เพศบำบัดสำคัญมากในเด็กออทิสติก!

จากบันทึกครั้งก่อนที่จุดประกายให้ผู้ปกครอง ครู และนักบำบัดทั้งหลายที่กำลังฝึกทักษะชีวิตออทิสติก ทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์จริงของครูและผู้ปกครองมูลนิธิออทิสติกไทยที่เข้าอบรมเชิงปฏิบัติการในโรงเรียนการจัดการความสุข ณ คลินิกกิจกรรมบำบัด ศูนย์กายภาพบำบัด ม.มหิดล

ดร.ป๊อป จึงขอถอดและสรุปบทเรียนเพื่อการบำบัดเพื่อสุขภาวะทางเพศในเด็กออทิสติกดังต่อไปนี้:-

ขั้นตอนที่ 1 ผู้บำบัดที่ผ่านการอบรมที่เกี่ยวข้องทำการประเมินผ่านการสัมภาษณ์ถึงอายุที่เด็กออทิสติกเกิดการเรียนรู้ทางเพศอย่างเหมาะสมหรือไม่เหมาะสม  

• เด็กแรกเกิดถึง 1 ปี สังเกตภาษากาย – มีการสัมผัสอวัยะเพศซ้ำๆ มีความถี่มากเกินไป มีความแรงเกินไป และใช้เวลานานเกินไปหรือไม่ โดยผู้ปกครองต้องแยกแยะภาษากายระหว่างภาษากายด้วยรักหรือภาษากายด้วยเพศ
• เด็ก 2-5 ปี สังเกตการแสดงออกทางเพศที่หลากหลายและแตกต่างทางบุคลิกภาพ มีการเลียนแบบจากต้นแบบที่อายุ 6-12 ปี มีการมองเพศที่ชอบ (ส่วนใหญ่เป็นเพศตรงข้าม) มากเกินไป หรือแสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสมหรือไม่ เช่น เปิดอวัยวะเพศในที่แจ้ง เปิดกระโปรงหรือถลกเสื้อผู้อื่น ฯลฯ
• เด็ก 6-12 ปี มีความต้องการทางเพศที่เป็นผลของการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมน สังเกตและให้ความรู้ด้วยความรักเกี่ยวกับเพศศึกษา ถ้าเด็กไม่เข้าใจการสำเร็จความใคร่หรือการช่วยตนเอง ซึ่งถือเป็นการระบายความเครียดเชิงบวก ถ้ามีความถี่วันละ 1 ครั้ง อาทิตย์ละไม่เกิน 2 ครั้ง ซึ่งในเด็กออทิสติกมีความถี่มากเกินไปจนเกิดภาวะติดเพศเนื่องจาก เด็กไม่รู้ว่า จะช่วยตนเองอย่างไร แล้วถูกผู้ปกครองสั่งห้าม/ตีเพื่อไม่ให้เด็กช่วยตนเอง หรือผู้ปกครองพาไปเรียนรู้ในสถานบริการทางเพศ หรือผู้ปกครองช่วยบังคับทำให้ลูกจนสำเร็จความใคร่  หรือผู้ปกครองสั่งบังคับให้ลูกช่วยตนเองนับ 1-100  จนต่อยอดถึงภาวะย้ำคิดย้ำทำจนแสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสม ซึ่งต้องได้รับการบำบัดทางเพศอย่างเร่งด่วนเพื่อป้องกันภาวะคุกคามทางเพศในช่วงวัยรุ่น

ขั้นตอนที่ 2 ผู้บำบัดใช้การกระตุ้นสัมผัสอย่างเป็นระบบ โดยบันทึกความถี่เปรียบเทียบพฤติกรรม ได้แก่

• กอด: กอดด้วยความรัก หัวใจเต้นปกติ 60-90 ครั้ง/นาที ขณะที่กอดด้วยเพศ หัวใจเต้นเร็วกว่าปกติ
• สัมผัสรักด้วยมือ: นุ่มนวล นิ่ง มั่นคง ตาขยับเฉียงลงล่าง 45 องศาไปที่มือข้างถนัด (แบบอัตโนมัติถ้าตั้งคำถามใดๆเกี่ยวกับอนาคต) ขณะที่สัมผัสเพศ: ไม่นิ่ง ซ้ำๆ เกินไป ตาขยับเฉียงลงล่าง 45 องศาไปที่มือตรงข้ามข้างถนัด (แบบอัตโนมัติถ้าตั้งคำถามใดๆเกี่ยวกับอดีต)

