ตำรับสมุนไพรทำมือ.......ชื่ออำมฤควาที
หอมยาแก้โรคหวัดไอจาม ชื่อ “อำมฤควาที” หรือประสะชะเอม ตำรับยาไทยโบราณ
จัดบดเป็นชนิดผง เสร็จแล้ว ตั้งใจนำไปฝากแม่ชีที่เช้าๆทั้งจามและไอ รวมทั้งขออนุญาตให้คำแนะนำเพิ่มเติมว่าก่อนพระอาทิตย์ขึ้น อากาศสดชื่น ให้ออกไปรับตะวันกัน รับพลังจากจักวาล จะยืน เดิน นั่ง ก็ได้หมด หากไม่สบายลุกไม่ไหว เดินไม่สะกวด ก็ให้จะหาเก้าอี้พับไปนอนแสงตะวันให้กระดูกได้พิทักษ์ตัวมันเองด้วยจะดีไหม
สำหรับตำรับยาโบราณที่มีส่วนผสมของสมุนไพรมากมายหลายชนิดนี้เป็นที่เปิดเผยโดยทั่วไปเว้นแต่เคล็ดลับในกรรมวิธีบางประการเท่านั้นที่หมอโบราณบางท่านไม่เปิดเผย ที่ไม่เปิดเผยคงไม่เกี่ยวกับการหวงวิชาแต่ประการใด แต่ก็อย่างที่ทราบกัน ในโลกนี้ไม่มีอะไรขาวหรือดำอย่างใดอย่างหนึ่ง ดังนั้นผู้เป็นแพทย์แผนไทย หรือแผนอื่นๆต่างต้องมีจรรยาบรรณอันเคร่งครัดปฏิบัติเป็นกิจบูชาครูบาอาจารย์ที่ท่านได้ประสาทวิชามาให้
เมนูปรุงยายาสมุนไพรบรรเทาอาการไอ ขับเสมหะพันคอ สำหรับฤดูปลายฝนต้นหนาวนี้ ขอแนะนำ
ยาตำรับแผนไทย “อำมฤควาที” ให้ได้ลองทำกินกันเองดังนี้
ตำรับยาอำมฤควาที เข้ายาสมุนไพรถึง 6 ชนิด ได้แก่ (ของดั่งเดิมมี 7 ชนิดอ่านเหตุผลที่หมายเหตุ)
- โกฐพุงปลา
- ลูกมะขามป้อม
- ลูกสมอพิเภก
- เทียนขาว
- ลูกผักชีลา
ทั้ง 5 สิ่งนี้ หนักสิ่งละ 7 กรัม - ชะเอมเทศหนักเท่ากับ สมุนไพร 5 ตัวรวมกัน คือ 35 กรัม
- (เพิ่มเติม:ตำรับโบราณแท้ๆใช้ สมุนไพรข้อ 1-5 และไคร้เครือ รวมเป็น 6 สิ่ง หนักอย่างละ 15 กรัม หรือ 1 บาท ขะเอมหนักเท่ากับ 1-5 +ไคร้เครือ เท่ากับ 6 บาท หรือ 90กรัม)
ลองมาดูว่าสมุนไพรในตำรับยา อำมฤควาที นี้มีสรรพคุณและรสแต่ละอย่างเป็นอย่างไร
1.โกฐพุงปลา
ลักษณะเป็นปมปูดออกมาจากต้นไม้ที่นิยมนำมาใช้เป็นส่วนผสมของยาคือโกศพุงปลาจากต้นสมอไทย เมื่อก่อนไม่รู้จักนึกว่าต้นสมอไทยเป็นโรคร้อยหัว ก็จะเอามีด สับๆ ริดๆๆออก บางทีก็ขุดแคะลงไปในเนื้อไม้ เพราะเข้าใจว่าต้นไม้ติดโรค ก็จะพยายามปาด หรือแคะทิ้งไป มารู้ทีหลังว่ามันเป็นสมุนไพรอย่างหนึ่งก็ รู้สึกว่าเสียดายที่ไม่รู้เรื่องสมุนไพรของหายาก ของโกฐพุงปลา ที่มีลักษณะคล้ายถุงพุงปลา ออกจะแบนๆ โกศพุงปลาเกิดจากเนื้อไม้ที่ถูกแมลงกัดกิน และต้นไม้นั้นก็จะสร้าง ผลิตสารเพื่อใช้ป้องกันตนเองทำให้เนื้อไม้บริเวณนั้นมีลักษณะเป็นปมปูดแข็ง แมลงก็จะไม่กัดเจาะ และถ้าปล่อยไว้นานๆบางทีก็ผุด้วยมีน้ำฝนกักขังอยู่ หรือบ้างก็แห้งเป็นเนื้อไม้อีกแบบหนึ่งที่ชวนมองก็มี
