รับมือ : หน้าน้ำนอง น้ำท่วมอย่างมืออาชีพแบบชาวบ้าน

เรื่องการตระเตรียม เตรียมการ เตรียมตัวเตรียมพร้อมในเรื่องการรับมือกับฤดูกาลต่างๆในแต่ละปีของชาวบ้าน เป็นเรื่องราวอันปรกติธรรมดา ซึ่งอยู่ในวิถีปฏิบัติของเขาอยู่แล้ว จะพูดว่านั่นคืองานประจำของชาวบ้านนั่นเอง

งานประจำที่ว่านี้ก็คืองานนา งานไร่ งานสวน งานเหล่านี้ล้วนอาศัยธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม น้ำคือปัจจัยหลักที่ขาดไม่ได้เลยในงานทั้งหลายที่กล่าวมา

น้ำเป็นทุกสิ่งทุกอย่างในกระบวนการผลิตเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับอาชีพตลอดถึงความเป็นอยู่ น้ำให้ชีวิตและสามารถชี้ชะตาให้เป็นเป็นในแต่ละปีได้เลย เรียกว่าความอยู่รอดความมั่นคงของชีวิต้องมีน้ำนี่แหละเป็นปัจจัยหลัก

เมื่อน้ำมีความสำคัญดังกล่าว ชาวบ้านจึงมีความผูกพันกับฤดูกาลอย่างมาก น้ำมีอิทธิพลต่อวิถีชีวิตต่อการดำรงอยู่ของผู้คน คนจึงให้ความเคารพ ยำเกรง นับถือคุณค่าของน้ำดุจดังเทพ

ด้วยน้ำมีสำคัญอย่างมากดังกล่าว สังมคมชุมชนจึงให้ความสำคัญกับน้ำเป็นผู้มีพระคุณอย่างอนันต์

หลายสิบปีมานี้ จะเห็นได้ทั่วไปว่าชุมชนละเลยที่จะดูแลเรื่องน้ำ ลำคลอง บึง หนอง ฯลฯ ปล่อยให้เน่าเสีย ไม่ใช่เน่าเสียเองตามธรรมชาติด้วย คนในชุมชนนั่นแหละทำให้น้ำเสีย ด้วยการทิ้งสิ่งปฏิกูลสู่ลำน้ำต่างๆ จนน้ำในแหล่งต่างๆที่กล่าวมาใช้ประโยชน์อะไรไม่ได้เลย

จนเป็นสิ่งปรกติที่จะได้ยินว่าที่นั่น ที่โน่นเกิดน้ำเน่าเหม็น สะสมเชื้อโรค เป็นอันตรายต่อชุมชนผู้คนเต็มไปหมดทุกแห่ง

นี่เรียกว่าไม่ใช่ลืมบุญคุณอย่างเดียว แต่มีการทำลายอย่างชนิดถึงขั้นอกัญญูกันเลยทีเดียวเชียว

สิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นมาตั้งนาน จะรู้ตัวแล้วสำนึกก็ไม่มี มีแต่ปล่อยให้เป็นไปหนักขึ้นๆ

อย่างนี้ถ้าไม่เรียกว่าทุกคนช่วยกันทำให้เกิดขึ้น แล้วก็เร่งรีบให้รับวิบากกันเร็วๆก็ไม่รู้จะเรียกว่าอะไรเหมือนกัน(ถึงแม้จะไม่เต็มใจรับก็ต้องรับ รับกันเป็นหมู่)เป็นวิบากใหญ่ รวมพวก รวมหมู่

กล่าวถึงการเตรียมตัวรับมือหน้าน้ำนอง น้ำท่วมของชาวบ้านในยุคก่อน ลองดูว่ามีอะไรบ้าง (๑)เตรียมฟืน(๒)เตรียมฟาง(๓)เตรียมห้าง(๔)โอ่งอ่าง ฉางยุ้ง เตรียมตอก เกวียน เรือ

เตรียมฟืน-ไฟ(ถ่าน) หน้าแล้งต้องเตรียมฟืนคือถ่านเชื้อเพลิงหุงต้มให้พร้อม เพราะหน้าน้ำจะไปหาที่ไหนได้ ถ้าไม่เตรียมหาไว้ จะเป็นความลำบากและหาได้ยากด้วย