ขั้นตอนที่ 3 ผู้บำบัดสอนความส่วนตัวด้วยเทคนิคการแต่งพฤติกรรม (Shaping) ซึ่งควรเป็นเพศเดียวกัน หากต่างเพศควรเน้นบทบาทว่า เป็นครูหรือพ่อหรือแม่ที่อยากสอนลูกด้วยความรัก โดยพาเด็กไปในที่ลับทันทีที่เด็กแสดงการช่วยตนเองหรือโชว์อวัยวะเพศ แล้วสอนสัมผัสด้วยการจับมือเด็กวนเป็นวงกลมบริเวณส่วนต่างๆ ที่มีความรู้สึกไวทางเพศ เริ่มจากแก้มสองข้าง ริมฝีปาก หัวนมทั้งสองข้าง (ทั้งชายกับหญิง) สะดือ รอบๆอวัยวะเพศ และอวัยะเพศ (บริเวณข้างนอกถึงข้างในอวัยะเพศหญิง 1/3 หรือบริเวณอัณฑะถึงปลายองคชาตเพศชาย) นับเป็น 1 รอบ เป็นจำนวนตามอายุ เช่น 12 ปี เท่ากับ 12 รอบ แล้วปล่อยให้เด็กช่วยตนเองตามธรรมชาติโดยผู้บำบัดออกมานอกห้อง โดยตั้งเวลาไม่เกิน 20 นาที แล้วค่อยๆ เข้าไปพูดคุยและสังเกตว่า เด็กสามารถช่วยตนเองได้หรือไม่ ถ้าไม่ได้ก็สอนในวันอื่นๆ ต่อไป

ขั้นตอนที่ 4 ผู้บำบัดทำการปรับพฤติกรรมตามลำดับ คือ การเบี่ยงเบนพฤติกรรมด้วยการจัดกิจกรรมที่เด็กมีความถนัด ได้แก่ กิจกรรมที่ใช้ตา หรือกิจกรรมที่ใช้หู หรือกิจกรรมที่ใช้การสัมผัส ด้วยสื่อของเล่นและสื่อการเรียนรู้ที่ไม่เกี่ยวข้องกับเพศศึกษา เป็นระยะเวลา 2 เท่าของอายุ เช่น เด็ก 12 ปี ก็ใช้เวลา 24-30 นาที ถ้ายังคงมีพฤติกรรมการแสดงทางเพศไม่เหมาะสมในวันนั้นก็ให้ใช้การตั้งเงื่อนไขและมีรางวัลที่เหมาะสม เป็นเวลา 5 เท่าของอายุ เช่น การให้ทำภาพปะติดจนสำเร็จ แล้วค่อยๆ ให้ไปดูภาพยนตร์ที่ชอบ ฯลฯ ถ้ายังคงมีพฤติกรรมการแสดงทางเพศไม่เหมาะสมในวันนั้นก็ให้ใช้การบังคับกายให้เคลื่อนไหวเช่น ออกกำลังกาย เต้น ฯลฯ พร้อมแสดงเหตุผลบ้าง เป็นระยะเวลา 10 เท่าของอายุ ห้ามตี (เพราะในสมองระดับจิตใต้สำนึกบอกว่าห้ามตีคือทำได้)

ทุกขั้นตอนข้างต้น ให้ตั้งเป้าหมายประสิทธิผลของการบำบัดเพศที่อย่างน้อย 21 วัน – 3 เดือนครึ่ง นับเป็นความพยายามหนึ่งรอบ ถ้ายังมีการแสดงออกทางเพศไม่เหมาะสม ก็ให้เริ่มขั้นตอนที่ 1-4 ตามลำดับอีกสองรอบ หากครบรวมสามรอบ ก็ให้ส่งปรึกษาจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นและผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางการบำบัดเพศสุขภาวะต่อไป

ในกรณีที่มีพฤติกรรมทางเพศไม่เหมาะสมและมีภาวะติดทางเพศจนถึงมีภาวะบกพร่องทางจิตสังคมอื่นๆ เช่น ก้าวร้าว เหม่อลอย ย้ำคิดย้ำทำ ฯลฯ ให้ส่งปรึกษาจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นและผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางการบำบัดทางจิตสังคมต่อไป  