โกศพุงปลานี้คนอิสานเรียกกันว่าปูดกกส้มมอ มีรสฝาดขมมาก นิยมนำมาใช้เป็นยาแก้บิด ถ่ายเป็นมูกเลือด แก้ฝี แต่ในตำรับนี้คงใช้เป็นยาฝาดสมาน เพื่อกวาดคอ แก้ซาง นึกถึงเด็กเล็กๆที่ที่ถูกพาไปกวาดยา แก้อาการอักเสบในลำคอ กินนมไม่ได้ร้องโยเยอีกทั้งยังเป็นยาที่ใช้คุมรสเปรี้ยวของมะขามป้อมและลูกสมอพิเภก
- มะขามป้อม
ใช้เนื้อมะขามป้อม รสเปรี้ยวฝาดบันทึกถึงตรงนี้แล้วร่างกายก็มีน้ำย่อยมารอรับรู้รสเปรี้ยวฝาดอมขมเล็กน้อยของมะขามป้อม อย่างรู้ทันกัน นิยมใช้ผลแก่เขียวๆเหลืองๆ มีสรรพคุณช่วยขับเสมหะ ให้ความชุ่มชื่นที่คอเมื่อได้ลิ้มรส ว่ากันว่ามะขามป้อมนี้ยังใช้เป็นยาบำรุงหัวใจได้อีกด้วย
- สมอเทศ
เป็นทั้งสมุนไพรป่า และผลไม้ป่าที่คนโบราณใช้แก้ เสมหะเหนียวพันคอ รสเปรี้ยวฝาดหวาน
- เทียนขาว หรือเมล็ดยี่หร่า
รสเผ็ดร้อน ขมนิดๆ สรรพคุณ ช่วยขับลม ขับเสมหะ แก้แก้ดีพิการ ช่วยย่อยอาหาร และกระตุ้นการเต้นหัวใจเมื่อชีพจรอ่อนแรง
- ลูกผักชีลา
รสขมฝาดร้อนหอม สรรพคุณช่วยแก้ไข้เนื่องจากซาง แก้อาการคลื่นเหียนอาเจียน
แก้ตาเจ็บ แก้สะอึก ช่วยขับลมในลำไส้
- ชะเอมเทศ
ในชะเอมเทศมีสารชื่อ สารกลีไซไรซิน (Glycyrrhizin) เป็นสารรสหวานที่ได้จากชะเอม น้ำยาสกัดของรากชะเอมมีรสหวาน จึงใช้ผสมในยาแก้ไอ แก้น้ำลายเหนียว บำรุงกำลังมีรสหวานมากกว่าน้ำตาลทราย 50 เท่า หากบริโภคสารนี้นาน ๆ จะทำให้เกิดอาการบวม เพราะทำให้เกิดการคั่งค้างของเกลือโซเดี่ยมในเซลล์ ทำให้ความดันเลือดสูง แต่ขณะเดียวกันชะเอมยังถูกนำมาใช้รักษาแผลในกระเพาะอาหาร และลำไส้ได้อีกด้วยดังนั้นการนำชะเอมมาใช้แม้ว่าชะเอมจะเป็นสมุนไพรที่มีกลิ่นหอมชวนให้คิดถึงอาหารจากประเทศเพื่อนบ้านชาวอิตาเลี่ยน หรือแม้แต่ชาวอินเดีย และชาวเวียตนาม ก็ยังพากันหลงใหลในรสหอมหวานของชะเอม แต่ก็ควรต้องนำมาใช้อย่างระมัดระวังในกรณีผู้ป่วยที่มีโรคเรื้อรัง เช่นเบาหวาน และไต ซึ่งต้องศึกษาเพิ่มมากขึ้น
สำหรับตำรับยาแก้ไออำมฤควา ที่นำเอาชะเอมเทศ มาใช้ในตำรับนี้ มีปริมาณเท่ากับ ตัวยาทั้ง 6 รวมน้ำหนักกันแล้ว เท่ากับน้ำหนักของชะเอมที่ใช้ ทั้งนี้เพื่อแต่งรสยา ขม อมฝาด ให้น่ารับประทานยิ่งขึ้น ยาอำมฤควาที หรือเรียกอีกชื่อหนี่งว่า ยาประสะชะเอมเทศ
วิธีปรุงทำได้ 2 วิธี คือบด เป็นยาผง และปรุงเป็นยาน้ำโดยการนำตัวยาทั้งหมดต้มรวมกันไปเลย