เตรียมฟาง
หน้าน้ำไม่มีแหล่งอาหารหรือพื้นที่เลี้ยงสัตว์งัวควาย จำเป็นต้องเก็บฟางไว้เมื่อเกี่ยวข้าวแล้ว เพื่อให้งัวควายได้ใช้เป็นอาหารในฤดูฝน

                
   ที่มาฟางhttp://www.oknation.net/blog/wunwarinya07/2009/05/18/entry-2

เตรียมห้าง
เมื่อลงทำนา ก็ต้องทำห้างนา เตรียมห้างให้พร้อมเพื่อไว้พักอาศัยร่มอาศัยนอนตอนทำนาหน้าฝน
                      
                      ที่มาhttp://www.gotoknow.org/media/files/755118
เตรียมโอ่ง อ่าง
พอเข้าฤดูฝน ก็เตรียมล้างโอ่ง อ่าง ภาชนะสำหรับเก็บน้ำไว้กินในฤดูแล้ง
                 
                  ที่มา http://www.gotoknow.org/blogs/posts/290168
เตรียมฉาง ยุ้ง เกี่ยวข้าวเสร็จชาวบ้านจะเก็บข้าวเปลือกไว้ในยุ้ง ฉาง เมื่อถึงฤดูเก็บเกี่ยวใหม่ ต้องแน่ใจว่าข้าวใหม่ในนารอดตาย จากน้ำท่วมบ้าง จากภาวะภัยแล้งบ้าง ถูกศัตรูพืชทำลายบ้าง จึงจะขายข้าวในยุ้ง อย่างนี้ถือว่าปลอดภัย ถ้าข้าวในนาเสียหายหมด ก็นำข้าวเก่าในยุ้งไปสี(ปัจจุบันเกี่ยววันเดียว แล้วขายหมดเลย)
           
                 ที่มา http://www.gotoknow.org/media/files/742963
เตรียมตอก
ตอกมัดข้าว ต้องเตรียมไว้แต่ตอนหน้าฝนนี้เลย เพราะไม้ไผ่หน้านี้หาง่าย เจริญงอกงามดีตามป่าเขา
                               
                  ที่มา(จากบางทราย)http://lanpanya.com/bangsai/archives/57
เตรียมเกวียน เรือ
พาหนะเหล่านี้ ถือว่ามีความสำคัญต่อการดำรงชีพอย่างมากโดยเฉพาะเกวียนใช้ทั้งฤดูน้ำฤดูแล้ง ส่วนเรือนก็ใช้หน้าน้ำ
     
               
                
                ที่มา http://www.gotoknow.org/blogs/posts/433625
ทั้งหมดนี้ คือความเตรียมพร้อมของชาวบ้านในด้านข้าวของเครื่องใช้ในฤดูหน้าน้ำท่วมที่จะมาถึงในแต่ละปี เมื่อถึงหน้าน้ำท่วมจริงๆ ก็สามารถดำเนินชีวิตได้ต่อไปอย่างไม่ลำบากอะไรมากนัก

นอกจากจะเตรียมข้าวของเครื่องใช้จำเป็นดังกล่าวแล้ว ก็ยังจะมีการเตรียมอาหารเป็นพืชอายุสั้นที่ปลูกตามท้องนาตามหัวปลวกอีกหลายอย่างเลย อาทิ พริก มะเขือ ฟักทอง
ข้าวโพด บวบ ถั่ว มันแกว ผักเหล่านี้ จะมีผลผลิตในหน้าน้ำตลอดไปถึงหน้าเก็บเกี่ยวพอดี

ในหน้าน้ำนองนี้ ก็มีกุ้ง หอย ปู ปลา ชุกชุมมากมาย ชาวบ้านก็หาปลานำมาเป็นอาหารและสามารถทำเป็นผลิตภัณฑ์จากปลาได้หลายอย่างด้วย ปลาร้า ปลาจ่อม ปลาย่าง การถอมอาหารจากปลานี้ ก็สามารถเก็บเอาไว้บริโภคได้ตลอดฤดูแล้งได้อย่างสบายโดยไม่ต้องซื้อหา

