สมุนไพรของไทย

สมุนไพรของไทย

              ในวิถีชีวิตไทยมีการใช้สมุนไพรเป็นส่วนประกอบในการบำรุงรักษาสุขภาพและความงามมานานหลายศตวรรษ ด้วยโครงสร้างหลักของสังคมไทยเป็นชาติเกษตรกรรม ซึ่งต้องใกล้ชิดและพึ่งพิงธรรมชาติมาแต่โบราณกาล สตรีไทยทุกยุคสมัยจึงรู้จักนำประโยชน์จากพืชผักสมุนไพร และแม้ผักสวนครัวใกล้ตัว มาใช้ในการบำรุงรักษาและถนอมผิวพรรณได้อย่างชาญฉลาด การสกัดสารธรรมชาติจากพันธุ์ไม้นานาชนิด มาใช้ประโยชน์ในเชิงเวชสำอาง เช่น แชมพู และสะบู่ นั้น ในปัจจุบัน สามารถพบเห็นได้ทั่วไปในห้างสรรพสินค้าหลายแห่ง โดยการเรียนรู้จากประสบการณ์ที่สั่งสมสืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่น
              ในอดีต ผู้คนส่วนใหญ่จะรู้จักพืชพันธุ์ไม้แต่ละชนิดดีว่า ต้นไม้ ดอกไม้ และผลไม้ ประเภทใด มีคุณสมบัติอย่างไร จากวัฒนธรรมพื้นบ้านที่ปรากฏหลักฐานเด่นชัด บรรพบุรุษไทย รู้วิธีใช้สมุนไพรหลายชนิด เพื่อประโยชน์ในการบำรุงรักษาความงามและผิวพรรณ จนมีคำกล่าวเปรียบเทียบเกี่ยวกับสูตรลับความงามเหล่านี้ว่า “ ลูกแปลกแม่ ” ซึ่งหมายถึงการที่แม่ใช้สมุนไพรเพื่อเก็บถนอมความงาม ช่วยให้หน้าอ่อนเยาว์จนดูเหมือนมีอายุเท่าๆ กับลูกสาว เคล็ดลับนั้น คือ แม่รับประทานใบไม้ชนิดหนึ่ง ซึ่งมีผลทำให้ผิวพรรณหน้าตาดูสดใสอ่อนเยาว์ในทันทีทันใด สมุนไพรอีกชนิดหนึ่ง ซึ่งเป็นเหง้าของต้นไม้ที่ชื่อ “ ดอกทอง” ใช้เป็นส่วนผสมของเสน่ห์ยาแฝด สำหรับผู้ชายที่ต้องการทำให้สตรีหลงรัก
            ถึงแม้สูตรและกรรมวิธีการปรุงยาเหล่านี้จะเป็นความลับที่รู้กันเฉพาะกลุ่ม แต่ถึงกระนั้น การใช้สมุนไพรให้เป็นประโยชน์และความรู้เกี่ยวกับคุณสมบัติและคุณค่าของมันก็ยังแพร่หลายและยึดถือปฏิบัติสืบทอดกันมาในแต่ละครัวเรือน จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตประจำวันของคนไทยทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สมุนไพรประเภทยาอายุวัฒนะ ซึ่งช่วยให้ดูหนุ่มหรือสาวมากกว่าอายุจริง รวมถึงสมุนไพรที่มีสรรพคุณในการถนอมและบำรุงความงามของผิวพรรณหรือผม และที่พิเศษกว่านั้น คือ คุณค่าที่มากเป็นสองเท่าของสมุนไพรบางชนิด ซึ่งนอกจากจะใช้บำรุงรักษาความงามแล้ว ยังใช้ปรุงอาหาร เช่น ต้มยำและแกงประเภทต่างๆ ได้อีกด้วย สมุนไพรเหล่านี้ ได้แก่ มะนาว มะกรูด ตะไคร้ ข่า และขมิ้น เป็นต้น ซึ่งสมุนไพรเหล่านี้ ยังใช้เป็นส่วนผสมของอาหารหลายชนิด ทำให้อาหารไทยเป็นอาหารที่มีคุณค่าต่อร่างกายอีกด้วย