โดยนำยารวม ต้ม ให้น้ำ 3 ส่วน ต้มจนน้ำลดเหลือ 1 ส่วน
วิธีรับประทานยาผง มี 2 วิธี คือแบบผงเวลารับประทานจะบีบน้ำมะนาวสด และเกลือตัวผู้
ลงไปผสมให้รวมเป็นเมล็ดเล็กๆอมหรือนำผงยา มะนาว เกลือ มาชงกับน้ำอุ่นจิบไปเรื่อยๆ ขนาดปริมาณ 1 ช้อนชา
วันละ 2 ครั้ง ก่อนอาหารเช้าและเย็น สำหรับเด็กลดลงไปตามส่วน
ถ้าเป็นน้ำผู้ใหญ่ก็ 2 ช้อนโต๊ะก็ประมาณ 30 c.c
เด็ก เด็กเล็กก็ลดลงไปตามส่วน
ข้อควรระวัง สำหรับการนำเกลือผสมไม่เหมาะกับผู้ป่วยโรคไต
หมายเหตุ ยาวสูตรนี้โบราณจะใส่สมุนไพรชื่อ ไคร้เครือ ไม้ต้นเล็ก รากใหญ่สะสมสารอาหารไว้เพียบ มีสรรพคุณยาแก้ไข้เซื่องซึม รากไคร้เครือแก้ไข้จับสั่นและที่สำคัญมากๆเลยก็คือ ในปี ค.ศ. 2002 องค์การอนามัยโลกได้ประกาศให้พืชสกุล Aristolochia เป็นสารก่อมะเร็งในมนุษย์ และสมุนไพรไคร้เครือนี้ก็มีสาร Aristolochia
ขอบคุณข้อมูลความรู้เรื่องสาร Aristolochia ไคร้เครือจาก
http://www.nlem.in.th/medicine/herbal/list/659
และกราบขอบพระคุณ ครูบาอาจารย์ผู้ประสาทความรู้มาให้
ขอบคุณทุกท่านที่ให้เกียรติแวะมาอ่านบันทึกอำมฤควาที ยาไทยแผนโบราณ ยาสามัญประจำบ้าน บัญชียาหลักแห่งชาติ
ความเห็น (15)
อาจารย์เขียนเรื่องยาตำรับโบราณไว้หลายเรื่องแล้ว เชื่อว่ามีอยู่ในสต็อคอีกเยอะ มีการรวมเล่มบ้างมั้ยคะ
อ่านแล้วทำให้คิดถึงคุณแม่ค่ะ พี่สาวเล่าว่าแม่เคยตั้งร้านขายยาไทย ตอนสาว ๆ แต่งงานใหม่ ๆ ไปเรียนกับญาติผู้ใหญ่ที่มีร้านขายยาในตลาดมหาชัย ที่บ้านยังมีตู้ยาอยู่เลยแต่ถูกดัดแปลง เคยเห็นสมุดลายมือแม่เขียนสูตรยาเหมือนกัน กลับบ้านคราวหน้าจะต้องไปค้นเอามาพิมพ์เก็บไว้เป็นที่ระลึก เพราะแค่อ่านตัวยาก็ไม่รู้จักหน้าตาเป็นอย่างไรแล้ว ขอบคุณข้อมูลค่ะ เพิ่งรู้วันนี้เองว่า โกฏ คืออะไร อ่านแล้วประเทืองปัญญามากค่ะ จำได้ว่าตอนเด็ก ๆ รู้จักแม่หมอตำแย และหมอแผนโบราณซึ่งเด็ก ๆทุกคนเห็นแล้วพากันแอบเพราะกลัวถูกกวาดยา ยังจำกลิ่นยาต้ม กลิ่นอยู่ไฟไดเลย ท่านพากันล่วงลับไปหมดนานแล้ว ยังคิดเลยว่าท่านหมอ ๆเหล่านี้ถ้ายังมีชีวิตอยู่ ไม่มีใครเลี้ยงเราจะเลี้ยงเอง รู้สึกว่าท่านมีบุญคุณกับทุกครัวเรือนอย่างมาก
สวัสดีค่ะพี่ครูต้อย
- ดีจังเลย อยากให้คนไทยหันมาใช้สมุนไพรบ้านเราให้มากขึ้นค่ะ
- ขอบคุณนะคะที่นำมาเผยแพร่
ชอบมากๆๆ คะ จะนำไปให้เด็กๆๆศึกษาค้นคว้านะคะ
ขอบคุณอ.