ถ้าได้เตรียมตัวไว้ในลักษณะนี้ การพึ่งคนอื่นก็ไม่จำเป็น
แต่ถ้าเตรียมตัวแบบคนยุคใหม่ ก็คือเตรียมการไว้เหมือนกัน
โดยการเตรียมเงินไว้ที่ธนาคารอย่างเดียว ที่บ้านไม่มีอะไรเลย
เตรียมตัวอย่างนี้ พอน้ำมามากๆ ก็พึ่งตนเองไม่ได้เลย
ต้องพึ่งคนอื่นอย่างเดียวเท่านั้น

[ขจิต ฝอยทอง]

• นมัสการท่านมหาแล
• ปัจจุบันไม่ต้องเตรียมรถหรือเกวียนแล้วนะครับ
• เตรียมเรืออย่างเดียว
• ที่วัดน้ำท่วมไหมครับ

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรอาจารย์ขจิต

ที่วัดน้ำไม่ท่วม
ถ้าที่วัดท่วม
แล้วใช้เรือตัวเองก็พายไม่เป็นอีก
ลำบากแน่เลยงานนี้

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

ขอบคุณสำหรับกำลังใจจากช้างน้อยมอมแมม ช้างน้อยมอมแมม

ไม่ได้ติดตามข่าวน้ำท่วมเลย(ทีวีเสียตั้งแต่ก่อนเข้าพรรษา)
เลยไม่ทราบว่านครปฐมน้ำท่วมไหมหนอ

[CHANGNOI MOMMAM]

เรื่องการตระเตรียม เตรียมการ เตรียมตัวเตรียมพร้อมในเรื่องการรับมือกับฤดูกาลต่างๆในแต่ละปีของชาวบ้าน เป็นเรื่องราวอันปรกติธรรมดา ซึ่งอยู่ในวิถีปฏิบัติของเขาอยู่แล้ว จะพูดว่านั่นคืองานประจำของชาวบ้านนั่นเอง...

กราบนมัสการพระอาจารย์ครับ

แท้จริงมนุษย์ต้อง "กลมกลืน" กับน้ำ เป็นวิถีธรรมชาติครับ มิใช่ต่อกร หรือ "ขัดขืน" ธรรมชาติ

[ขจิต ฝอยทอง]

• นมัสการท่าน
• มาแจ้งว่าน้ำท่วมนครปฐมครับ
• แงๆๆ

• http://www.gotoknow.org/blogs/posts/466977

[พระมหาวินัย]

มากราบนมัสการหลวงพ่อครับ หลวงพ่อพระมหาสบายดีนะครับ กระผมไม่ค่อยมีโอกาสได้แวะมา ขอบคุณหลวงพ่อที่ไปเยี่ยมกระผมอยู่บ่อยๆ

[ขจิต ฝอยทอง]

• นมัสการท่านมหาแล
• การใส่รูป
• ใช้การเปิดสองหน้า
• copy รูปมาจากไฟล์อัลบั้มแล้วเอามาวางครับ

[ธิ]

นมัสการพระคุณเจ้า

ได้ข้อคิดเรื่องการเตรียมการรับสิ่งต่าง ๆ ที่จะเกิดเหตุการณ์ผันแปรในอนาคต

ให้พอเหมาะแก่ตนเอง ด้วยหลักพึ่งตนเองให้มากที่สุด

ประยุกต์ให้เข้ากับยุคสมัย

อย่างน้อยก็เก็บข้าวไว้ในเล้าก่อน ทั้งสำรองกินและเป็น "ข้าวปลูก" ในฤดูหน้า

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรคุณช้างน้อยมอมแมม

เมื่อวานไปฉันเพลในงานทำบุญที่บ้านโยม ทายกถามอาตมาว่าทำไมกรุงเทพฯน้ำจึงท่วมไม่หยุดเลย
พระเลยตอบเปรียบเทียบไปว่ากรุงเทพฯ มีตรอกซอกซอยเยอะแยะมากมาย ซอยเหล่าต่างๆเหล่านั้นเหมือนบิ้งนา(อันนา) แต่ละบิ้งนา(แต่ละบ้าน)ก็ปิดกั้นน้ำไว้ เหมือนชาวนาปิดหัวคันนาไม่ให้น้ำไปไหน

