ผญาคองสิบสี่

ผญาคองสิบสี่
เหลียวเห็นเดือนหงายแจ้งวันเพ็ญสิบห่าค่ำ
พระทังโปงฟังธรรมตอนไล่งัวเข่าบ้านใจมันเต้นตื่นตาม
กินเข่าแล้วอาบน้ำเอิ้นใส่หมู่เดียวกัน
เร็วพะลันเปี๋ยงหมู่คอยอยู่ทางพี้
พอดีได้เถิงศาลาก้มขาบพระแหล่ว
หลวงปู่ประทานให้ศีลซ้ำให้รักษา
มื้อนี้นั้นหลวงปู่สิบอกสอน
ว่าไปเป็นคำกลอนตามฮีตคองดาเค้า
ข้อที่หนึ่งว่านั้น ให้ทำทานตักบาตร
บ่ให่ขาดดี้ดี้ยามเช้าให่แต่งตาม
ข้อทีสองให้เจ้าละโทษไฮ้โลภโมโทสัน
ให้แบ่งปันกันกินงูเขียวบ่มาเกี้ยว
ข้อที่สามว่านั้นให้ฮู้ฮักสามัคคี
ทำความดีต่อกันอยู่ไปภายสร้อย
ข้อที่สี่ยามเมื่อเจ้ามีซู้ซมเซยฮักฮ่อ
บ่ให้ละเสียถิ่มพงพันพี่น้องเก่า
บ่ให้ละโคตรเค้าหนีไปย่องผู้อื่นดี
ข้อที่ห้า ว่านั้นให้เจ้าหักดอกไม้บูชาธรรมทุกวันพระ
ให้ตักบาตรและหยาดน้ำทำบุญส่างซ่อยซู
ข้อที่หก ยามเมื่อกินแลงแล้วให้ล้างส่วยสงมือเจ้าเด้อ
ก่อนสินอนให้ล้างตีนสาซ้ำ
ข้อที่เจ็ด เถิงวันศีลสิบห้าให้เข้าวัดจำศีล
หาของกินหวานคาวแต่งไปถวายเจ้า
ข้อที่แปด เมื่อเดือนดับสิบห่าคืนวันเพ็ญสิบห่าค่ำ
ให้เจ้าจำจื่อไว้นิมนต์ท่านมาสวดมนต์ บ้านเด้อ
ข้อที่เก้า ยามเมื่อสังโฆเจ้าเข้ามาบิณฑบาต
เจ้าจงจัดแจ่งให้ไววาฟ่าวฟั่ง
อย่าให้สงฆ์พระเจ้าคอยถ่าอยู่โดน
ก่อนสิใส่บาตรว่านั้นให้ถอดเกิบสุบตีน
อย่าเอามือไปซูนบาตรเพิ่นพระสงฆ์เจ้า
อย่าอุ้มลูกอุ้มเต้ากั้งห่มถือศาสตรา
มันสิเป็นบาปหนาแก่คราวลุนพุ้น
ข้อที่สิบ ยามเมื่อสังโฆเจ้าเข้ากรรมปริวาส
ให่ตักบาตรหยาดน้ำถวยเจ้าสู่ทุกวัน
นอกจากนั้นให้อาสาอุปัฏฐากยากปานใด๋กะให้ค้ำสงฆ์เจ้าผู้แสวง
ข้อที่สิบเอ็ด คันว่าพระสงฆ์เจ้ากายทางมาก่อน
ให้เจ้านั่งขาบไหว่ยกมือพร้อมเจรจา
ข้อที่สิบสอง คันว่าเจ้าเห็นเงาพระสงฆ์ก่อน
ให้เจ้าอ่อนนอบน้อมหนีเว้นห่างไกล
ข้อที่สิบสาม อาหารเข่าเงี่ยนกินอย่าทานทอดให่สงฆ์เด้อ
หรืออย่าสะจ่งไว้ให้ผัวเจ้าสิเลากิน
มันสิเป็นบาปไฮ้ปาปังนำคอบ ผลสิตอบให้เจ้าไปเกิดเป็นหนอน แท้แหล่ว
ข้อที่สิบสี่ คันว่าเถิงวันค้ำมหาชัยฤกษ์ใหญ่
ให่เจ้าหนีหลีกเว้นเสพสู่สมกันเด้อ
ลูกหลานเกิดมาภายลุนสิบ่ดีเอาฮ้าย
นี่คือหลักสิบสี่ข่อให้เจ้าจำคักแน
อย่าสิแวสิเวิ้งเมืองบ้านจั่งอยู่ดี แท้แล้ว