 สมุนไพรหลายชนิด ซึ่งมีสรรพคุณอันล้วนเป็นประโยชน์ยิ่งต่อการบำรุงรักษาความงาม อาจพบเห็นได้ในตู้เย็นประจำบ้าน หรือตามซุปเปอร์มาร์เก็ตทั่วไป ได้แก่
สมุนไพรไทย
ตะไคร้
สมุนไพรชนิดนี้มีกลิ่นและรสคล้ายมะนาว ถือได้ว่าเป็นสัญลักษณ์ของอาหารไทยโดยแท้ มะกรูดมีฤทธิ์ในการลดความระคายเคือง และในอดีต คนไทยนิยมใช้มะกรูดเผาไฟ ทาผิวเพื่อขจัดรอยด่างดำหรือฆ่าเชื้อโรค และด้วยเหตุที่เป็นน้ำมันหอมระเหย จึงใช้แก้อาการปวดศีรษะ และเป็นยาฆ่าแมลง อีกด้วย และเมื่อละลายในน้ำมัน แล้วนำมานวดผิว จะช่วย แก้ผิวแตกและหยาบกร้าน รวมทั้งช่วยให้ระบบไหลเวียนของเลือดดีขึ้น ทั้งยังบรรเทาอาการปวดเมื่อยได้รวดเร็วขึ้น
ขมิ้น
เป็นพืชสมุนไพรในตระกูลของขิง แต่แตกต่างออกไปตรงที่เนื้อมีสีส้มสด ใช้เป็นส่วนประกอบสำคัญในเครื่องแกงของไทยและอินเดีย ด้วยคุณสมบัติในการบำบัดรักษาอาการหลายอย่าง ขมิ้นเป็นส่วนประกอบสำคัญในการบำรุงรักษาความงามตามแบบแผนไทยโบราณ จะพบเห็นสมุนไพรชนิดนี้ถูกผสมอยู่ในสะบู่และผลิตภัณฑ์ถนอมผิวหลายชนิด วิธีการใช้ คือ นำมาบดหรือตำ จากนั้นจึงทาชโลมผิวให้ทั่ว น้ำมันจากขมิ้นยังมีประสิทธิภาพสูงในการเพิ่มความชุ่มชื้น และรักษาโรคผิวหนังหรือบาดแผลต่างๆ
ไพล
เป็นพืชตระกูลเดียวกับขิง ไพลมีขนาดใหญ่กว่า และมีลักษณะอวบอ้วนกว่าขิง มีกลิ่นฉุนเฉียวกว่า คนไทยใช้ไพลในการบำรุงผิวมานาน ด้วยการใช้ไพลร้อนๆ ถูตามเนื้อตัวเพ่อบรรเทาอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ในส่วนของสรรพคุณด้านการความงาม ไพลถูกใช้เพื่อเพิ่มความชุ่มชื้น และทำให้ผิวนุ่มนวลยิ่งขึ้น น้ำมันไพลเป็นยาบำรุงเส้นผมได้ดี
ข่า
สมุนไพรชนิดนี้ มักถูกเข้าใจผิดว่าเป็นขิงอยู่เสมอ แต่อันที่จริง มีความแตกต่าง คือ เนื้องของข่าจะมีสีขาวกว่าเนื้อขิง และก้านที่อยู่เหนือเหง้าจะมีสีชมพู เป็นสมุนไพรที่นิยมใช้ใส่อาหารคาวของไทยหลายชนิด โดยเฉพาะต้มยำและแกงประเภทต่างๆ เนื่องจากช่วยให้มีกลิ่นฉุนและใช้ ดับกลิ่นคาวได้ดี คนไทยใช้ข่ารักษาโรคผิวหนังและแผลพุพอง ในปัจจุบันนิยมใช้ในธุรกิจสปา โดยชโลมผิว เพื่อรักษาและบำรุงให้ชุ่มชื้น
มะกรูด
ผลมะกรูดขรุขระตะปุ่มตะป่ำ เป็นสมุนไพรที่มีอยู่ในทุกครัวเรือน ส่วนใบใช้ใส่ต้มยำเพื่อเพิ่มกลิ่นหอมและชูรส ผมมะกรูดไม่นิยมใช้รับประทาน แม้จะมีประโยชน์อย่างยิ่งสำหรับการถนอมและบำรุงรักษาผิวและผม ปกติ คนไทยใช้มะกรูดหมักหรือสระผม เช่นเดียวกับแชมพู น้ำและน้ำมันจากมะกรูด ช่วยป้องกันรังแค และอาการผมร่วง ทั้งยังทำให้ผมนุ่มสลวยเป็นเงางาม มะกรูดยังคงเป็นสมุนไพรที่ถูกสกัดเพื่อผลิตเป็นแชมพูในยุคปัจจุบัน
บัวบก
คนไทยรู้จักดื่มน้ำบัวบกมาช้านาน เนื่องจากเป็นเครื่องดื่มบำรุงสุขภาพ อุดมด้วยวิตามิน ช่วยบำรุงหัวใจ และสมานแผลหรืออาการฟกช้ำ เคยมีพ่อค้าแม่ค้าเข็นรถขายน้ำสมุนไพรซึ่งรวมทั้งใบบัวบกปั่นสดอยู่ทั่วกรุงเทพ แต่ภาพเหล่านั้นเกือบจะไม่เหลือให้เห็นในปัจจุบัน สิ่งที่มาแทน คือ น้ำใบบัวบกบรรจุในขวดพลาสติก จำหน่ายตามสถานีรถไฟฟ้าและซุปเปอร์มาร์เก็ตหลายแห่ง
ผลไม้
มะละกอ
มะละกอรสหวานชุ่มลิ้น เป็นผลไม้ที่มีมากที่สุดชนิดหนึ่งของไทย แต่หลายคนไม่รู้ว่า ผลไม้ชนิดนี้มีสรรพคุณในการบำรุงรักษาความงามได้เช่นกัน โดยอุดมด้วยวิตามินเอและซี รวมทั้งมีกรดอัลฟา ไฮดร็อกซีในระดับสูง ทั้งยังใช้ขัดผิว และเพิ่มความนวลเนียนและสดใสให้ผิวพรรณ เนื้อมะละกอสดใช้พอกหน้า และเมื่อล้างออก ผิวหน้าจะอ่อนนุ่มนวลเนียนอย่างน่าอัศจรรย์
มะขาม
น้ำมะขามมีรสเปรี้ยวมาก ใช้ปรุงอาหารได้ในหลายรูปแบบ แม้ในซุปเปอร์มาร์เก็ตยุคใหม่ ก็ยังมีมะขามแปรรูปให้เลือกซื้อได้มากมาย ทั้งมะขามสด แห้ง ลูกอม เครื่องดื่ม และแม้แต่ยาสีฟัน จึงเป็นที่รู้จักกันดีว่า มะขามมีสรรพคุณทั้งด้านการบำรุงรักษาความงามและเป็นส่วนผสมอาหารเพื่อเพิ่มรสชาติ เปลือกมะขามใช้เป็นยาสมานแผล และเนื้อมะขามเป็นยาระบาย การดื่มน้ำมะขามจะช่วยบรรเทาอาการท้องผูกได้ มะขามมีระดับของกรดอัลฟาไฮดร็อกซีมาก มะขามเป็นเครื่องสำอางที่สาวไทยนิยมใช้ขัดและประเทืองผิวกันมาแต่โบราณกาล เนื่องจากมีสรรพคุณในการทำให้ผิวนวลใสและนุ่มเนียนขึ้น
ดอกไม้
อัญชัน
ดอกไม้สีม่วงชนิดนี้ หาซื้อได้ง่ายในร้านทั่วไป ทั้งยังเป็นส่วนผสมที่สำคัญของแชมพู เมื่อผสมน้ำ สีของดอกอัญชันแห้งจะทำให้น้ำเปลี่ยนเป็นสีครามทันที ตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา สตรีไทยใช้น้ำดอกอัญชันในการย้อมผมให้ดกดำ สำหรับเด็กทารก แม่จะใช้ดอกอัญชันทาถูคิ้ว เพื่อให้ลูกมีคิ้วที่ดกดำ ดอกไม้ชนิดนี้อุดมด้วยสารไบโอฟลาโวนอยด์ ซึ่งเป็นส่วนผสมสำคัญของผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับการบำรุงรักษาสุขภาพผมในยุคปัจจุบัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการปลูกผมหรือป้องกันผมร่วง