โยมทายากท่านมีอาชีพทำนา เลยร้องอ๋อ เข้าใจแล้วครับ

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรอาจารย์ขจิต

ได้ตามไปดูอาจารย์ขจิตเอาของไปช่วยชาวบ้านแล้ว น่าเห็นใจชาวบ้าน
น้ำท่วมนครปฐมเยอะจริงๆ

ขอบคุณอาจารย์ขจิตที่แนะนำการใส่รูป ต้องเปิดสองหน้านี่เอง
เลยดูเหมือนไม่คล่อง เท่ากับการแทรกรูปภาพหน้าก่อนเมื่อนี้หรือเปล่า

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

สวัสดีท่านมหาวินัยครับ

ผมสบายดีครับ
ผมเห็นท่านมหาเขียนกลอนได้ดีมากๆ
พัฒนาฝีมือได้อย่างยอดเยี่ยมเลยครับ

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรคุณหมอธิรัมภา

คิดแบบชาวบ้านๆ ก็คือยุคนี้ข้าวของเครื่องใช้ อาหารสำเร็จรูปที่เก็บไว้บริโภคได้นานๆ เป็นเดือนเป็นปีสะดวกสบาย ยิ่งกว่าเมื่อก่อนมากนัก แต่น่าเห็นใจมากๆที่หลายท่านไม่ได้ตระเตรียมอะไรเลย ดูจากข่าวแล้ว แม้แต่ข้าวของยังเก็บไม่ทันเลย

จุดใหญ่น่าจะอยู่ที่ไม่คาดคิดมาก่อน แม้แต่บ้านตัวเองอยู่ในที่ลุ่ม ในที่ที่เคยเป็นทุ่งนามาก่อน ก็ไม่ได้เฉลียวใจว่า ก่อนนั้นในพื้นที่บ้านของตัวมีน้ำท่วมมาก่อน

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

ขอบคุณสำหรับกำลังใจจากทุกท่าน

   Nopparat Pongsuk

   ป.

   ขจิต ฝอยทอง

   ทพญ.ธิรัมภา

   พระมหาวินัย ภูริปญฺโญ ทิวาพัฒน์
   ช้างน้อยมอมแมม

[พระอธิการโชคชัย]

เรียนท่านพระอาจารย์มหาแล

ท่านอาจารย์ครับบันทึกนี้ อ่านแล้วอยากนำเอาไปถ่ายทอดบวกกับการเรียนการสอนน่าจะเป็นประโยชน์มากเลยนะครับ

[ยุวนุช]

นมัสการขอบคุณท่านที่ไปให้ความรู้เรื่องการใช้ชีวิตในยามน้ำท่วมที่บันทึกของโยมด้วย อ่านบันทึกนี้แล้วนึกถึงคำ "กรรมสาธารณะ" ที่สามีของโยมมักใช้เสมอเมื่อกล่าวถึงสิ่งที่เกิดกับคนสมัยนี้ เป็นทั้งการที่สร้างเหตุเองเช่นทิ้งขยะหมักหมม การปลูกสร้างในพื้นที่รับน้ำ และการที่แม้ไม่ได้ทำแต่ก็ทำเป็นไม่รู้ไม่เห็น ไม่ใส่ใจกับสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่พยายามช่วยกันแก้ไข ก็เลยต้องรับกรรมไปด้วยกัน

ชีวิตคนกรุงจะปรับตัวยากเพราะไม่มี ทุนธรรมชาติ ให้เรียนรู้ ให้เก็บเกี่ยวมาใช้กับชีวิต ชีวิตชินแต่พึ่งร้านสะดวกซื้อ ห้าง และการใช้เงินซื้อทุกอย่าง คิดว่าระบบรัฐจะต้องอำนวยให้ชีวิตเดินไปได้ พอเกิดความผิดพลาดจึงมักโทษแต่คนอื่น ไม่ค่อยมองตัวเองว่าประมาทในชีวิตเหลือเกินนะคะท่าน

 

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

ท่านอธิการโชคชัยครับ

ประสบการณ์ของชาวอำเภอหนองบัวปีที่แล้ว(๒๕๕๓) ทำให้ได้บทเรียนของชุมชนอย่างหนึ่งว่า
หนองบัวเป็นบ้านดอน ไม่เคยมีน้ำท่วมมาก่อน แต่ชาวบ้านสมัยก่อนก็มักจะปลูกบ้านใต้ถุนสูงครับ