ชยพร แอคะรัจน์ สำหรับดอกไม้ที่มอบให้ค่ะ
ขอบคุณค่ะน้องคุณยาย
ธรรมชาติคือสิ่งที่หลายคนฝันถึง
เพราะไม่เคยอยู่ใกล้ชิดธรรมชาติ
กินอยู่แบบธรรมชาติจึงเป็นเรื่องที่ต้องเรียนรู้
เพื่อให้ชีวิตมีความสุข และมีพลังได้ตอบแทนและเกื้อหนุนธรรมชาติ
ขอบคุณดอกไม้งดงามจากใจนะคะ
ขอบคุณค่ะ 
ดร. พจนา แย้มนัยนา
ตำรับยาขนานนี้ขึ้นบัญชียาหลักแล้ว
แต่คงต้องเผยแพร่ต่อไปค่ะ
เพื่อสุขภาพคนไทยพ้นภัยจากสารเคมีบางตัว อิอิ
ขอบคุณที่แวะมาแลกเปลี่ยน
ตำรับยาโบราณที่เป็นลายมือรุ่นคุณปู่ สมัยก่อนWHO จะเข้ามาสำรวจประชากรของปท.นั้น
ได้มอบให้เพื่อนรักที่สนใมจร่ำเรียนแพทย์แผนไทยไปเมื่อ 20 กว่าปีที่ผ่านมา
ตั้งแต่นั้นยังไม่มีโอกาสเจอเพื่อนอีกเลยค่ะ
อีกฉบับเป็นใบลาน เขียนด้วยภาษาที่อ่านไม่ออกแต่ลีลาการเขียนแบบอารักษ์
ได้มอบให้พี่ชายนำไปถวายวัด ทางเหนือหรืออิสานก็ได้ ฉบับนี้ก็นานมาก
และไม่เคยถามพี่ชายว่าถวายให้วัดใดไปเพราะเชื่อว่าพระสงฆ์ทางเหนือหรืออิสานท่านคงสานเจตนารมย์
ทั้งนี้เพราะตัวเองได้มาก็ไม่ได้สนใจ(ในขณะนั้น)และไม่มีพี่น้องคนไหนสนใจเลย
คิดว่าเก็บไว้ก็ไม่มีประโยชน์สู้มอบให้คนที่เป็นแพทย์แผนไทย
หรือผู้รู้หนังสือไปดีกว่าจะได้ไม่หายไปในวันข้างหน้า
สิ่งที่บันทึกนี้จึงเป็นการเรียนรู้ใหม่ทั้งจากครูบาอาจารย์และภูมิปัญญาหมอพื้นบ้าน
และทบทวนจากลายสือน้อยๆที่หวงและเก็บไว้ ด้วยคิดถึงปู่ย่าตายายค่ะ
ขอบคุณค่ะที่แวะมาเยี่ยมบันทึกและมอบดอกไม้ให้กับบันทึกนี้นะคะ
เด็กๆสามารถเรียนรู้พืชที่เป็นอาหารและพืชสมุนไพรได้หลายรูปแบบนะคะ
วันี้เจอเด็กน้อยคนหนึ่ง ไปซื้อต้นกล้วยที่เขาตัดเป็นแว่นๆไว้สำหรับทำกระทง ด้วยความอยากรู้มั๊งคะ
เด็ฏน้อยคนนี้ก็หยิบใบสาวน้อยปะแป้งขึ้นมาไล้ไปมาที่บริเวณใต้จมูก
ชั่วไม่ถึง 1 นาที แก้ก็ร้องและเอามือเกา
ปรากฏว่าปากเจ่อขึ้นมา
พี่หันไปเห็นร้องห้ามไม่ทันแต่ยังพอมีสติรีบบอกให้แม่ของเด็กล้างปากล้างมือเด็ก
ให้รีีบไปเอาว่านลางจืดมาขยี้ทางบริเวณที่โดนพิษยาง พร้อมให้ดื่มน้ำว่านทันที
โชคดีที่ไม่เข้าตา เพราะอาจทำให้ตาบอดได้
พืชบางชนิดจึงต้องมีความระมัดระวัง สำหรับคนแพ้ง่ายด้วยนะคะ
เป็นกำลังใจให้นะคะ ขอเพียงเรารู้จักก่อนจึงค่อยให้เด็กๆเรียนรู้ค่ะ
ขอบคุณค่ะ
ขอบคุณมากครับคุณครูต้อย ขอส่งกำลังใจมาให้พี่หายป่วยและมีสุขภาวะครับผม
เช่นกันค่ะ น้อง
 |
Dr. Pop |
บางครั้งร่างกายเขาก็ประท้วงเอานะคะ บางครั้งทั้งกายและใจพากันจับมือประท้วง
ให้ได้หันมาดูแลเขาบ้าง อิอิ รักษาสุขภาพนะคะ
Krutoimv@mail.com
อยากกลับมาเขียนบันทึก ต่อยอดองค์ความมรู้ทางแพทย์แผนไทย สาขาเภสัชกรรมไทยและแก้ไขการพิมพ์ผิดค่ะ. แต่จำรหัสผ่านไม่ได้ ขอความกรุณาช่วยแนะนำด้วยค่ะขอบคุณค่ะ