงในการกิน โดยนำอาหารเข้าปากประมาณ 6-8 คำ แล้วกลืนน้ำลาย หรือดื่มน้ำ เพื่อให้อาหารไม่ให้มีเศษอาหารค้างอยู่ หากมีอาการสำลักหรือไอ ให้หยุดพักก่อนแล้วทำการบ้วนปาก ดื่มน้ำ และกลืนน้ำลายตาม
3. แนะนำเรื่องการเข้าห้องน้ำและการนอนหลับ โดยให้คุณยายเข้าห้องน้ำให้เรียบร้อยก่อนเข้านอน ไม่ควรดื่มน้ำแล้วนอนทันทีเพราะจะทำให้ต้องตื่นขึ้นเข้าห้องน้ำตอนกลางคืน มีการจัดตารางการเข้าห้องน้ำในแต่ละวัน เช่น ตอนตื่นนอน, หลังจากออกกำลังกาย, หลังรับประทานอาหาร เป็นต้น หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มพวกชา กาแฟ หากนอนไม่หลับใช้การผ่อนคลายด้วยการนั่งสมาธิ ฝึกการหายใจเข้า-ออก หรือฟังเพลงที่ทำให้ผ่อนคลายเปิดในระดับเบาที่สุด ผ่านการทำสิ่งที่ชอบก็คือ เสียงเพลง
   
4. ส่งเสริมให้คุณยายทำในสิ่งที่ต้องการได้สำเร็จ ทำให้คุณยายเกิดความรู้สึกภูมิใจขึ้นในตัวเองรวม โดยการให้ทำการจัดและเก็บที่นอนบนเตียง สอนวิธีการจัดและเก็บที่นอนที่เหมาะสม ในช่วงแรกให้ช่วยคุณยายทำประมาณ 2-3 ครั้งแล้วค่อยๆ ลดการช่วยเหลือลง ให้คุณยายลงมือทำด้วยตัวเอง จนเกิดการเรียนรู้และปรับด้วยตัวเอง แล้วเปิดโอกาสให้คุณยายได้ไปช่วยเพื่อนร่วมห้องเก็บที่นอนด้วย เป็นการส่งเสริมทักษะการสื่อสารและสังคมร่วมด้วย

การศึกษานอกห้องเรียนในครั้งนี้ทำให้ดิฉันได้ลงมือปฏิบัติด้วยตัวเอง ได้สัมผัสความรู้สึกที่เกิดขึ้นจริงๆ ได้เรียนรู้สิ่งใหม่ๆ มากมาย แล้วนำสิ่งที่ได้เรียนรู้นั้นมาพัฒนาและปรับปรุงตัวเองให้มีความพร้อมการเป็นนักกิจกรรมบำบัด เพื่อจะได้ช่วยเหลือผู้สูงอายุชาวไทยในวันข้างหน้า

ขอขอบคุณ คุณยาย อาจารย์ เพื่อนๆนักศึกษา และบ้านพักผู้สูงอายุคามิลเลียน ที่ได้ให้โอกาสและเกิดการเรียนรู้ร่วมกันในการทำกิจกรรมครั้งนี้