ระยะหลังๆมานี้ คนรุ่นใหม่นิยมปลูกบ้านชั้นเดียวติดพื้นดิน แถมราคาแพงอีกด้วย เมื่อเจอน้ำท่วมปีที่แล้ว บ้านใต้ถุนสูงรอดปลอดภัย ส่วนบ้านชั้นเดียวเจอไปเต็มๆเสียหายเยอะแยะเลย

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรคุณโยมยุวนุช

บทเรียนครั้งนี้ สังคมไทยต้องแลกมาด้วยบทเรียนราคาที่แสนแพงและเจ็บปวดไม่น้อยเลย
แต่ถ้าคิดได้แล้วนำบทเรียนไปทบทวนเรียนรู้อย่างรอบด้าน ก็น่าจะคุ้มค่ากับบทเรียนอันยิ่งใหญ่นี้เช่นกัน

ถ้าเป็นเรื่องทางด้านพระศาสนา ก็คือมีเเหตุการณ์เรื่องราวที่ส่งผลกระทบแล้วทำให้คนเข้าใจคลาดเคลื่อนต่อหลักคำสอน อย่างนี้ต้องรีบสังคายนา

บทเรียนอุกทภัยใหญ่ครั้งนี้ อาจจะถึงคราวสังคายนาสังคมไทยกันสักครั้งก็เป็นได้

[วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--]

ฟืนครับ ท่านอาจารย์ ฟืน เป็นสิ่งที่ต้องเตรียมก่อนน้ำสองเดือน เราจะเตรียมฟืนไว้เต็มใต้ถุนบ้าน บ้านใหนไม่เตรียมฟืน ไม้เรียบนอกชาน ไม้ฝาบ้านต้องเอามาทำฟืน เป็นที่ติฉินนินทา ว่า "ไม่รู้จักหวัน" ไม่เตรียมการ บ้านนี้ถ้ามีลูกชายไปขอลูกสาวเขาตั้งข้อรังเกียจอย่างแรง

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรท่านวอญ่า

• เข้ามาตั้งสองเดือนได้แล้วนะเนี่ย ขออภัยที่เล็ดลอดสายตาไป
• การเตรียมไม้ฟืนนี้ คือการเตรียมเชื้อเพลิงไหม(เตรียมถ่านหุงข้าว หุงต้ม)อันนี้(ถ่าน)เตรียมตั้งแต่หลังการเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จใหม่ๆ หรือช้าหน่อยก็ประมาณก่อนลงนา(เดือนห้าเดือนหก ประมาณหลังสงกรานต์)
• ถ้าพอจำได้นะ แถวบ้านอาตมานั้นบ้านไหนเลี้ยงหมูแล้วละก็ บ้านนั้นจะต้องเตรียมฟืนไว้ให้พร้อมตั้งแต่ก่อนหน้าน้ำเหมือนกัน
• ได้ความรู้ใหม่ว่า ถ้าหนุ่มคนใดขาดการวางแผนที่ดี จะถูกครหาินินทา"ไม่รู้จักหวัน"
• ไม่รู้จักหวันนี่ หมายความว่าไม่รู้จักทำมาหากินพอจะได้ไหม หรือหมายความว่าชาดไม่เข้าไหนพรึ๊ด เป็นคนไม่เอาถ่านประมาณนี้ไหม

[Boo]

ตอนเด็กจำได้ว่าไปบ้านแม่เฒ่า บ้านย่า จะมีไม้ฟืนเต็มใต้ถุนครัว ยุ้งจะมีข้าวเปลือก ข้าวสาร

นมัสการขอบพระคุณเจ้าค่ะ

[พระมหาแล อาสโย ขำสุข]

เจริญพรคุณPoo

ขอบคุณคุณPooอย่างมากเลย ที่ำมาให้ข้อมูลเพิ่มเติม ทำให้นึกได้ว่าในชุมชนรอบนอกอำิเภอหนองบัวนั้น ชาวบ้านจะเตรียมหาฟืนมาไว้แต่ก่อนหน้าน้ำ จะทำกระต๊อบหลังเล็กๆไว้เก็บฟืนโดยเฉพาะเลย อยู่ในบริเวณใกล้ๆบ้าน