ถอดรหัสภาษา และสัท  สำเนียงท้องถิ่น (เฉพาะผญานี้เท่านั้น)
ห่า                หมายถึง          ห้า
ทังโปง               “              ตีโปง
เข่า                  “               เข้า
เอิ้นใส่               “              เรียก
เปี๋ยง                “               เป็นไร
พี้                    “               นี้
เถิง                  “               ถึง
ขาบ                 “               กราบ
แหล่ว               “               ก่อน
ฮีต คอง             “              จารีต ครอง
ดาเค้า               “               ตั้งแต่ก่อน
บ่ให่ขาดดี้ดี้         “               ไม่ให้ขาดเสียเลย
ไฮ้                  “               ไม่ดี
ฮู้ฮัก                “                รู้รัก
ภายสร้อย          “                ภายหลัง
มีซู้ซมเซยฮักฮ่อ    “               มีแฟนที่รักกันมากๆ
ถิ่ม                 “                 ทิ้ง
บุญส่างซ่อยซู      “                ทำบุญหนุนส่ง
กินแลง             “                รับประทานอาหารเย็น
ล้างส่วยสงมือ       “               ล้างมือ
ไววาฟ่าวฟั่ง         “                รีบเร่ง
คอยถ่าอยู่โดน      “                รอคอยอยู่นาน
ก่อนสิ              “                 ก่อนจะ
ถอดเกิบสุบตีน      “                ถอดรองเท้าที่สวมอยู่เท้า
ไปซูนบาตรเพิ่น     “                ไปถูกบาตรพระท่าน
กั้งห่ม               “                กั้นร่ม
คราวลุนพุ้น          “                ภายหลังโน้น
กายทาง            “                 ผ่านทางมา
อาหารเข่าเงี่ยนกิน  “                 อาหารที่มีคนกินก่อนแล้ว เศษอาหาร
จ่งไว้                “                 เหลือไว้
วันค้ำมหาชัยฤกษ์ใหญ่ “              วันสำคัญ เช่นวันพระ วันวิสาขะ ฯลฯ
ข่อให้เจ้าจำคักแน      “              ข้อ จำไว้ดีๆ

                                       ผู้เฒ่า  สวนไผ่

[ขจิต ฝอยทอง]

ได้เรียนรู้ภาษาอีสานไปด้วยเลยครับผู้เฒ่าคูโบตม

คิดฮอดหลายๆเด้

["พี่หนาน"]

ขออนุญาตเขียนตามความเข้าใจดังนี้นะครับ
หนึ่งรู้จักการให้ทานและตักบาตรพระสงฆ์
สองแบ่งปันกันกินไม่โลภเห็นแก่ตัว
สามให้รู้รักสามัคคีทำความดีต่อกัน
สี่มีครอบครัวที่ดีแล้วไม่ควรลืมญาติพี่น้องบ้านเกิด
ห้านำดอกไม้ไปบูชาพระตักบาตรกรวดน้ำอุทิศให้ญาติ
หกกินข้าวมือเย็นแล้วให้ล้างมือและเท้าก่อนเข้านอน
เจ็ดวันพระให้แต่งขาวห่มขาวถือศีลอุโบสถและนำอาหารไปถวายพระ
แปดในวันแรม๑๕และขึ้น๑๕ค่ำให้นิมนต์พระมาสวดมนต์ที่บ้าน
เก้าเมื่อพระมาบิณฑบาตอย่าให้ท่านยืนรอ อย่าใส่รองเท้า อย่าเอามือไปถูกบาตรพระอย่าอุ้มลูกกั้นร่มใส่บาตร และอย่านำเอาอาวุธไปใกล้พระ(เหมือนที่บ้านครับ)
สิบอุปถัมภ์พระสงฆ์ที่ปฏิบัติธรรมเข้าปริวาสกรรม
สิบเอ็ดเห็นพระสงฆ์เดินมาใกล้ให้นั่งลงและยกมือกราบไหว้ไถ่ถาม
สิบสองเห็นเงาพระสงฆ์แล้วให้นอบน้อมหมอบเดินหลบหลีกไม่เหยียบเงาพระท่าน
สิบสามของกินเหลือจากเราไม่ควรเอาไปถวายพระและให้สามีกินต่อไป(ที่บ้านก็ไม่เอาข้าวเย็นและของเหลือกินไปใส่บาตรเหมือนกันครับ)
สิบสี่ห้ามมีเพศสัมพันธ์กันในวันพระใหญ่เพราะลูกหลานที่เกิดมาภายหลังจะเป็นคนไม่ดีว่ายากสอนยาก(ข้อนี้ผมก็ถือปฏิบัติตลอดมาเช่นกันครับ)
ขอบคุณครอง ๑๔ ที่ดีงามของอีสานมาก ซึ่งหลายข้อเหมือนกันกับทางภาคเหนือเลยครับอาจารย์