มะลิ
เป็นดอกไม้ที่มีกลิ่นหอมทนนาน นิยมใช้ร้อยมาลัยหรือ บูชาพระและอบขนมหรือลอยในน้ำดื่ม หรือน้ำล้างหน้าเพื่อให้ได้กลิ่นหอมชื่นใจ กลิ่นมะลิเป็นของคู่ชีวิตคนไทยรองจากตะไคร้ กลิ่นของดอกไม้ชนิดนี้ช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย สดชื่น และลดความเครียด ความเหน็ดเหนื่อยอ่อนเพลีย และอาการผิดปกติเกี่ยวกับรอบเดือน เมื่อใช้น้ำมันหอมระเหยกลิ่นมะลิหยดในเทียนหอม จะช่วยให้รู้สึกสดชื่นผ่อนคลาย และจิตใจสงบเยือกเย็น เพราะฉะนั้นการการดูแลและบำรุงสุขภาพจึงเป็นสิ่งสำคัญยิ่ง

 

[ไอดิน-กลิ่นไม้]

• ขอบคุณมากค่ะ สำหรับข้อมูล ที่เป็นแรงบันดาลใจให้ดิฉันสร้างแพลนเน็ต "Herbs" ขึ้น เพื่อรวบรวมความรู้เกี่ยวกับสมุนไพร โดยสมัครรับ Blog ของท่านเป็นอันดับแรก
• ที่ฟาร์มไอดิน-กลิ่นไม้ของดิฉันมีโครงการรวบรวมสมุนไพรด้วยค่ะ ติดตามเรื่องเกี่ยวกับฟาร์มได้ที่ http://www.gotoknow.org/blogs/books/view/idin-idea แต่ช่วงนี้ไม่ได้เขียนบันทึกโดยตรง เพราะมัวมาเขียนเรื่องการศึกษาค่ะ 
• แต่ก็มีภาพล่าสุดจากฟาร์ม ภาพนี้ค่ะ