แต่ในระดับที่ครูและผู้ปกครองช่วยจัดการสุขภาพจิตได้บ้าง คือ ในกรณีถ้าเด็กสื่อสารว่า เครียดถ้าไม่ได้ช่วยตนเอง ก็ให้จัดตารางและสถานที่ให้เด็กช่วยตนเอง ใช้วิธีการบำบัดเพศข้างต้น และใช้วิธีการจัดการความเครียด 

• สร้างสื่อการสอนบ่อยๆ ด้วยภาพ หรือวิดีโอ หรือโมเดล (สัมผัสสั่น/วนภายนอกถึง 1/3) สอนเสร็จแล้วก็ปล่อยให้เด็กเข้าห้องส่วนตัว (ผู้ปกครองสอนได้ดีกว่าครูและต้นแบบเด็กโตที่มีภาวะปกติจะสอนได้ดีกว่าผู้ปกครอง) ห้ามให้เด็กจินตนาการจากอุปกรณ์ที่คล้ายอวัยวะเพศหรือสัญลักษณ์ทางจิต เช่น การเล่นขวด เป็นต้น ถ้าจำเป็นต้องใช้อุปกรณ์ช่วยในเด็กออทิสติกที่มีฮอร์โมนทางเพศสูงก็ให้ใช้อุปกรณ์ช่วยทางเพศแบบสั่นได้
• ฝึกผ่อนคลายกล้ามเนื้อตามลำดับส่วน
• ฝึกหายใจและสมาธิ เช่น หายใจเข้า 1-8 หายใจออก 1-16 ทำ 21 ครั้ง
• ฝึกสะกดจิตตัวเอง เช่น สวดมนต์ ภาวนาเสียงดัง เดิน-วิ่ง 6 นาที ฯลฯ

นอกจากนี้การจัดการบำบัดด้วยกิจกรรมต่างๆ นั้น ครูและผู้ปกครองควรทำการวิเคราะห์กิจกรรมด้วยองค์ประกอบ 3 อย่าง

ประกอบด้วย:-

• เป้าหมาย -การลดพฤติกรรมซ้ำ หรือการเพิ่มทักษะการดูแลตนเอง หรือการเพิ่มทักษะทางสังคม/ภาษา
• ขั้นตอนในการสอน 1 ชม. ไม่เกิน 5 ขั้นตอน จากขั้นตอนที่ง่ายไปยาก เน้นสื่อจากภาพ/ภาษากายไปจนถึงพูด
• การประเมินผลในการสอนสาธิตและทำไปพร้อมเด็ก 1 ชม. ให้เด็กฝึกลองทำเองหรือกับเพื่อนๆ อีก 1 ชม. แล้วแนะนำ/ชี้นำทางบวกแล้วกลับไปทำเป็นการบ้านซ้ำ โดยมีการบันทึกความก้าวหน้าการเรียนรู้ใน 3-5 วัน แล้วถ้าดีขึ้นตามเป้าหมายก็ปรับเป็นการสอนเรื่องอื่นๆ ที่สำคัญควรเพิ่มหลักการทางสมอง เรื่อง ความจำสอดแทรกในการเรียนรู้ด้วยกิจกรรมนั้นๆ ได้แก่ จำด้วยอารมณ์ดี จำด้วยการเคลื่อนไหว อย่านั่งเรียน จำด้วยภาพ/การมอง จำด้วยการได้ยิน (ออทิสติกเน้นดนตรี)

[ภูสุภา]

เป็นบทความที่ดีมากค่ะน้องดร.ป๊อบ ให้ความรู้โดยละเอียด พี่อ่านแล้วรู้สึกว่าคนที่ทำงานตรงนี้ต้องมีความละเอียดอ่อน ใจเย็น มีเมตตา..

ขอบคุณบันทึกดี ๆ ค่ะ

[กิจกรรมบำบัดจิตสังคม]

ขอบพระคุณมากครับอ.ภูสุภา พี่ขจิต พี่นงนาท และคุณพ.แจ่มจำรัส

[yupadee]

มีประโยชน์มากเลยค่ะอาจารย์ เป็นความรู้ใหม่สำหรับนู๋เลยค่ะ ขอบพระคุณมากคร่าาา ^O^