สติ วิถีแห่งสุขภาพดี

สติ วิถีแห่งสุขภาพดี

Mindfulness for Healthy Lives

วิจารณ์ พานิช[*]

Vicharn Panich, MD, MS

...............

ในความเข้าใจของผม สติกับสมาธิเป็นสองด้านของเหรียญเดียวกัน โดยที่สติเป็นตัวดึงจิตให้นิ่ง อยู่กับที่ จิตที่นิ่งอยู่กับเรื่องใดเรื่องหนึ่งเรียกว่ามีสมาธิ นี่คือความเข้าใจของคนที่ไม่เคยเข้าหลักสูตรฝึกสติ หรือสมาธิใดๆ เลย

เรามักพูดคำว่าสติปัญญาควบคู่กัน ว่าคนนั้นคนนี้มีสติปัญญาสูง ผมเข้าใจว่าสติเป็นตัวผูกจิตใจให้นิ่งไว้ ไม่สนองแรงกระตุ้นชั่วแล่นให้ลงมือทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งลงไปโดยปราศจากความยั้งคิด ความยั้งคิดหรือไตร่ตรอง รอบคอบเป็นกิจกรรมของเปลือกสมองส่วนหน้า (cerebral cortex) ผมเข้าใจว่าการฝึกสติช่วยให้สมองส่วนหน้า ที่ทำหน้าที่ executive function มีเวลา หรือมีโอกาสได้ทำงาน ทำให้เกิดความยั้งคิดรอบคอบ คนที่สมองส่วน executive function ทำหน้าที่เข้มแข็ง จะเป็นคนที่มีชีวิตดี หรือสุขภาวะดีกว่าคนที่ executive function อ่อนแอ นี่คือผลการวิจัยที่เรียกว่า Marshmallow Study และพบว่า การฝึกสติหรือฝึกสมาธิ จะช่วยทำให้ executive function เข้มแข็ง

คนที่ executive function แข็งแรง จะมีพื้นที่ของ “ความจำใช้งาน” (working memory) ของสมองมาก มีความคิดที่ซับซ้อนเชื่อมโยงลุ่มลึก คือมีสติปัญญาสูงนั่นเอง

คนที่จิตมีสมาธิ การเชื่อมต่อระหว่าง “ความจำระยะยาว” (longterm memory) หรือความรู้เดิม กับความจำใช้งาน จะดำเนินได้คล่อง ยิ่งทำให้มีสติปัญญาสูง

คนที่จิตนิ่ง มีสมาธิอยู่กับปัจจุบันขณะ จะสามารถสังเกตเหตุการณ์ที่กำลังเผชิญ หรืองานที่กำลังทำ เก็บข้อมูลที่ครบถ้วนละเอียดเข้าสู่สมองส่วนความจำใช้งาน ทำให้มีข้อมูลที่ดีและครบถ้วนสู่กระบวนการคิด และไตร่ตรอง ผลงานจะมีคุณภาพสูง ได้รับการยอมรับในความปรีชาสามารถ ย่อมมีชีวิตที่ดี

ผมมีประสบการณ์ส่วนตัวว่า การปล่อยวาง ไม่หมกมุ่นเมามัวในสิ่งใด เป็นพื้นฐานทางใจที่ทำให้ มีสติและสมาธิดี หรืออาจกล่าวได้ว่า การปล่อยวางจากกิเลส โลภ โกรธ หลง กับการมีจิตที่ตั้งมั่นในสติและ สมาธิเป็นสิ่งที่เกื้อกูลกัน และเป็นพื้นฐานของชีวิตที่ดี มีสุขภาวะ

มีผลการวิจัยบอกว่า ทารกในครรภ์มารดาที่มีความเครียด สมองของทารกจะหลีกเลี่ยงความเครียด โดยการปิดสวิตช์ของวงจรสมองส่วนที่เรียกว่า HPA Axis (Hypothalamus, Pituitary, Adrenal) ทำให้วงจรนี้ อ่อนแอ เมื่อเติบโตขึ้น การฝึกความเข้มแข็งของ executive function จะทำได้ยาก คนเหล่านี้จึงเท่ากับเกิดมา เป็นคนติดลบทางสมอง การฝึกสติทำได้ยาก พ่อแม่จึงต้องเตรียมพื้นฐานความเข้มแข็งทางสติปัญญาให้แก่ลูก ตั้งแต่อยู่ในครรภ์ โดยการทำจิตใจของตนเองให้ผ่องใส

........................

---

[*] บทคัดย่อของการบรรยาย ในการประชุมวิชาการสุขภาพจิตนานาชาติ ครั้งที่ ๑๕ เรื่อง สติ วิถีแห่งสุขภาพดี วันที่ ๘ มิถุนายน ๒๕๕๙ ณ โรงแรมเซนทารา ศูนย์ราชการ